تغییر مکرر نام خیابان ها؛ تهدیدی برای هویت تهران

تغییر نام معابر در پایتخت دیگر به رخدادی کم‌تکرار شباهت ندارد؛ در گوشه‌وکنار شهر، هر از گاه تابلویی پایین می‌آید و تابلوی دیگری جای آن را می‌گیرد. این دگرگونی‌ها، هرچند در ظاهر به تغییر چند واژه در نام خیابان‌ها محدود می‌شوند، اما در واقع بخشی از حافظه‌ی عمومی شهر را تحت تأثیر قرار می‌دهند. گویی شهر، هر بار با نامی تازه، بخشی از گذشته‌ی خود را بازنویسی می‌کند. 

برای بررسی دقیق‌تر ابعاد این روند و فهم تأثیر آن بر مدیریت شهری، به سراغ «سید عباس رجائی» عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و مدیریت شهری دانشگاه تهران رفتیم تا از منظر تخصصی، به پرسش‌های پیرامون این تغییرات پاسخ دهد. در ادامه متن این مصاحبه را می‌خوانید: 

‎اصولاً تغییر نام خیابان‌ها در نظام مدیریت شهری چه زمانی و با چه هدفی توجیه‌پذیر است؟ 

اصولاً نامگذاری خیابان‌ها تحت شرایط متفاوتی رخ می‌دهد. یکی از موارد ممکن است مغایرت با آیین نامه نام‌گذاری اماکن و خیابان‌ها مصوب ۱۳۷۵ باشد که برخی شرایط برای انتخاب نام خیابان را برشمرده است. مرجع تصویب و تغییر، شورای شهر است که بر اساس برخی معیارها نسبت به تغییر نام اقدام می‌کند مانند تکراری بودن نام معابر، بزرگداشت شخصیت‌های ملی، علمی و مذهبی، شهدا (شاید بیشترین نامگذاری در کوچه‌ها در شهرها را شامل می‌شود)، درخواست و مطالبات مردم که گاهی ساکنان یک محله یا کسبه یک خیابان، با ارائه درخواست جمعی و استدلال‌های محلی (مانند هویت‌بخشی به محله، قدردانی از یک شخصیت محلی یا رفع یک نام نامناسب) پیشنهاد تغییر نام را می‌دهند. باید توجه داشت که تغییرات بنیادین مانند انقلاب مهمترین نقش را در تغییرات عمده نام خیابان‌ها ایفا می‌کند. 

زمانی در تهران صدها معبر یک نام داشتند

آیا در دنیا هم چنین روندی وجود دارد یا این موضوع بیشتر خاص شهرهای ایران است؟ 

تغییر نام مکرر خیابان‌ها و معابر به طور کلی یک آسیب است. ولی در برخی مواقع آنچه رخ می‌دهد ناشی ازعدم دقت در گذشته بوده و اصلاح می‌شود. ولی در برخی مواقع، این مشکلات در بحث نام خیابانی به سبب تکرار شدن برخی معابر ممکن است نیاز به تغییر باشد. مثلاً در تهران ما در یک زمان صدها معبر و حتی بعضاً خیابان‌های فرعی و کوچه و بن بست به یک نام داشتیم. مسلما برخی از تقاضاها و تغییرات لازم ولی برخی تغییرات به سبب اثرگذاری بسیار زیاد مشکلاتی به همراه دارد. 

تغییر مکرر نام خیابان‌ها چه تأثیری بر هویت شهری و حافظه جمعی شهروندان دارد؟ آیا این تغییرها می‌تواند باعث نوعی بی‌اعتمادی یا بی‌تفاوتی نسبت به نمادهای شهری شود؟ 

بحث بی‌اعتمادی را نمی‌توان مطرح کرد، ولی این تغییرات مکرر در برخی از معابر با اسامی که سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته و به نوعی در حافظه جمعی مردم تثبیت شده است را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حداقل برخی تغییرات تا یک نسل و حتی دو نسل هنوز بنام گذشته آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. که اینها ناشی از تثبیت در حافظه، خاطره‌های جمعی و به نوعی هویت‌های شکل گرفته ناشی از نام مکان یا معبر است. بطوری که برخی از افراد مثلاً خود را بچه خیابان فلان معرفی می‌کنند یعنی محل تولد و دوران بچگی با همان نامی که شناخته می‌شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

برخی مواقع نام یک مکان یا معبر به سبب یک رخداد تاریخی در آن است. مانند خیابان هفده شهریور که یادآور شهدای هفده شهریور است و به سرعت به سبب نام‌گذاری و تغییر مناسب در میان مردم پذیرفته می‌شود چون با یکی از مهمترین روزهای انقلاب مرتبط است که برای همه مردم احترام و اهمیت ویژه دارد.

اما خیابان بی‌سیم (یادگاری از اولین تجهیزات مخابراتی در دوران جنگ جهانی دوم که این نام برای این معبر گذاشته شد) و خیابان تیر دوقلو (یادگاری از برق کشی سراسر تهران) یعنی همراه خود یک اتفاق، یک تاریخ، یک خاطره جمعی را دارند. اگر به تغییر این نوع خیابان‌ها اقدام کنیم بدون شک بر یک هویت جمعی اثرگذار است. به عبارتی چه معبری و با چه نامی را تغییر می‌دهیم بسیار مهم است. 

تغییرات مکرر نام، مکان را از نظر هویتی بی‌اهمیت می‌کند

به‌طور کلی تغییرات مکرر نام در مرحله اول مکان را از نظر هویتی و خاطره جمعی کم رنگ و بی‌اهمیت می‌کند. در انتخاب نام معابر هدف فقط انتخاب یک نام برای یک معبر نیست بلکه باید ارتباطی بین این نام تاریخ، فرهنگ و ارزش‌های یک جامعه برقرار کند. بدون شک تغییر مکرر از نظر اجتماعی و روانی برای ساکنان یک معبر که سال‌ها با آن زندگی کرده و خاطرات دارند می‌تواند سخت باشد. 

از نظر اقتصادی و اجرایی، تغییر نام خیابان‌ها و معابر چه هزینه‌هایی برای شهرداری، ادارات پست، آدرس‌دهی، نقشه‌ها و خدمات آنلاین و میزان حجم ترافیک خواهد داشت؟ 

از نظر اقتصادی همه این تغییرات به خصوص تغییرات معابر اصلی بسیار پرهزینه است. ما در کشور یک کد پستی ۱۰ رقمی داریم که بر خلاف بسیاری از کشورها که کد پستی آدرس ساختمان است، ما با دقت بالایی تا یک واحد مسکونی کد پستی داریم. پس در مرحله اول با تغییر نام، تمام آنچه نظام نامه شناسه پستی است را تحت تاثیر قرار می‌دهد. چرا که براساس این آدرس در بسیاری از سامانه ها، بسیاری از بانک، مدارس، معاملات و… سر و کار دارید. بدون شک بروزرسانی هزینه دارد یا نهایتا ثابت ماندن اطلاعات آدرس در پست خود یکی دیگر از مشکلات ناشی از تغییر مکرر نام است. 

تغییرات تابلوها و مسیرها در شهر هزینه هنگفتی به دنبال دارد

از سوی دیگر، اگر از مشکلات آدرس دهی بگذریم، هر معبر بسته به اهمیت خود برای تغییر نام هزینه دارد. این هزینه در یک کوچه تغییر چهار تابلو ایستاده و دیواری است و در یک معبر اصلی شهر تغییرات تابلوها و مسیرها در کل یک شهر است. پس هزینه بزرگی می‌توان به دنبال داشته باشد. 

خدمات آنلاین ما نیز مبتنی بر نام معابر است. نه بر اساس کد، شما نام را جستجو و نزدیکترین را بر اساس آن نام تعیین می‌کنید. در شهرهای بزرگ غالبا تغییرات در سطح معابر اصلی و مهم به سرعت در نرم افزارها بروز می‌شود ولی در سایر معابر بسیار زمان بر خواهد بود. البته هر چه یک سیستم خدمات مسیریابی اطلاعات مناسبی دریافت کند، خدمات بهتری ارائه و میزان تردد و مسافت حرکت و زمان را می‌تواند مدیریت کند. همه این موارد در مدیریت ترافیک فردی بسیار موثر است. 

به طور کلی نام‌گذاری معابر دو شکل دارد؛ یکی نامگذاری بر اساس اسم که با توجه به همه جنبه‌ها در یک کشور تعیین و ممکن است با تغییرات کم (در کشورهایی که ثبات سیاسی در دوران مختلف داشته) و با تغییرات ریشه‌ای مانند کشورهایی که در آن‌ها انقلاب یا تغییرات عمیق اجتماعی و سیاسی رخ داده شکل بگیرد. 

از این منظر آنچه اشکالات فراوان ایجاد می‌کند تغییرات مکرر نام معابر است که به مشکلات آن اشاره شد. ولی برخی به سبب رفتار شتابزده در تغییرات ایجاد می‌شود که ممکن است سال‌ها مدیریت شهری را دچار مشکل کند. 

سیستم‌های مبتنی بر شناسه یکتا که حداقل خیابان‌ها علاوه بر اسامی خود از کدهای جغرافیایی استفاده می‌کنند بهترین راه برای مدیریت مکانی شهرهاست. در این سیستم بزرگراه ها، معابر اصلی و… بر اساس یک کد یا شناسه شناسایی می‌شوند و کدها اغلب کمک کننده به همه بخش هاست. البته بسیاری از بسترهای آن با کد پستی قبلاً فراهم شده و نیازمند یک عزم جدی برای یکپارچه‌سازی آن است.