زنگ خطر کاهش شدید دام پرواری؛ گوشت قرمز کمیاب می‌شود؟

بر اساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت دام سبک کشور در پایان خرداد ۱۴۰۴ نسبت به بازه‌های زمانی مشابه در سال گذشته و نیز نسبت به اسفند ۱۴۰۳ افزایش یافته است. در حالی که جمعیت گوسفند و بره در خرداد سال گذشته ۵۲ میلیون و ۷۸۰ هزار رأس و در اسفند ۵۳ میلیون و ۱۱۲ هزار رأس برآورد شده بود، این عدد در خرداد امسال به ۵۳ میلیون و ۳۳۳ هزار رأس رسیده است.

تعداد بز و بزغاله نیز از ۱۷ میلیون و ۵۴ هزار رأس در خرداد ۱۴۰۳ و ۱۶ میلیون و ۴۲۰ هزار رأس در اسفند به ۱۷ میلیون و ۲۲۰ هزار رأس در خرداد ۱۴۰۴ افزایش یافته‌ است.

این افزایش گرچه چشمگیر نیست، اما با توجه به شرایط سخت اقتصادی، نوسان قیمت نهاده‌ها، کاهش بارندگی و افت مراتع در بسیاری از مناطق کشور، می‌توان آن را نشانه‌ای از تاب‌آوری دامداران و پویایی نسبی در حوزه پرورش دام سبک دانست. در شرایطی که بسیاری از گله‌داران به دلیل فشار هزینه‌ها مجبور به کاهش تعداد دام شده‌اند، حفظ روند افزایشی حتی در مقیاس اندک، نکته‌ای مثبت محسوب می‌شود.

رشد اندک زایش بره و بزغاله

یکی دیگر از نکات مهم و امیدوارکننده در گزارش بهار ۱۴۰۴، رشد اندک تعداد زایش‌ها در کشور است. در این فصل، بیش از ۶ میلیون و ۵۲ هزار بره در گله‌ها متولد شده‌اند که در مقایسه با بهار سال گذشته، رشد قابل توجهی را تجربه کرده‌اند؛ چرا که در بهار ۱۴۰۳، تعداد زایش‌ها ۵ میلیون و ۴۵۴ هزار رأس ثبت شده بود.

تعداد بزغاله‌ها نیز با افزایشی مشابه، از ۲ میلیون و ۱۸۹ هزار رأس در بهار گذشته به ۲ میلیون و ۳۶۱ هزار رأس در بهار امسال رسیده‌است.

افزایش زایش‌ها در این دوره می‌تواند پشتوانه‌ای برای تقویت ذخایر دامی کشور در ماه‌های آینده باشد.

زنگ خطر افت چشمگیر دام پرواری

با وجود افزایش جمعیت دام سبک و رشد زایش‌ها، آنچه بیش از همه در داده‌های آماری به چشم می‌خورد و موجب نگرانی شده، کاهش قابل توجه تعداد دام پرواری در کشور است. گوسفند و بره پرواری که در بهار سال گذشته بالغ بر ۶ میلیون و ۱۷۳ هزار رأس بودند، در بهار امسال به ۴ میلیون و ۲۸۶ هزار رأس کاهش یافته‌اند. این یعنی افتی بیش از ۳۰ درصد در یک سال.

وضعیت بز و بزغاله نیز بهتر نیست؛ تعداد آن‌ها از ۱ میلیون و ۷۹۳ هزار رأس در بهار ۱۴۰۳ به ۱ میلیون و ۳۸۶ هزار رأس در بهار ۱۴۰۴ رسیده‌است.

علت اصلی این کاهش را باید در فشار‌های اقتصادی جست‌و‌جو کرد. مشکل تامین خوراک دام به دلیل اختصاص ارز ترجیحی به این نهاده‌ها، واردات گوشت قرمز با ارز ارزان و حمایت از دامدار خارجی و قیمت‌گذاری دستوری برای خرید گوشت دام، انگیزه بسیاری از تولیدکنندگان را برای ادامه مسیر پرواربندی از بین برده است. دامدارانی که تا چند سال پیش سود خود را در گوسفند پرواری می‌دیدند، امروز ترجیح می‌دهند دام را پیش از رسیدن به سن عرضه، روانه بازار کنند.

تهدید امنیت غذایی از دل مراتع

نقش دام سبک، به‌ویژه گوسفند، در تأمین گوشت قرمز مصرفی کشور کاملاً کلیدی است. کاهش دام پرواری در شرایطی که واردات گوشت قرمز نیز با مشکلات ارزی مواجه است، می‌تواند مستقیماً بر بازار مصرف تأثیر بگذارد. در ماه‌های آینده، چنانچه روند فعلی ادامه یابد، احتمال کمبود عرضه و افزایش قیمت گوشت بیشتر خواهد شد. در واقع، کاهش پرواربندی امروز، به معنای کاهش عرضه گوشت در ماه‌های آینده است و این شکاف می‌تواند به بحران در زنجیره تأمین غذایی منجر شود.

از سوی دیگر، این روند می‌تواند با افزایش خروج دام مولد از چرخه تولید همراه شود. وقتی دامداران ناچار می‌شوند دام‌های مادر را نیز بفروشند، ساختار تولید در میان‌مدت دچار آسیب جدی خواهد شد؛ آسیبی که جبران آن سال‌ها زمان خواهد برد و مستقیماً معیشت روستاییان، دامداران سنتی و امنیت غذایی ملی را تهدید می‌کند.

ضرورت بازنگری در سیاست‌های حمایتی

در چنین شرایطی، سیاست‌گذاران و متولیان حوزه کشاورزی باید به فوریت برنامه‌هایی برای حمایت از زنجیره پرواربندی در کشور تدوین و اجرا کنند. تشویق به اصلاح نژاد با هدف افزایش راندمان، حذف قیمت‌گذاری دستوری و حذف ارز ترجیحی برای واردات گوشت قرمز و نهاده‌های دامی با هدف حمایت از تولیدکننده ایرانی، می‌تواند بخشی از راهکار‌های فوری برای جلوگیری از افت بیشتر دام پرواری باشد.

نگاه صرف آماری به دامداری کافی نیست. آنچه اکنون اهمیت دارد، تحلیل روند‌ها و مداخله پیش‌دستانه است. اگر این هشدار آماری جدی گرفته نشود، کشور در تابستان و پاییز پیش‌رو با چالشی واقعی در تأمین پروتئین حیوانی روبه‌رو خواهد شد؛ چالشی که نه‌فقط سفره مردم بلکه آینده شغلی هزاران دامدار را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد.

فصلی امیدوارکننده، اما پرخطر

بهار ۱۴۰۴ از یک‌سو با افزایش جمعیت دام سبک و رشد نرخ زایش، تصویر امیدوارکننده‌ای از تولید ارائه می‌دهد، اما از سوی دیگر، کاهش نگران‌کننده تعداد دام پرواری، زنگ خطری جدی برای آینده عرضه گوشت کشور است. اگر زنجیره تولید تا مرحله بازار تقویت نشود، ممکن است در پاییز منجر به کمبود گوشت در کشور شود.

در نهایت، گزارش مرکز آمار تنها یک عکس از وضعیت فعلی دام کشور نیست؛ بلکه آیینه‌ای است که آینده‌ای نه‌چندان دور را پیش‌روی سیاست‌گذاران قرار می‌دهد. آینده‌ای که بسته به تصمیم‌های امروز، می‌تواند به ثبات غذایی یا بحران در بازار گوشت ختم شود.