بحران اعتماد در شبکه اجتماعی X؛ از نمایش مکان کاربر تا جنگ روایتسازی
رویداد افشای مکان واقعی کاربران توسط شبکه اجتماعی X (توئیتر سابق)، پرده از حقایقی پیچیده در فضای مجازی جهانی برداشته است. رسانههای ایرانی از جمله خبرگزاری فارس گزارش دادند که به دنبال بهروزرسانی اخیر این پلتفرم، مبدأ فعالیت واقعی برخی نهادها و حسابهای مرتبط با ایران—که لزوماً رویکردی دوستانه ندارند—آشکار شده است. برای نمونه، حساب موسوم به «کانون حقوق بشر ایران» در واقع از آلبانی مدیریت میشود.
این افشاگری نتیجه مستقیم راهاندازی قابلیتی جدید در X بود که کشور یا منطقه مرتبط با ثبتنام یا فعالیت اصلی کاربر را به صورت اجباری نمایش میدهد. این پلتفرم هدف از این اقدام را «افزایش شفافیت» و «مقابله با حسابهای جعلی و رباتهای برونمرزی» اعلام کرد، اما خیلی زود، این نوآوری به بحرانی غیرمنتظره برای اعتبار X تبدیل شد.
پس از فعالسازی این قابلیت، کاربران دریافتند که بسیاری از حسابهای سیاسی آمریکایی که خود را «میهنپرست» معرفی میکنند، در خارج از خاک ایالات متحده ثبت شدهاند. به عنوان مثال، حساب «ULTRAMAGA TRUMP 2028» که مدعی بود در واشنگتن دیسی مستقر است، با مبدأ نیجریه نشان داده شد و حساب «Trump Is My President» نیز از مقدونیه فعالیت میکرد. این کشفیات به سرعت گسترش یافت و موجی از تردیدها را نسبت به شبکهای وسیع و قدیمی از حسابهای جعلی برانگیخت که سالها خود را به عنوان شهروندان محلی جا زده بودند.
دراماتیکتر آنکه، حساب رسمی وزارت امنیت داخلی آمریکا (DHS) نیز برای مدتی در تصاویر منتشرشده توسط کاربران، با برچسب «واقع در اسرائیل» ظاهر شد. اگرچه مدیر محصول X و سخنگوی DHS پس از آن، این موضوع را به شدت تکذیب و آن را «اخبار جعلی» خواندند و تأکید کردند که حسابهای دولتی اساساً مکانیابی نمیشوند، اما اقدام عجولانه X در ابتدا غیرفعال کردن و سپس تغییر ماهیت این قابلیت به «نمایش تنها کشور فعلی»، ضربهای مهلک به اعتمادی بود که این پلتفرم سعی در ایجاد آن داشت.
این خطای فنی، مانند نورافکنی عمل کرد که ابعاد پنهان و گسترده صنعت «مزدوران سایبری» در فضای رسانههای اجتماعی را آشکار ساخت. پلتفرم X با معرفی ابزاری نسبتاً ساده، یعنی نمایش مبدأ IP، در پی خنثیسازی شبکه پیچیده دستکاری اطلاعات بود، اما در عمل نارسایی ذاتی و محدودیتهای چنین رویکردی را عیان کرد. اطلاعاتی که X نمایش میدهد عمدتاً بر پایه IP مربوط به ثبتنام یا ورودهای اخیر حسابها است، نه IP لحظهای، و بهسادگی میتواند تحت تأثیر فناوریهایی مانند VPN یا سرورهای پراکسی قرار گیرد. در نتیجه، افشای موقعیت IP تنها هزینه فعالیتهای غیرقانونی در سطح ابتدایی را افزایش میدهد و در برابر عملیات اطلاعاتی پیشرفتهای که با پشتیبانی دولتها یا سازمانهای حرفهای انجام میشود، عملاً کارایی ندارد.
این رویداد، فرصتی استثنایی برای مقایسه الگوهای مختلف حکمرانی فضای مجازی فراهم کرد. پلتفرمهای اصلی اجتماعی در چین، از سال ۲۰۲۲ قابلیت نمایش مکان IP کاربران را راهاندازی کردهاند. مقایسه دقیق، تفاوتهای آشکاری در منطق و اهداف این دو مدل نشان میدهد پلتفرمهای چینی بر نمایش موقعیتی نزدیک به IP لحظهای تأکید دارند که هدف آن ردیابی «رفتار آنی» و مدیریت محتوای بومی است. در مقابل، مدل X بیشتر معطوف به شناسایی «هویت تاریخی» حسابهاست.
این رویداد هشداری جدی به همراه دارد: «هویت» در فضای مجازی الزاماً بازتاب واقعیت نیست، «حجم تعاملات» لزوماً معادل «افکار عمومی» محسوب نمیشود و «تحریک احساسات» در بسیاری موارد نه از دل یک جامعه واقعی، بلکه از پشت صفحهنمایشهایی در سرزمینهایی دوردست هدایت میشود.
داستان X صرفاً به یک باگ فنی و توضیح بعدی آن محدود نمیشود؛ بلکه پرده از این واقعیت تلخ برمیدارد که بومشناسی سیاسی (اکولوژی سیاسی) در شبکههای اجتماعی به مراتب پیچیدهتر از تصورات پیشین ماست. جنگهای فراملی افکار عمومی و ارتشهای سایبری همواره وجود داشتهاند و نمایش مکان واقعی کاربران، برای نخستین بار، پشتصحنه بسیاری از این حسابها را در معرض دید عموم قرار داد. این پرسش ناگزیر بار دیگر مطرح میشود: «آنچه در فضای مجازی مشاهده میکنم، بازتاب واقعی افکار عمومی است یا اجرای سناریویی از پیش طراحیشده؟» بحران اعتماد در عصر رسانههای اجتماعی همچنان ادامه دارد و پایان نیافته است.
سرانجام، این رویداد بر یک اصل حیاتی دیگر نیز تأکید گذاشت: واگذاری بیقیدوشرط امنیت و نظم فضای اطلاعاتی یک کشور به پلتفرمهای تجاری فراملی، خطری جدی است. تمامی فراخوانهای مکرر در عرصه بینالمللی برای تدوین قواعدی عادلانهتر و فراگیرتر در حکمرانی دیجیتال جهانی، همگی در راستای شکستن همان «هژمونی دیجیتال» و «یکجانبهگرایی در عرصه افکار عمومی» است که برای دههها بر قلمرو اطلاعات حاکم بوده است.
