تنزل فرهنگ عمومی با مصرف الفاظ رکیک در سینما/ رفتار اوباش‌مآبانه را به افتخار تبدیل کردیم

آرش فهیم به مناسبت 14 آبان، روز فرهنگ عمومی   در گفتگو با خبر فوری درباره فرهنگ  عمومی در  سینما  افزود: به جرئت می‌توان گفت که هیچ هنر و هیچ رسانه‌ای همچون سینما قادر به نفوذ و رسوخ در ناخودآگاه مخاطب خودش نیست. فردی که در سالن تاریک نشسته و روی پرده بزرگ، یک فیلم را تماشا می‌کند، بی‌شباهت به فردی که هیپنوتیزم شده و توسط یک نفر دیگر، موضوعاتی در ذهنش کاشته می‌شود، نیست. تعریف فیلم خوب از نظر منتقدان فیلمی‌است که این وضعیت شبه‌هیپنوتیسم را بهتر انجام دهد. به همین دلیل هم سینما تأثیر شگرفی بر فرهنگ عمومی ‌داشته و خواهد داشت. این تأثیر در حوزه‌هایی چون گفتار، رفتار، پوشش و روابط اجتماعی عمیق‌تر به چشم می‌خورد.

 این پژوهشگر سینما اضافه کرد: به طور مثال، تکرار برخی عبارات یا تکیه‌کلام‌های فیلم‌ها و سریال‌ها در سطح جامعه، نشان‌دهنده قدرت سینما در تغییر سریع الگوهای گفتاری است. در سینمای دهه 60 و 70 ایران آثار فاخری در حوزه زبانی تولید می‌شدند که به ارتقاء فرهنگ شفاهی و گفتاری ما کمک می‌کردند. مثل فیلم‌های مرحوم علی حاتمی ‌که پیوند هنر هفتم و ادبیات بودند. اما در سال‌های اخیر، خیلی از فیلم‌ها پر از الفاظ و عبارات رکیک و موهن شده‌اند. با اینکه رسالت یک مصلح اجتماعی و روشنفکر، کمک به ارتقاء زبان مردم کشور است، در سینمای دو دهه اخیر ایران فیلم‌هایی با ادعای روشنفکری یا برچسب اجتماعی ساخته شده که در برخی از آنها می‌توان فهرست بلند بالایی از تکیه کلام‌های دون و ناسزاهای گوناگون شنید!

فهیم تاکید کرد: همچنین سینما گاهی برای درام‌سازی، زبان محاوره‌ای را بیش از حد ساده یا به شکل افراطی خشن و عصبی نمایش می‌دهد که می‌تواند به جای اصلاح، به الگوبرداری منفی بینجامد. این مسئله در حوزه فرهنگ رفتاری هم بارز و غلیظ است؛ نمایش رفتارهای غیرمتعارف، قانون‌گریزی یا پرخاشگری توسط شخصیت‌های اصلی و دوست‌داشتنی، می‌تواند ناخودآگاه این رفتارها را در نزد مخاطب عادی‌سازی کند.

این منتقد سینما ادامه داد: توجه داشته باشید که سینما فقط بازتاب‌دهنده واقعیات نیست، بلکه سازنده واقعیت به واسطه رفتار انسان هم هست. یعنی وقتی برخی رفتارها در مجموعه‌ای از فیلم‌ها در طول زمان تکرار شوند، این رفتار در سطح جامعه هم رواج پیدا می‌کند. مثلا در دهه 90 شاهد تعداد زیادی فیلم در سینما و سریال در شبکه نمایش خانگی با محوریت اراذل و اوباش و مانور و چاقوکشی آنها در کوچه و خیابان‌ها بودیم. متأسفانه این تصویرسازی در آثار نمایشی و دراماتیک، به طور مستقیم به جامعه سرایت کرده و در سال‌های اخیر، گرایش به ظواهر و رفتار اوباش‌مآبانه نزد بعضی جوانان به یک افتخار تبدیل شده است!

عادی‌سازی خشونت در جامعه

وی اضافه کرد: همچنین تمرکز بیش از حد بر طلاق، خیانت و خشونت‌ خانوادگی در فیلم‌های سینمایی و سریال‌ها، با وجود اینکه بخشی از واقعیت است، اما تکرار آن به طور فزاینده می‌تواند باعث افزایش بدبینی و بی‌اعتمادی در کلیت جامعه نسبت به نهاد خانواده شود.

این منتقد با بیان اینکه معمولاً از سیاه‌نمایی و نمایش اغراق‌آمیز شکست و ناامیدی انتقاد می‌شود، افزود:  اما کمتر گفته شده که «آرمان‌شهرسازی کاذب» هم مثل سیاه‌نمایی موجد الگوهای فرهنگی و اخلاقی منفی است. برخی آثار با خلق آرمان‌شهری کاذب از زندگی‌های موفق و بی‌دغدغه، باعث ایجاد توقعات غیرواقعی در مخاطب می‌شوند.

به گفته فهیم این مسئله درباره پوشش هم صادق و رایج است؛ سینما، تلویزیون و نمایش خانگی، اغلب در نمایش طبقات مختلف، به اغراق در پوشش می‌پردازد. پوشش لوکس و پرزرق و برق طبقه مرفه یا پوشش بسیار ساده و حتی ژولیده طبقه ضعیف، در حالی که در واقعیت، تنوع و میانه‌روی بیشتری وجود دارد.

وی افزود: متأسفانه آثاری سینمایی و سریالی ما تأثیر زیادی بر فخرفروشی در حوزه پوشش و خودرو گذاشته است. اینکه افراد، برخورداری از یک نوع لباس یا خودرو را نشانه کلاس و سطح بالا فرهنگ می‌پندارند، از فیلم و سریال‌هایی که می‌بینند هم تأثیر گرفته است. این درحالی است که خود من افراد زیادی در طبقات بالای تحصیلی، شغلی، علمی‌ و حتی اقتصادی را می‌شناسم که با پوشش و خودروی بسیار ساده تردد می‌کنند.

این پژوهشگر سینما معتقد است بازیگران به عنوان سلبریتی، به طور مستقیم بر مد و فشن تأثیر می‌گذارند. هرگونه تغییر در نوع پوشش، مدل مو یا حتی آرایش آن‌ها به سرعت در میان جوانان و عموم مردم الگوبرداری می‌شود، که این خود چالشی میان رسانه و سیاست‌های فرهنگی است.