وعده‌های بی‌حساب واکسن!

کرونا برای بار پنجم و این بار با سویه "دلتا" در حال پیشتازی و گردش در نقاط مختلف کشور است؛ دوباره نقشه کشور آتشین شده و روند تصاعدی بیماران و البته کشته‌های کووید، همچنان چالش وزارت بهداشت در روزهای پایانی کارش در دولت دوازدهم است.

طبق اعلام وزارت بهداشت تا کنون ۳ میلیون و ۲۷۰ هزار و ۸۴۳ بیمار کرونا مثبت در کشور شناسایی شده اند و متاسفانه ۸۴ هزار و ۹۴۹ نفر نیز به دلیل این بیماری جان باخته اند. در شرایطی که هنوز از پیک چهارم کرونا به طور کامل خارج نشده بودیم، چند روزی است که کشور وارد پیک پنجم شده؛ آن هم با ویروسی که قدرت سرایتش ۶۰ برابر بیشتر از ویروس انگلیسی در موج قبلی است.

واکسیناسیون کرونا در ایران هنوز در ابتدای راه

متخصصان تنها راه برون رفت از این شرایط و مدیریت بیماری را واکسیناسیون و افزایش سرعت آن در کشور می‌دانند؛ این درحالیست که آمارهای رسمی تزریق واکسن حاکی از آن است که با گذشت بیش از پنج ماه از آغاز واکسیناسیون علیه کووید در کشور، هنوز در مراحل ابتدایی آن قرار داریم؛ به طوری که تا ظهر روز گذشته جمعا ۶ میلیون و ۴۷۶ هزار و ۳۲۰ دُز واکسن در کشور تزریق شده که از این تعداد، ۴ میلیون و ۴۷۵ هزار و ۱۵۴ نفر دُز اول و یک میلیون و یکهزار و ۱۶۶ نفر نیز دُز دوم را تزریق کرده اند.

از ابتدای طرح مبحث واکسن نیز اعلام شد برای دستیابی به اهداف نهایی واکسیناسیون و قطع گردش ویروس، باید نسبت به مصون کردن حداقل ۷۰ درصد جامعه اقدام کرد و بر این اساس باید نزدیک به ۶۰ میلیون نفر در کشور واکسینه شوند.

بنابراین اگر مبنا دریافت حداقل دو نوبت واکسن به ازای هر فرد باشد، نیازمند ۱۲۰ میلیون دوز واکسن برای کشور خواهیم بود. همچنین اگر عملیات بخواهد در طی یک سال به پایان برسد باید ماهی ۱۰ میلیون دوز واکسن در اختیار نظام سلامت قرار گیرد. این موضوع به معنای واکسینه کردن پنج میلیون نفر در ماه و معادل تقریبی ۲۱۰ هزار نفر در روز است.

سه استراتژی وزارت بهداشت برای واکسیناسیون کرونا

درهمین راستا وزارت بهداشت تاکید کرد که تامین واکسن کرونا در کشور را از سه طریق واردات، تولید داخل و تولید مشترک به شرط انتقال دانش فنی، پیگیر است و بر همین اساس نیز با تدوین و تصویب سند ملی واکسیناسیون کرونا در کشور، اولویت‌های تزریق گام به گام را اعلام کرد.

در هر حال پس از فراز و نشیب‌های تامین ارز مورد نیاز برای خرید واکسن وارداتی، در سال گذشته مسوولان مربوطه از واریز پیش پرداخت توافقی برای خرید ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن کوواکس به حساب کارگزار سازمان بهداشت جهانی خبر دادند.

در همین راستا نیز چهار فاز زمانی برای واکسیناسیون در کشور در نظر گرفته شد که عبارت است از:

فازبندی زمانی و تاخیر در اجرا

فازبندی زمانی گروه‌های اولویت‌دار که از سوی وزارت بهداشت اعلام شد، به این ترتیب بود:

فاز اول (زمستان ۱۳۹۹)؛ این فاز شامل کارکنان بهداشت و درمان خط اول مواجهه با بیماری کرونا بوده و براورد تقریبی از تعداد آنها ۰.۷ میلیون نفر است. بعد از آن افراد بسیار پر خطر شامل سالمندان در مراکز نگهداری، مراکزمعلولین جسمی و حرکتی، جانبازان که براورد جمعیت آنها ۶۰۰ هزار نفر است.

فاز دوم (بهار و تیر ۱۴۰۰)؛ این فاز شامل افراد مسن بالای ۶۵ سال به ترتیب گروه‌های پنج سال از بالا به پایین بوده که براورد جمعیت آنها ۶ میلیون نفر است. همچنین افراد ۶۴-۱۶ ساله دارای حداقل یک بیماری زمینه ای که براورد جمعیت آنها نیز ۶ میلیون نفر است.

فاز سوم (مرداد تا آذر ۱۴۰۰)؛ شامل افراد ساکن در مراکز تجمعی که براورد جمعیت آنها دو میلیون نفر است، افراد ۵۵ تا ۶۴ سال بدون بیماری زمینه ای دارای براورد جمعیتی پنج میلیون نفری و افراد در مشاغل و خدمات ضروری شامل آن دسته از کارکنان نظام سلامت که در خط اول مواجهه نیستند که شامل براورد جمعیتی ۱۲ میلیون نفری می‌شوند.

فاز چهارم (زمستان ۱۴۰۰)؛ شامل عموم مردم.

به این ترتیب بود که وزیر بهداشت در اول بهمن ماه ۹۹ اعلام کرد که واکسیناسیون کرونا در کشور قبل از ۲۲ بهمن آغاز می شود. بر همین اساس هم در ۲۱ بهمن ماه سال گذشته و با ورود اولین محموله واکسن اسپوتنیک به کشور، واکسیناسیون کرونا با اولویت کادر درمان آغاز شد. اما در ادامه راه به دلیل مشکلات ناشی از تاخیر در تامین واکسن، که البته موضوعی جهانی نیز بود، واکسیناسیون علیه کووید در ایران از برنامه ریزی های صورت گرفته عقب افتاد.

بنابراین طبق برنامه ریزی از پیش صورت گرفته، اکنون باید واکسیناسیون فاز دوم یعنی سالمندان بالای ۶۵ سال و بیماران ۱۶ تا ۶۴ ساله، تمام و برنامه واکسیناسیون وارد فاز سوم شده باشد؛ این درحالیست که بنا به آنچه که "نبود واکسن و بدعهدی کشورهای سازنده آن" عنوان می شود، هنوز فاز دوم برنامه ملی واکسیناسیون علیه کووید در کشور کامل نشده و به دلیل تاخیر در واردات دوز دوم واکسن ها، چند هفته ای است که در مرحله تزریق به سنین ۷۰ سال به بالا، متوقف مانده است و اعلام گروه سنی جدید منوط به تامین واکسن در روزهای پیش رو شده است.

وزیر بهداشت درباره واکسیناسیون کرونا چه گفت؟

در همین راستا، پس از واکسیناسیون کادر درمان، در راستای واکسیناسیون گروه های سنی سالمندان، در دهم خردادماه امسال با بیان اینکه خوشبختانه واکسیناسیون علیه کووید در کشور به خوبی پیش می‌رود، گفت که "ان شاءلله تا پایان خرداد ماه گروه‌های هدف را شامل جمعیت بالای ۶۰ سال و بیماران صعب‌العلاج و خاص را واکسینه می‌کنیم؛ چراکه ۸۵ درصد مرگ‌ها در کشور در این افراد است که با واکسینه شدن آنها حداقل از ۸۰ درصد مرگ‌ها جلوگیری خواهیم کرد." وعده ای که با گذشت بیش از یک ماه هنوز محقق نشده و البته برخی از این تاخیرها را ناشی از کُندی روند تولید بسیاری از واکسن‌ها، محدودیت ظرفیت تولید، نیاز خود کشورهای سازنده و موضوع ناسیونالسیم واکسن می دانند.

علت تزریق قطره چکانی واکسن تا کنون

در هر حال تا به امروز بدعهدی کشورهای سازنده واکسن در تحویل واکسنهای خریداری شده، علت اصلی تزریق قطره چکانی واکسن در کشور عنوان شده است؛ با این حال بر اساس اعلام وزارت بهداشتی‌ها برآورد شده که برای کشور ۲۷۰ میلیون دوز واکسن کرونا تامین شود که شامل تامین واکسن از محل واردات مستقیم، واردات از طریق سازوکار کووکس، تولید داخلی و تولید مشترک واکسن است. در عین حال اعلام شده که حتی در صورت تحقق ۴۰ تا ۵۰ درصدی این برنامه نیز می‌توان ۱۲۰ میلیون دوز واکسنی را که به عنوان نیاز کشور برای انجام واکسیناسیون همگانی برآورد شده، تامین کرد و واکسیناسیون را به صورت کامل انجام داد.

چقدر واکسن به کشور وارد شده است؟

این درحالیست که طبق اعلام ایران، از نیمه بهمن پارسال تا کنون ۱۸ مرحله واکسن وارد ایران شده که ۹ مرحله حاوی ۹۲۰ هزار دوز از روسیه و ۹ مرحله دیگر از سایر کشورها شامل کوواکس (آسترازنیکا تولید کره جنوبی)، هند و چین بوده که البته سهم چین در ارسال واکسن به ایران از سایر کشورها بسیار بیشتر بوده است. مجموع واکسن وارداتی به ایران تا کنون ۷ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۸۰۰ دوز واکسن بوده است.

وعده و وعیدهای سازندگان واکسن به ایران

به عنوان مثال در قالب ساز و کار کوواکس قرارداد ارسال ۱۶ میلیون و ۸۰۰ هزار دوز واکسن به ایران منعقد و حتی اعلام شد که سه میلیون و ۲۰۰ هزار دوز آن طی بهار امسال به کشورمان وارد می‌شود، اما تاکنون از تمام این وعده و وعیدها تنها دو میلیون و ۱۰۰ هزار دوز از نوع واکسن آسترازنکا محقق شده است و هنوز از مابقی آن خبری نیست.

همچنین چین طی قراردادی به ایران قول تحویل ۱۰ میلیون دوز واکسن کرونا را تا پایان بهار داده بود. اما تاکنون تنها بیش از چهار میلیون آن محقق شده است.

کشور روسیه هم در قرارداد اولیه خود با ایران قول ارسال دو میلیون دوز واکسن را داده بود و در قراردادی دیگر نیز فروش واکسن اسپوتنیک تا سقف ۶۰ میلیون دوز را متعهد شده بود که این کشور نیز تاکنون تنها ۹۲۰ هزار دوز واکسن به کشورمان ارسال کرده است.

هندی‌ها نیز قول ارسال دو میلیون دوز واکسن کوواکسین را به ایران داده بودند؛ قولی که بعد از تحویل ۱۲۵هزار دوز از این واکسن، زیر پا گذاشته شد و به دلیل شیوع گسترده کرونا در هند، دستگاه قضایی این کشور از ارسال محموله دوم واکسن به ایران، جلوگیری کرد.

ناکامی بخش خصوصی

از طرف دیگر، در شرایط تاخیر ایجاد شده و مشکلات درتامین واکسن کرونا برای گروه‌های آسیب پذیر در اولویت کشور، مبحث ورود بخش خصوصی به عرصه خرید واکسن کرونا از منابع خارجی و البته با ارز نیمایی، از سوی رییس جمهور مطرح و به چندین شرکت هم مجوز داده شد؛ مبحثی که با گذشت چند ماه هنوز نتیجه ای نداشته و بخش خصوصی نیز توفیقی در واردات واکسن نداشته است.

تولید واکسن ایرانی در چندین پلتفرم

در هر حال با توجه به این شرایط و همچنین بنا به نیاز ایران به حدود ۱۲۰میلیون دز واکسن، پیش بینی وزارت بهداشت از ابتدای طرح بحث واکسن، آن بود که حداقل دو سوم واکسن مورد نیاز کشور از محل تولید داخل تامین شود و بر همین اساس هم با تشکیل کمیته ملی واکسن، تولید واکسن کووید در پلتفرم‌های مختلف از بهار و تابستان سال گذشته در دستور کار قرار گرفت و بر همین اساس هم تا چندی پیش، بیش از ۱۴ موسسه دانش‌بنیان و شرکت مختلف متقاضی صدور پروانه تولید واکسن از سازمان غذا و دارو بودند.

مجوز مصرف اضطراری به ۲ واکسن

۵ واکسن در مراحل مختلف کارآزمایی بالینی

در همین راستا نیز مجموعه‌های متعددی در کشور در حال تلاش برای رسیدن به واکسن کرونای ایمن و موثر هستند که در این میان اخیرا دو واکسن "کووایران برکت" و "پاستوکووک" مجوز مصرف اضطراری را دریافت کردند.

واکسن های "کووپارس"، فخرا، سیناژن، نورا و واکسن اسپوتنیک تولید مشترک ایران و روسیه نیز مراحل مختلف کارآزمایی بالینی را طی می کنند.

در همین راستا دکتر سعید نمکی - در دهم خرادماه از آغاز واکسیناسیون علیه کرونا با واکسنهای ایرانی خبر داد و گفت: همانطور که قول داده بودم که در خردادماه و پایان بهار واکسن ایرانی روی میز است و برای تزریق در مردم آماده است، ان شاءالله این کار را تا هفته دیگر آغاز خواهیم کرد. اما برای رعایت برخی پروتکلها این کار را داوطلبانه خواهیم کرد و خودم و همکارانم داوطلب این اقدام هستیم.

از ورود واکسنهای ایرانی به برنامه واکسیناسیون ملی چه خبر؟

در شرایطی که وزارت بهداشتی ها امیدوارند با ورود ایران به باشگاه سازندگان واکسن کرونا و استفاده از واکسن‌های داخلی، مشکلات ناشی از خُلف وعده طرف‌های خارجی کاهش پیدا کرده و روند واکسیناسیون در کشور سرعت گیرد، اما هنوز از ورود واکسنهای ایرانی به برنامه واکسیناسیون اخبار منسجم و مشخصی در دست نیست.

در همین زمینه دکتر - معاون بهداشت وزارت بهداشت و سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، در ۱۹ خردادماه گفته بود که "اگر گواهی مصرف واکسن‌ داخلی هم صادر شود که تاکنون هم با وضعیت خوبی پیش رفته، می‌توانیم با واکسن‌های داخلی برنامه گروه‌های سنی را ادامه دهیم تا فاز ۲ به طور کامل بر اساس وعده‌ای که داده بودیم تمام شود."

وی پیش بینی کرده بود که "فاز دوم واکسیناسیون را نهایتا تا نیمه تیرماه تمام کنیم و وارد فاز سوم که گروه‌ها و مشاغل پرخطر هستند، شویم." این درحالیست که اکنون در نیمه تیرماه هستیم و هنوز گروه سنی ۶۵ سال برای دریافت واکسن اعلام نشده و به نظر می رسد برای ورود به فاز سوم برنامه ملی واکسیناسیون هنوز زمان لازم است.

تناقض در زمان تکمیل واکسیناسیون جمعیت ایرانی

دکتر محمدرضا شانه ساز _ رییس سازمان غذا و دارو نیز در ۲۳ خرداد امسال با تاکید بر اینکه در تابستان بیش از ۱۰ میلیون دوز واکسن تولید داخلی را خواهیم داشت و از مهرماه نیز میزان تولیدمان به بیش از ۱۰ میلیون دُز در ماه خواهد رسید، اعلام کرد که"این به معنای آن است که تا پاییز می‌توانیم تمام گروه‌هایی که در اولویت واکسیناسیون هستند عمدتاً توسط واکسن‌های تولید داخل و بخشی را از طریق واردات واکسینه کنیم تا نگرانی کلی که در کشور وجود دارد، برطرف کنیم.»

وی تاکید کرده بود که «حتما در پاییز به واکسیناسیون ۷۰ درصدی خواهیم رسید.»

دکتر رییسی _ سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا نیز پیش از این و چند روز قبل از تایید واکسنهای داخلی، عنوان کرده بود که"با توجه به میزان تولید واکسن داخلی، ما می‌توانیم تا دی ماه واکسیناسیون دُز اول کل گروه هدف را به پایان برسانیم". حالا اما او در آخرین اظهار نظرش در ابراز امیدواری کرد که " در هفته‌های آینده وضعیت تامین واکسن بسیار مطلوب‌تر خواهد بود."و البته وعده داد که "تمام جمعیت هدف کشور تا پایان امسال واکسینه می شوند."

رییسی در حالی که معتقد است "توانایی تزریق روزانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار دُز واکسن و افزایش این توانمندی به ۵۰۰ هزار دُز در روز وجود دارد"، اعلام کرده که "بر اساس برنامه ریزی‌های صورت گرفته از شهریور ماهیانه ۱۰ میلیون دُز واکسن داخلی به دستمان خواهد رسید و تا پایان سال همه گروه هدف کشور را واکسینه می‌کنیم."

این درحالیست که رئیس مرکز اطلاع رسانی و روابط عمومی در جدیدترین اظهارنظر خود در ۱۲ تیرماه، از تولید ۵۰ میلیون دز واکسن کووایران برکت تا پایان شهریور ماه خبر داده است.

نیاز مبرم داخل و وعده صادرات

در همین راستا نیز چندی پیش اعلام کرد که "در ماه های آینده نه تنها کمبود واکسن‌ نخواهیم داشت، بلکه ریل گذاری کردیم که واکسن ایرانی را در اقصی نقاط جهان که قلدران و زورگویان درها را بر تهی دستان جهان بستند، صادر و هدیه کنیم."

تولید واکسن‌های ایرانی؛ از کِی و چقدر؟

در هر حال مسوولان وزارت بهداشت معتقدند که واکسن کووایران برکت در ماه اول تا سه میلیون دوز می‌تواند تولید کند و احتمالا سه ماهه اول یعنی تا پایان شهریور بین ۳۰ تا ۵۰ میلیون دوز از این واکسن می‌تواند تامین شود که اگر این عدد محقق شود، قابل قبول بوده و بخش زیادی از نیاز کشور را رفع می‌کند.

همچنین واکسن پاستوکووک انستیتو پاستور ایران هم ماهانه یک میلیون دوز در سه ماه اول، بعد در سه ماه دوم ماهانه دو میلیون دوز و در سه ماهه سوم احتمالا ماهانه سه میلیون دوز بتواند تحویل دهد.

به گفته مسئولان وزارت بهداشت، علاوه بر این، واکسن‌های کووپارس رازی، فخرا و اسپایکوژن هم احتمالا تا اواخر تابستان در صورتی که کارآزمایی بالینی‌شان موفق باشد، مجوز مصرف اضطراری می‌گیرند و به تولید انبوه خواهند رسید.

صف‌های عریض طویل سالمندان

تورهای خارجی و مسافران واکسن

تمام این اظهارات در شرایطی است که تاخیر در تامین دوز دوم واکسن سالمندان و تشکیل صف‌های عریض و طویل در مراکز واکسیناسیون طی چند هفته گذشته، موجی از انتقادها را به دنبال داشته است و از طرف دیگر هم تاخیر در انجام واکسیناسیون، تورهای خارجی واکسن کرونا و مسافران واکسن را رونق داده است.

در هر حال در شرایطی که وعده داده شده بود که با ورود واکسن‌های ایرانی در اواخر بهار، دغدغه دسترسی به واکسن برطرف شود، فعلا کشور از فازبندی زمانی برنامه واکسیناسیون بیشتر از یک ماه عقب است و هنوز در مراحل ابتدایی این مسیر قرار دارد و البته باز هم با وجود نامشخص بودن روند واردات و همچنین اخبار متناقض از روند تولید واکسن‌های ایرانی، اما در عین حال اعلام شده که تا پایان امسال ایرانیان حداقل دوز اول واکسن کرونا را دریافت می کنند و البته وعده فردایی پُر واکسن و همچنین صادرات واکسن ایرانی داده می شود.

منبع: ایسنا

70