کارگردان مستند سینمایی فاطمی در گفتگو با خبر فوری مطرح کرد؛
با وجود مجوز ساعت‌ها منتظر فیلم برداری می‌ماندیم/ صدا و سیما آرشیو خود را دریغ کرد/ حسین فاطمی را نسل جوان باید بشناسد
خبرنگار: ونوس بهنودکارگردان مستند سینمایی «فاطمی» در تشریح سختی‌های ساخت اثر مستند برای چهره‌های تاریخی به نکات قابل توجهی اشاره دارد.
امیر سیاح برای ساخت فیلم خود 5 سال زمان صرف کرده است و اینکه در گفتگو با خبر فوری از چرایی تولید این اثر و مشکلات آن می‌گوید. شرح گفتگو با این کارگردان را بخوانید.
ایده ساخت و دلیل انتخاب دکتر حسین فاطمی‌برای تولید این فیلم چه بود؟
اگر به تاریخ معاصر ایران نگاهی بیندازیم، شخصیت‌هایی را می‌یابیم که برای سربلندی ایران و مردمش حتی از جان خود گذشتند. بی‌تردید شهید دکتر حسین فاطمی‌یکی از این چهره‌هاست. مروری کوتاه بر زندگی و مبارزات او نشان می‌دهد که با تمام وجود به ایران عشق می‌ورزید و در عمر کوتاه اما پُربار خود، خدمات ماندگاری به این سرزمین ارائه کرد.
دکتر فاطمی از نوجوانی، حدوداً در سن ۱۵ سالگی وارد عرصه روزنامه‌نگاری شد و در مطبوعات آن زمان، مطالبی انتقادی نسبت به شرایط سیاسی و اجتماعی کشور می‌نوشت. او بعدها به نمایندگی مجلس رسید و سپس در دولت دکتر مصدق، ابتدا سخنگوی دولت و بعد وزیر امور خارجه شد. فاطمی‌نخستین کسی بود که ایده ملی شدن صنعت نفت را با شجاعت و صراحت به دکتر مصدق ارائه داد و با پیگیری‌های او، این آرمان بزرگ تحقق یافت. او با اراده‌ای راسخ، شرکت نفت ایران و انگلیس را تعطیل کرد و با قطع نفوذ انگلستان، گامی‌بزرگ در مسیر استقلال کشور برداشت. همچنین او ایده پرداز اصلی و از مؤسسین جبهه ملی ایران بود.
با وجود این خدمات، دکتر فاطمی در حافظۀ عمومی‌به‌ویژه نزد نسل جوان، چنان‌که باید شناخته شده نیست. همین خلأ انگیزه‌ای شد تا تصمیم بگیریم با ساخت این مستند، چهرۀ کمتر دیده‌شدۀ این قهرمان ملی را به تصویر بکشیم.
چه منابع و مستنداتی در این فیلم مورد استفاده قرار گرفت؟ آیا گفت‌وگو با اشخاص مطلع هم انجام شد؟
در جریان تحقیق و تولید این اثر، با کمبود منابع تصویری و اسنادی روبه‌رو بودیم. خوشبختانه جناب آقای دکتر فرشاد عسکری‌کیا، پژوهشگر اصلی پروژه، با مطالعۀ بیش از ۵۰ کتاب مرتبط، نقش پررنگی در جمع‌آوری اطلاعات ایفا کردند.
در کنار این مطالعات، ما به طیف گسترده‌ای از مراکز و آرشیوهای داخلی و خارجی مراجعه کردیم؛ از جمله سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، موزه و مرکز اسناد صنعت نفت، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فیلمخانه ملی ایران، اداره کل پژوهش و اسناد نهاد ریاست جمهوری، آرشیو تاریخ شفاهی دانشگاه‌هاروارد، آرشیو دانشگاه منچستر، بایگانی روزنامه اطلاعات و غیره. همچنین با استادان و پژوهشگران برجسته‌ای همچون دکتر حسین موسویان، رئیس هیئت رهبری -اجرایی و رئیس شورای مرکزی جبهه ملی ایران، استاد محمد ترکمان، مورخ و پژوهشگر تاریخ معاصر، دکتر منصوره اتحادیه مورخ و پژوهشگر تاریخ معاصر و دکتر منوچهر ملک‌قاسمی‌هم دوره ای دکتر فاطمی، مورخ و پژوهشگر تاریخ معاصردر فیلم گفت‌وگو داشتیم. همراهی این بزرگان، به‌ویژه استاد محمد ترکمان که از ابتدا تا انتهای مسیر در کنار ما بودند، کمک زیادی کرد تا اثر نهایی از دقت و صحت تاریخی بالایی برخوردار باشد.
در ضمن در این مسیر خانواده محترم شهید دکتر حسین فاطمی‌بسیار ما را همراهی کردند و حتی اجازه استفاده از آلبوم عکس‌های فامیلی را در اختیار ما گذاشتند، سپاسگذارم از سرکار خانم دکتر پروانه معصومی دختر عموی دکتر فاطمی و همسر محترمشان.
آیا افرادی یا سازمان‌هایی بودند که از همکاری با پروژه خودداری کردند؟
بله، متأسفانه با وجود تلاش‌های گسترده برای گردآوری اسناد و تصاویر، برخی نهادها با ما همکاری نکردند. برای مثال باوجودانتظار ما که سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی‌ایران از چنین پروژه‌ای حمایت کند، اداره کل آرشیو آن سازمان از در اختیار گذاشتن منابع تصویری مرتبط با دکتر فاطمی‌خودداری کرد. مراکز دیگری هم به دلیل همسو نبودن حذبی با دکتر فاطمی‌از در اختیار گذاشتن منابع خودداری کردند.
کدام جنبه از زندگی یا اندیشه دکتر فاطمی‌برای شما بیش از دیگر ابعاد اهمیت داشت؟
برای ما شخصیت وطن‌دوست و روحیه مقاوم دکتر فاطمی‌در برابر استعمار و استبداد اهمیت ویژه‌ای داشت. او نه‌تنها در نظریه‌پردازی بلکه در عمل نیز پیشگام بود؛ سیاست‌مداری که برای مردم، استقلال و عدالت ایستادگی کرد. و جان خود را فدا نمود، سعی کردیم در این فیلم بر وجه انسانی و آرمان‌گرای شخصیت او تأکید بیشتری داشته باشیم.
مدت‌زمان تولید این مستند چقدر بود و چرا زمان زیادی برد؟
تولید این فیلم نزدیک به پنج سال به طول انجامید. دلایل متعددی برای این تأخیر وجود داشت؛ از جمله شیوع ویروس کرونا، دشواری در یافتن منابع مستند محدودیت در دسترسی به تصاویر آرشیوی، و بروکراسی پیچیده برای دریافت مجوزهای لازم از نهادها و سازمان‌ها.
برای مثال، با وجود داشتن مجوزهای کامل برای تصویربرداری در منزل دکتر مصدق، گروه از ساعت ۷:۳۰ صبح تا 16:30 بعدازظهر منتظر ماند. همین شرایط در آرامستان ابن‌بابویه نیز تکرار شد. با این حال، باور داشتیم شخصیت دکتر فاطمی‌ارزش این زحمات را دارد.
و البته طراحی ویژه ساختاری فیلم مانند تولید دو ترانه اختصاصی با صدای استاد سالار عقیلی که یکی از آنها ترانه معروف بلاچاو است که به صورت دوزبانه، ایتالیایی و فارسی تولید شده است و همچنین بازسازی صحنه‌های سیاه بازی( پیش‌پرده‌خوانی) با اشعار دهه 20 و 30 که توسط استاد جواد انصافی تولید شد.
اگر فرصت و امکانات فراهم شود، علاقه‌مند به ساخت فیلم درباره‌ی کدام چهره‌ها هستید؟
در حال حاضر در حال تحقیق روی زندگی سه شخصیت مهم تاریخ معاصر هستیم:
جهان‌پهلوان غلامرضا تختی
سرلشکر محمود افشارطوس
احمد قوام (قوام‌السلطنه)
هر یک از این شخصیت‌ها از منظر تاریخی و اجتماعی، ظرفیت بالایی برای روایت سینمایی دارند و امیدوارم با فراهم شدن امکانات، بتوانیم به این پروژه‌ها بپردازیم.
ساخت فیلم درباره چهره‌های سیاسی را چقدر دشوار می‌دانید؟
بسیار دشوار است. هم به‌لحاظ دسترسی به منابع، هم حساسیت‌های سیاسی و تاریخی و هم دشواری‌های مالی و حمایتی. اما به‌عنوان یک وظیفه تاریخی، ما موظفیم فراتر از نگاه‌های تجاری، به ثبت و معرفی چهره‌های مؤثر در تاریخ معاصر کشورمان بپردازیم.
در پایان
از جناب دکتر فرشاد عسکری‌کیا، دوست و همکار گران‌قدرم، صمیمانه سپاسگزارم. ایشان با پژوهشی دقیق و همراهی بی‌دریغ در تمامی‌مراحل تولید، نقش مؤثری در شکل‌گیری این اثر ایفا کردند. همچنین لازم به ذکر است که کارگردانی این فیلم به‌صورت مشترک توسط بنده و دکتر فرشاد عسکری‌کیا انجام شده است.
همچنین امیدوارم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌و سازمان سینمایی در کنار تولید انبوه تولیدات صرفا تجاری، با حمایت جدی‌تری، زمینه تولید چنین آثاری را فراهم سازند.
