فریاد روی ریل؛ خرابی های زنجیره ای متروی تهران و اعتراض شهروندان

شعارهایی در واگن‌ها و سکوها طنین‌انداز شد؛ شعارهایی که بیش از خشم، حکایت از درماندگی و بی‌اعتمادی دارد؛ درماندگی نسبت به سیستم شهرداری که هر روز وعده‌‌های رنگارنگ و شعار و تبلیغات پیشرفت می‌دهد اما در عمل، مردم در تونل‌ها و واگن‌ها گیر افتاده‌اند.

در یکی از قطارها که نزدیک ایستگاه چیتگر متوقف شده بود، ده‌ها مسافر برای بیش از یک ساعت در واگن‌ها حبس شدند. گرمای شدید، قطع تهویه و بی‌خبری از علت توقف، فضای واگن‌ها را به نقطه‌ بحران رساند.

گزارش‌ها حاکی است در نهایت، برخی مسافران درهای قطار را خودشان باز کردند و پیاده به سمت ایستگاه رفتند؛ صحنه‌ای که خطر برق‌گرفتگی و حوادث جانی را به‌شدت بالا برد اما از شدت اضطرار و بی‌اعتمادی مردم حکایت داشت.

مدیران شهری در پاسخ به این بحران، اختلال در «برق بالاسری» را علت توقف‌ها اعلام کردند، اما این توضیح فنی، نتوانست خشم و سردرگمی مردم را التیام بخشد. شهر، در میانه‌ ازدحام و عصبانیت، بار دیگر شاهد تکرار دردناک ضعف مدیریت شهری بود.

در شبکه‌های اجتماعی، ویدئوهایی از فریاد و شعار مردم در واگن‌ها منتشر شده که بازتاب گسترده‌ای یافته است؛ مردمی که بارها وعده‌ «بهبود خدمات حمل‌ونقل عمومی» را شنیده‌اند، امروز روی ریل‌های مترو با پای پیاده مسیرشان را طی می‌کنند. خرابی مترو در دو روز گذشته فقط یک حادثه فنی نبود، بلکه نمادی از شکاف میان وعده و عمل؛ میان سخن از توسعه و واقعیت زندگی شهری بود.

مشکلات باید برطرف شود

مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران  روز گذشته در جمع خبرنگاران با توضیحی کلیشه‌ای از ماندن مردم روی ریل‌های مترو به سرعت گذر کرد. او گفت: «به هر حال مشکلات باید برطرف شود. جلسه گذشته نیز گفتیم که تلاش می‌کنیم که واگن‌ها اورهال شود. اما ممکن است اتفاقاتی رخ دهد که پیش‌بینی نشده است. امیدوارم دیگر چنین اتفاقاتی را شاهد نباشیم. به مدیرعامل بهره‌برداری از مترو اعلام کردیم که دقت بیشتری داشته باشند.» او درباره بودجه مترو نیز تاکید کرد: «براساس درآمد، بودجه‌ها تخصیص یافته است. قرار بود که بودجه مترو ویژه باشد که این موضوع را هم دوباره به آنها تذکر دادیم.»

شهرداری توان حل مسائل پیچیده را ندارد

مهدی عباسی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران نیز  گفت: «شهرداری‌ها یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های حکمرانی در تمام کشورها هستند و عملکرد آن‌ها رابطه‌ای مستقیم با کیفیت زندگی مردم دارد. هرچقدر مدیریت‌ شهری قوی‌تر باشد، اثرات آن به سرعت در زندگی شهروندان بروز پیدا می‌کند. شاخص‌هایی مانند حمل‌ونقل، خدمات شهری، ارتقای کیفیت مسکن، توسعه زیست شهری، ارتقای زیرساخت‌ها و تاب‌آوری شهری، حتی مسائل اجتماعی، آرامش ذهنی و مباحث محیط زیستی همگی نشان‌دهنده توانمندی مدیریت شهری هستند.»

عباسی با تأکید بر چالش‌های جدی فعلی تهران، گفت: «متروی تهران در این دوره مدیریتی مدیرعاملان متعددی را به خود دیده‌ است؛ سازمانی که هرچند وقت یک مدیرعامل به خود دیده از لحاظ پایداری، ثبات سازمانی و تصمیمات راهبردی دچار آسیب می‌شود. برخی از اعضای تیم مستقر در شهرداری تهران نتوانستند عملکردی داشته باشند که رضایت اعضای قابل توجه شورای شهر تهران را جلب کنند و عملکردی در خور شأن و متناسبت با امکانات شورای شهر برای مدیریت شهر پیش‌بینی کرده از خود به جای بگذارند.»

او افزود: «در کشور ما ساختار پارلمانی و انتخاباتی معنادار است.باید فارغ از دعواها و اتهامات سیاسی به آگاهی‌بخشی اجتماعی برای نقش‌آفرینی کیفی در حوزه سیاسی بپردازیم. اگر این اتفاق رقم خورد ناخواسته شورایی انتخاب می‌‌شود که خود را موظف به انتخاب شهردار توانمند می‌کند.»

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که در حال حاضر چه باید کرد؟ گفت: «ما در دوره گذار هستیم و باید تنها از عبرت‌ها درس بگیریم. هرچند شورای شهر موظف به دادن تذکر، اصلاح امور و نظارت است. اما نمی‌توان از افرادی که توانایی و قابلیت حل مسائل پیچیده (به دلیل اینکه آموزش ندیده یا عدم کشش جسمی و ذهنی کشش) ندارند، بخواهیم معادلات چندمجهولی را حل کنند. در حال حاضر نمی‌توان از شهرداری تهران توقع حل معادلات پیچیده‌ای را داشت چون توانایی این موضوع در سطح عالی شهرداری تهران وجود ندارد. هر چقدر هم در شورای شهر تهران تذکر و اخطار  بدهیم، بیانیه صادر کنیم، بازرسی یا نامه‌نگاری کنیم، چنین قابلیتی وجود ندارد.»

عباسی تأکید کرد: «مردم باید مسئولانه انتخاب کنند. چون استیضاح شهرداری که مستقر شده کار ساده‌ای نیست. معمولاً ترکیب حداکثری برای استیضاح در شورای شهر شکل نمی‌گیرد، چون شهردار مستقر می‌تواند تعادل این ترکیب را به هم بریزد. از همان روز اول باید تیمی در شورای شهر تهران مستقر شود که درست انتخاب کند. به نظر من شاید بارها در این دوره شورای شهر تهران همکاران من به این تصمیم رسیدند که شهردار تهران جا به جا شود اما برخی به تعارفات یا ملاحظات و شاید در دسترس ندیدن این افق پای کار نیامدند اما اتفاق نظر عمومی وجود داشت که شرایط مثبت و عملکرد خوب نیست. بعد از دوران مدیریت شهرداری آقای قالیباف، دچار افت محسوس در عملکرد مدیریت شهری شده‌ایم. چون دو دوره اخیر شورای شهر عجولانه توسط مردم انتخاب شد. نتیجه دو انتخاب عجولانه دو دوره مدیریتی است که با وجود اقداماتی که انجام شد، عملکرد آنها قابل قبول نبود.»

عباسی با اشاره به تجربه توسعه مترو در تهران گفت: «یک روز تصمیم سختی گرفته شد تا خطوط مترو توسعه یابد. این کار پیچیده، سخت و در برخی موارد حفاری‌ها خطرناک بود. خاک تهران طوری است که حتی در دانش فنی بعضی کشورهای پیشرفته هم نمی‌گنجید، اما با عزم جدی و تلاش متمرکز، خطوط ساخته و بهره‌برداری شد. آن روز این عزم به وجود آمد و با قدرت خطوط مترو ساخته و بهره‌برداری شد. امروز ما شاهد بهره‌برداری از آن ایستگاه‌هایی هستیم که پیشرفت بالای ۷۰ تا ۸۰ درصد داشتند و شهردار بعدی هم راحت‌تر می‌تواند این پروژه‌ها را به اتمام برساند، زیرا جزئیات فنی تا حد زیادی آماده شده است.»

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران تاکید کرد: «تهران به تیمی نیاز دارد که عالمانه و آگاهانه مسائل راهبردی را مانند توسعه مترو، حمل و نقل عمومی، مسئله آب، نگهداشت فضای سبز، فرونشست، ارتقاء آموزش‌های شهروندی، مدیریت پسماند و... مورد توجه و اولویت قرار دهد. حل مشکلات شهر تهران نیاز به برنامه و شهرداری راهبردی دارد که نه دنبال کاندیدا شدن در انتخابات و نه در پی بزرگ شدن است.»

اختلال در سفر هزاران نفر در مترو

سیدجعفر تشکری‌هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران نیز در واکنش به اختلال در خط ۵ مترو تهران – کرج گفت: «این اتفاق باعث ناراحتی همه ما شد. متأسفانه هزاران نفر از شهروندانی که قصد داشتند از مسیر کرج به تهران با خط پنج مترو وارد شهر شوند، به دلیل خرابی برق بالاسری این خط، سفرشان دچار اختلال شد. در نتیجه، کارگران و کارمندان نتوانستند به موقع به محل کار برسند و دانشجویان و دانش‌آموزان نیز با مشکل مواجه شدند. این واقعاً جای تأسف دارد.»

او با تأکید بر اینکه این موضوع قابل پیش‌بینی بوده، افزود: «ما بارها تذکر داده بودیم و هشدار داده‌ایم که تجهیزات برقی، مکانیکی و دیجیتالی در اثر کارکرد مستمر نیازمند به‌روزرسانی و تعمیرات به‌موقع هستند. تعمیرات پیشگیرانه باید انجام شود تا شاهد چنین وقایعی نباشیم. سال‌هاست تأکید کرده‌ایم که باید نسبت به رفع مشکلات برق بالاسری و اورهال واگن‌های خط پنج اقدام شود.»

تشکری هاشمی با اشاره به مصوبات بودجه‌ای شورای شهر بیان کرد: «در بودجه مصوب شورای شهر، قرار بود صد در صد بودجه شرکت بهره‌برداری مترو در طی هشت ماه پرداخت شود. اما همانطور که پیش از این اعلام کردم؛ با گذشت هفت ماه که باید حدود ۸۸ درصد از این بودجه شرکت تخصیص می‌یافت اما تنها ۱۱ درصد پرداخت شده است.»

رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر افزود: «در حال حاضر نزدیک به ۹۰ درصد واگن‌های خط پنج نیاز به اورهال دارند، اما متأسفانه این اقدام انجام نشده است. سال‌هاست که باید قطعات برق بالاسری این خط تعویض و تعمیر شود، اما این اتفاق هم رخ نداده است. ما از مدیریت شهری و شخص شهردار تهران در این زمینه گله‌مندیم؛ نمی‌شود با وقت مردم بازی کرد. این موضوع ارتباطی به تحریم‌ها، بودجه یا دانش و فناوری نداشته است. باید به وظیفه خود عمل کرده و این تعمیرات به موقع انجام می‌شد. برای این موضوع باید منابع مالی اختصاص می‌یافت. متأسفانه بودجه و منابع لازم برای تعمیرات در اختیار شرکت بهره‌برداری مترو قرار نگرفته است.»

برخی اختلالات اجتناب‌ناپذیر است

محمد آخوندی، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران درباره خرابی‌های پیاپی در مترو در دو، سه روز اخیر تاکید کرد: «واقعیت این است که مترو تهران در خطوط مختلف و طی ساعات طولانی شبانه‌روز در حال خدمت‌رسانی به شهروندان است. اینکه در بعضی روزها دچار مشکل شود موضوع عجیبی نیست. صبح امروز با مدیرعامل شرکت بهره‌برداری مترو تماس گرفتم؛ ایشان اعلام کردند در خط ۴ و احتمالاً خط ۲ ایراد فنی جزئی رخ داده بود که در مدت کوتاهی برطرف شد. اما در خط ۵ موضوع مربوط به قطعی برق بوده که رفع کامل آن زمان‌بر شده است. شبکه مترو در طول ۳۶۵ روز سال به‌صورت مستمر فعال است و وقوع چنین مشکلاتی در سیستم‌های پیچیده حمل‌ونقل شهری امری محتمل است. در عین حال، برخی از مشکلات موجود به کمبود تجهیزات و قطعات برمی‌گردد که در دوره‌های گذشته تجهیزات برای مترو آماده نشده است.»

او افزود: «در این دوره اعتبارات خوبی پیش‌بینی شده است و هر سال نیز این اعتبارات افزایش یافته است. تلاش شده تا بخش زیادی از آن حل و فصل شود. اما در حال حاضر شهرداری تهران مقداری مشکل نقدینگی دارد. پس از رخدادهای خردادماه، میزان درآمدهای شهرداری در برخی حوزه‌ها کاهش پیدا کرده و این درآمد بی‌تردید بر سایر بخش‌ها نیز تاثیر می‌گذارد. اما شهرداری حتما موظف است، با توجه به اینکه مترو و حمل و نقل عمومی بخش حیاتی و مهمی است، نسبت به رفع و به‌روزرسانی مشکلات این بخش اقدام کند.»

رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران با اشاره به این که مردم حق دارند و نباید این اتفاقات بیفتد، گفت: «در خطوط متروی تهران که در طول سال مرتب و مستمر فعالیت دارد، احتمالا این اتفاقات رخ می‌دهد. ممکن است در همه جا این اتفاق بیفتد. اما وظیفه شهرداری این است که از قبل پیش‌بینی‌هایی بکند تا این اتفاقات به حداقل برسد. به نظر من این بی‌انصافی است اگر تلاش‌های نیروهای مترو نادیده گرفتن شود. من کاری به مدیران ندارم بلکه پرسنل مترو را می‌گویم که به عنوان راهبران،  کارکنان فنی و... شبانه‌روزی و با تلاش بسیار در حال خدمت‌رسانی هستند و نباید زحمات آن‌ها نادیده گرفته شود.»

آخوندی در پاسخ به این سوال که چرا تنها 11 درصد بودجه به مترو تخصیص یافته است؟ تاکید کرد: «عدم تزریق نقدینگی کامل مربوط به همه بخش‌هاست. 11 درصد به بودجه نقدی است، در حالی که شهرداری مبلغ زیادی از طریق برات‌ کارت به پیمانکاران بهره‌برداری مترو پرداخت کرده است. شهرداری تهران بسیاری از طلب پیمانکاران را به صورت غیرنقد پرداخت کرده است. در گزارش نظارتی که آماده کردیم، این مباحث را در نظر گرفته‌ایم. به عنوان مثال در معاونت فنی و عمران شهرداری تهران نیز میزان پرداخت‌های نقد شهرداری بسیار کم است اما میزان پرداخت غیرنقدی نظیر واگذاری قیر، میلگرد، برات و سایر اقلام به پیمانکاران پرداخت شده است. اگر مجموع پرداخت‌های نقدی و غیرنقدی را محاسبه کنیم، میزان تحقق بودجه بیش از ۱۱ درصد است. به شهرداری گفتیم که بخش‌های حیاتی را در اولویت قرار دهند.»

رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که در حال حاضر حمل و نقل عمومی در اولویت شهرداری قرار دارد یا خیر؟ گفت: «با توجه به مشکلات مالی که وجود دارد، فکر می‌کنم معاونت مالی تلاش خود را در این خصوص می‌کند اما حتما باید در بخش‌های حیاتی و زیرساختی مانند حمل‌ونقل عمومی تلاش بیشتری کند.»

ارائه کاریکاتور موفقیت به جای موفقیت

مهدی اقراریان، رئیس کمیته حقوق شهروندی و نظارت شورای شهر تهران درباره خرابی مترو گفت: «متأسفانه وقتی پیش‌بینی از وضعیت نداریم و به چالش‌های پیش‌روی مترو توجه نمی‌کنیم، به چنین شرایطی دچار می‌شویم. در ابتدای این دوره مدیریت شهری من و چند عضو دیگر شورای شهر در خصوص وضعیت و شرایط متروی تهران تذکراتی به شهردار تهران دادیم اما به نظر می‌رسد اولویت‌های آقای زاکانی با اولویت‌های شهروندان تهرانی و پایتخت متفاوت است و جنس اولویت‌ها از جنس بقای در عرصه سیاسی است تا حل مشکلات شهروندان تهرانی. این مشکل اساسی دوره فعلی مدیریت شهری است.»

او با بیان اینکه مسئله‌ای که با آن مواجه هستیم به کارگیری مدیرانی است که عمر مدیریتی آن بسیار کوتاه است، افزود: «برخی از این مدیران پیش از حضور در شهرداری، سابقه روشن حضور در حوزه‌های مرتبط با مدیریت شهری ندارند. چالش‌های امروز مترو از این جنس است. اختصاص و صرف بودجه‌های شهرداری تهران برای کارهایی می‌‌شود که امکان ساخت گزارش بیشتری برای شهرداری داشته باشد. بعضی معتقدند که هزینه بودجه برای مترو یعنی پول در زیرزمین هزینه شده که شهروندان آن را نمی‌بینند. به نظر می‌آید در این دوره مدیریت شهری، شهرداری بیشتر دنبال پروژه‌های رسانه‌ای است تا به جای موفقیت، کاریکاتوری از موفقیت را به شهروندان تهرانی نشان دهد. من به صراحت می‌گویم؛ با هزینه‌کرد بسیار در رسانه گاهی وقت‌ها می‌‌شود کاریکاتور موفقیت را به جای موفقیت به جامعه ارائه کرد.»

زاکانی را به شورای شهر تهران فرامی‌خوانیم

ناصر امانی، رئیس کمیته منابع انسانی شورای شهر ضمن عذرخواهی از مردم به دلیل مشکلات اخیر در خطوط مترو و اتوبوس‌رانی، گفت: «ما واقعاً شرمنده‌ایم و از مردم عذرخواهی می‌کنیم. با این وضعیت در خطوط مترو و اتوبوس‌رانی مواجه هستیم و مردم هم می‌دانند که در این دوره تلاش زیادی کرده‌ایم تا حمل و نقل عمومی در اولویت قرار گیرد. هرچند شهرداری یک سال تأخیر داشت، اما از سال ۱۴۰۲ تاکنون (1403 و 1404) حدود ۵۰ درصد اعتبارات شهرداری به بخش حمل و نقل عمومی اختصاص دادیم. به اعتقاد من مترو خط اول حمل و نقل عمومی است و هرچقدر در مترو هزینه کنیم سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. چون وسیله‌ای انبوه‌بر، سریع و پاک بوده و دارای محاسن فراوان است. با این حال، اکنون با کمبود قطار مواجهیم و از ابتدای این دوره حتی یک رام قطار هم نتوانستیم وارد تونل‌های مترو کنیم.»

او با اشاره به قرارداد خرید واگن از چین، تاکید کرد: «دل‌مان خوش بود که این قرارداد به نتیجه برسد و براساس قول‌هایی که شهرداری تهران داده، باید از ابتدای سال ۱۴۰۲ به بعد شاهد ورود چند رام قطار جدید در خطوط مترو باشیم، اما وعده‌ها به پایان امسال موکول شده است؛ آنهم برای یک رام قطار (7 واگن). علت تأخیر هرچه باشد از نظر من قابل قبول نیست. باید 15 درصد قرارداد ورود واگن از چین توسط دولت پرداخت می‌شد. دولت گذشته قول داد اما اجرایی نشد، اوایل این دولت هم قول دادند که این پیش‌پرداخت اجرایی نشد. شهرداری حدود ۹ درصد پیش‌پرداخت را پرداخت کرده و اعلام شده که 6درصد باقی‌مانده آن نیز پرداخت شده اما ما مطمئن نیستیم که این اتفاق افتاده باشد. قبول داریم که گشایشی درباره واگن و قطارهای مترو ایجاد نشده است. این درخواست اصلی مردم است و متاسفانه مردم فشرده و مثل کتاب از مترو استفاده می‌کنند. توقف زیاد و سرفاصله‌های طولانی قطارها باعث نارضایتی مردم شده است.»

رئیس کمیته منابع انسانی شورای شهر درباره مشکلات بودجه مترو نیز بیان کرد: «گزارشی که توسط آقای تشکری درباره بودجه شرکت بهره‌برداری مترو ارائه شد، حاکی است که تنها ۱۱ درصد از بودجه اختصاص یافته است. البته شهرداری مدعی خریدها و سرمایه‌گذاری‌هایی است که به حساب مترو می‎گذارد، اما رئیس کمیسیون حمل و نقل شورای شهر تأکید کرده‌اند که از اعتبارات شرکت بهره‌برداری مترو فقط ۱۱ درصد به آن اختصاص یافته است.»

او افزود: «اگر مترو در اولویت شهرداری بود، نباید تنها ۱۱ درصد بودجه تخصیص می‌یافت. اورهال واگن‌ها نیاز به بودجه دارد. شهرداری مدعی است که واگن خریداری کرده اما آقای تشکری اعلام کرد که هیچ قراردادی در این خصوص بسته نشده است. این چه اولویتی است؟ ما معترض هستیم. در تمام این مدت، (سال گذشته و امسال) در خصوص تخصیص بودجه به حوزه مترو معترض بودیم و معتقدیم شهرداری به مصوبه شورای شهر عمل نکرده است. قرار بود ماهانه یک‌دوازدهم بودجه مربوط به حمل و نقل واگذار شود که این اجرا نشده است.»

امانی در پاسخ به این سوال که شورای شهر تهران چه تصمیمی برای شرایط کنونی مترو و اعتراض مردم به این شرایط گرفته است؟ گفت: «آقای تشکری گزارشی آماده کرده‌ که در صحن شورای شهر مطرح شود. در زمان مطرح شدن این گزارش حتماً شهرداری را ملزم به جبران این شرایط می‌کنیم. به عنوان وظیفه نظارتی باید شهرداری را ملزم کنیم که بودجه مصوب شورای شهر تهران را به مترو واگذار کند و مترو را در اولویت قرار دهد. اگر لازم شد حتماً شهردار را به صحن فرامی‌خوانیم تا درباره اتفاقات اخیر توضیح دهد.»