آیا با مکانیسم ماشه، عضویت ایران در سازمان شانگهای لغو می‌شود؟

 همزمان با برگزاری بیست و پنجمین نشست سازمان همکاری‌های شانگهای در چین، برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی مدعی شده‌اند که با فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی سه کشور اروپایی و بازگشت احتمالی تحریم‌های شورای امنیت، عضویت ایران در سازمان همکاری‌ شانگهای به‌طور خودکار لغو خواهد شد. این ادعا بیشتر جنبه فضاسازی رسانه‌ای دارد تا استناد حقوقی.

نخست باید توجه داشت که در منشور سازمان همکاری‌ شانگهای هیچ بند صریحی وجود ندارد که عضویت یک کشور را به نبود تحریم‌های سازمان ملل مشروط کرده باشد. 

منشور سازمان همکاری‌ شانگهای (۲۰۰۲) شرایط کلی عضویت را بیان می‌کند: کشور متقاضی باید:

1- کشوری در منطقه جغرافیایی این سازمان باشد،

2- روابط دوستانه با اعضا داشته باشد،

3- اصول منشور سازمان ملل و منشور سازمان همکاری شانگهای را بپذیرد،

4- تعهد بدهد که به تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی کمک نمی‌کند.

اما هیچ بندی وجود ندارد که به‌طور مستقیم بگوید «کشور تحت تحریم سازمان ملل نمی‌تواند عضو شود».

البته تجربه ایران در سال‌های گذشته نشان داد که تحریم‌های شورای امنیت می‌توانند به‌طور عملی روند عضویت را متوقف یا کند کنند؛ چنان‌که در دوران تحریم‌های هسته‌ای، تهران سال‌ها در وضعیت «ناظر» باقی ماند. اما پس از لغو قطعنامه‌ها، مسیر عضویت دائم ایران هموار شد و در نهایت در سال ۲۰۲۳ به عضویت کامل درآمد. این امر نشان می‌دهد که موضوع بیشتر به تصمیم سیاسی اعضا مربوط است تا یک منع حقوقی قطعی.

از سوی دیگر، حتی در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل (که خود این موضوع محل تردید جدی حقوقی است و اجماع جهانی ندارد)، هیچ مکانیزم خودکاری برای لغو عضویت کشورها در شانگهای وجود ندارد. تصمیم درباره پذیرش یا ادامه عضویت هر کشور صرفاً در اختیار اعضای این سازمان است، نه شورای امنیت.

بنابراین، سخن گفتن از «لغو خودکار عضویت ایران در شانگهای» بیشتر یک عملیات روانی است که بر پایه برداشت‌های نادرست شکل گرفته است. واقعیت این است که سازمان همکاری‌ شانگهای یک نهاد مستقل منطقه‌ای با ملاحظات سیاسی خاص خود است و عضویت ایران در آن به‌سادگی با فضاسازی یا فشار بیرونی لغو نخواهد شد.