داستان ترور بختیار در عراق/ گنگسترهای شاه چگونه رئیس ساواک را کشتند و جسدش را منفجر کردند؟

به گزارش خبر فوری، امروز سالروز سفر تیمور بختیار به عراق است؛ سفری بی بازگشت که به ترور و حذف یکی از برجسته ترین رجال عصر پهلوی بعد از کودتای 28 مرداد 1332 منجر شد.

پرداختن به زندگی و سرنوشت تیمور بختیار از آن دست موضوعات جذاب است که تاریخ دوستان را به خود مشغول می کند. تیمور بختیار، نخستین رئیس ساواک و یکی از اصلی ترین مهره های کودتای 28 مرداد است. او نقش برجسته ای در شکل گیری وضعیت امنیتی و ترسناک ایران در سال های پس از کودتا داشت و در سال های نخست بعد از کودتا چنان قدرت گرفت که بسیاری او را بعد از شاه قدرتمندترین فرد حکومت می دانستند. با این حال، طمع و حب قدرت او سبب شد در مقابل شاه بایستد و به شکلی گنگستروار ترور شود.

صعود و سقوط بختیار 

تیمور بختیار در سال ۱۹۱۴ میلادی در خانواده ای بانفوذ و قدرتمند در لرستان به دنیا آمد. پس از تحصیل در فرانسه و پیوستن به ارتش ایران، به سرعت مراتب پیشرفت را طی کرد. اما شرکت او در کودتای 28 مرداد سبب جهش او شد و زندگی او را زیر و رو کرد. او که یکی از عوامل اصلی کودتا بود، بعد از سقوط مصدق و در دوران نخست وزیری فضل الله زاهدی به یکی از قدرتمندترین اعضاء ارتش تبدیل شد.

در سال ۱۹۵۷، بختیار به عنوان اولین رئیس ساواک منصوب شد و این سازمان را به ابزاری قدرتمند برای سرکوب مخالفان شاه تبدیل کرد. تحت رهبری او، ساواک به شکنجه، نظارت گسترده و سرکوب گروه های مختلف تبادر ورزید و نام او چنان ترسی ایجاد کرد که در تهران به او «قصاب» می گفتند.

با این حال، نفوذ روزافزون بختیار و اختلاف نظرهایش با شاه دربارهٔ سیاستهای داخلی و خارجی، به تدریج رابطه آنها را تیره کرد. شاه از قدرت گیری بختیار هراس داشت؛ به خصوص اینکه بختیار علنا در مقابل او ایستاده و در محافل خارجی علیه او صحبت می کرد. این اقدامات سبب شد شاه او را در سال ۱۹۶۱ از ریاست ساواک برکنار کند. این اقدام خشم بختیار را لبریز کرد و شروع به فعالیت بیشتر علیه شاه کرد. بختیار پس از مدتی خانه نشینی، در سال ۱۹۶۳ به اروپا تبعید شد، اما فعالیت های سیاسی خود را از طریق ارتباط با مخالفان شاه ادامه داد.

چرا بختیار حذف شد؟ 

تحلیلگران علل مختلفی را برای ترور بختیار شمرده اند. در این میان، می توان به سه دلیل اصلی اشاره کرد:

۱. تهدید برای شاه: بختیار اگرچه در تبعید بود، اما به دلیل سابقه آشنایی با ساختار امنیتی ایران و ارتباط با برخی نظامیان، خطری بالقوه برای شاه محسوب می شد. او در مصاحبه ها و بیانیه هایش از انتقاد به شاه دریغ نمی کرد و حتی شایعاتی درباره برنامه ریزی برای کودتا علیه شاه توسط او وجود داشت.

۲. فعالیت های سیاسی در عراق: در اواخر دهه ۱۹۶۰، بختیار با حمایت دولت عراق (که در آن زمان روابط تیره ای با ایران داشت) تلاش کرد ائتلافی از مخالفان شاه را سازماندهی کند. این اقدامات، همراه شد با تماس های مختلف او با مقامات آمریکایی و اسرائیلی. این حرکت حساسیت شاه را برانگیخت.

۳. رقابتهای درونی ساواک: برخی گزارش ها حاکی از آن است که رقبای بختیار در ساواک، از جمله حسین فردوست، برای تثبیت جایگاه خود، به حذف او اصرار داشتند.

ترور گنگستری و مشکوک بختیار

در اوت ۱۹۷۰، بختیار به بهانه شرکت در یک جلسه سیاسی با مخالفان شاه، به منطقه ای در حومه بغداد دعوت شد. برخی منابع ادعا کرده اند که مقامات عراقی، با وعده حمایت از فعالیتهایش، او را به یک «شکارگاه» کشاندند. در حالی که بختیار انتظار داشت با گروهی از همپیمانانش دیدار کند، در دامی مرگبار گرفتار شد. 

بر اساس روایت های موجود، عاملان ترور که از نفوذی های ساواک بودند، ابتدا به سمت خودروی او آتش گشودند و سپس جسدش را با انفجار نارنجک نابود کردند تا هویت او قابل تشخیص نباشد.

هرچند دولت عراق ابتدا این حادثه را « تصادف» دانست، اما شواهد بعدی نشان داد که این عملیات از پیش برنامه ریزی شده بود.

خیانت عراق به بختیار

اگرچه عراق و ایران در آن سال ها بر سر اروندرود اختلافات زیادی داشتند، اما برخی شواهد گویای این است که میان استخبارات و ساواک، همکاری لازم برای ترور بختیار صورت گرفت و در واقع، عراق به بختیار خیانت کرد. ترور بختیار نمونه ای نادر از همکاری پنهان نهادهای امنیتی ایران و عراق بود.

دلایل ساواک و به طور کلی، ایران برای حذف بختیار واضح است، اما چرا عراق به بختیار خیانت کرد و او را به ساواک فروخت و زمینه ساز ترور او شد؟ طبق برخی شواهد، رژیم بعث عراق از ترس تبدیل شدن بختیار به یک مهره ترسناک و ایجاد تنش بیشتر با ایران، به این توطئه تن داد.  اگرچه عراق در آن زمان روابط خوبی با ایران نداشت اما دوست نداشت حمایتش از یک خودسر سبب جنگ میان دو کشور شود و به همین دلیل، نتیجه گرفت که روی فردی مانند بختیار که به شدت تندخو، دیکتاتور و خودرای بود و محبوبیت زیادی هم داخل ایران نداشت، سرمایه گذاری نکند.

پیامد ترور بختیار

ترور بختیار فقط حذف یک مخالف شاه نبود. این مساله نشان دهنده خشونت دستگاه امنیتی شاه در سرکوب دشمنانش بود. این رویداد به افزایش هراس مخالفان و تبعید شدگان ایرانی انجامید و بر شهرت ساواک به عنوان سازمانی بی رحم و قدرتمند افزود. با این حال، سرنوشت بختیار نمادی از «پارانویای سیاسی» در نظام پهلوی نیز بود؛ نظامی که حتی وفاداران خود را قربانی حفظ قدرت می کرد.