چرا مردان از زنان قدبلندترند؟

مطالعه‌ای جدید که داده‌های ژنتیکی نزدیک به یک میلیون نفر را بررسی کرده، سرنخ‌های جالبی درباره نقش ژن‌ها در تعیین قد و علت این اختلاف میان دو جنس به ما می‌دهد.

چرا مردان از زنان قدبلندترند: نگاهی به واقعیت آماری قد زنان و مردان

به‌طور متوسط، مردان حدود ۵ اینچ (حدود ۱۳ سانتی‌متر) از زنان بلندتر هستند. اگرچه در نگاه اول ممکن است این اختلاف قد، نتیجه‌ای طبیعی از تفاوت‌های بیولوژیکی باشد، اما در برخی گونه‌های دیگر در طبیعت، زنان از مردان بلندترند. این مسئله نشان می‌دهد که اختلاف قد بین زن و مرد تنها به عوامل محیطی یا فرهنگی وابسته نیست، بلکه ژنتیک نقش مهمی در آن ایفا می‌کند.

ژن SHOX: بازیگر اصلی این داستان

در مرکز این پژوهش ژنی به نام SHOX (Short Stature Homeobox) قرار دارد. این ژن هم روی کروموزوم X و هم روی کروموزوم Y قرار دارد و در رشد و بلندی قد نقش کلیدی دارد.

از آنجایی که زنان دو کروموزوم X (XX) دارند و مردان یک کروموزوم X و یک Y (XY)، دانشمندان این فرضیه را مطرح کردند که ممکن است تفاوت در ترکیب کروموزومی باعث اختلاف در میزان تأثیرگذاری ژن SHOX شود. اما این فقط یک فرض بود؛ برای بررسی دقیق‌تر، نیاز به داده‌های واقعی و نادر وجود داشت.

بررسی شرایط ژنتیکی نادر

محققان برای آزمایش این فرضیه، سراغ افرادی رفتند که شرایط ژنتیکی نادری دارند؛ یعنی افرادی با کروموزوم‌های جنسی اضافی یا کمبود کروموزوم. به کمک داده‌های سه بانک زیستی بزرگ – یکی از بریتانیا و دو مورد از ایالات متحده – آن‌ها توانستند اطلاعات ژنتیکی ۱۲۲۵ نفر را که ترکیب کروموزومی غیرمعمول داشتند، بررسی کنند.

نتیجه چه بود؟ افرادی که کروموزوم Y اضافی داشتند، نسبت به کسانی که یک کروموزوم X اضافی داشتند، قدبلندتر بودند. در مقابل، افرادی که تنها یک کروموزوم X داشتند و فاقد کروموزوم Y بودند، معمولاً با کاهش قابل‌توجهی در رشد قد و مشکلات سلامتی مواجه بودند. این یافته‌ها فرضیه محققان را تأیید کرد.

نقش خاموشی ژنتیکی در زنان

متیو اوتینز، محقق ژنتیک در کالج علوم بهداشتی گیزینگر و نویسنده ارشد این مطالعه، توضیح می‌دهد که ژن SHOX در نزدیکی انتهای کروموزوم‌های جنسی قرار دارد. در زنان، به‌طور معمول یکی از دو کروموزوم X غیرفعال می‌شود، اما بخش‌هایی از آن همچنان فعال باقی می‌ماند. این ناحیه فعال، جایی است که ژن SHOX در آن قرار دارد.

در مردان، از آنجا که کروموزوم Y هم حامل این ژن است، آن‌ها یک نسخه فعال از SHOX در X و یک نسخه دیگر در Y دارند. این ترکیب باعث می‌شود که مردان تأثیر بیشتری از این ژن دریافت کنند و در نتیجه به‌طور متوسط بلندتر از زنان باشند. شاید این بخش مهم ترین پاسخ این سوال باشد که چرا مردان از زنان قدبلندترند؟

عدد و رقم چه می‌گویند؟

به گفته پژوهشگران، این تفاوت در بیان ژن SHOX می‌تواند حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از تفاوت میانگین قد بین مردان و زنان را توضیح دهد. بقیه تفاوت‌ها احتمالاً مربوط به عوامل دیگر از جمله هورمون‌های جنسی، محیط، تغذیه و ژن‌های دیگر هستند که هنوز به‌طور کامل کشف نشده‌اند.

گامی به سوی درک بهتر از تکامل انسان

اریک شادت، استاد ژنتیک در مدرسه پزشکی مونت سینای نیویورک، این مطالعه را «قطعاً جالب» توصیف کرده و آن را گامی مؤثر در مسیر شناخت پایه‌های زیستی رشد و تکامل انسان دانسته است. او استفاده هوشمندانه از داده‌های گسترده بانک‌های زیستی را راهی نوآورانه برای درک یکی از پرسش‌های دیرینه علم توصیف می‌کند.

این تحقیق نه‌تنها به یکی از رازهای زیست‌شناسی پاسخ می‌دهد، بلکه مسیر را برای بررسی‌های بیشتر درباره نقش ژنتیک در ویژگی‌های جسمی انسان باز می‌کند. پاسخ به این سوال که چرا مردان از زنان قدبلندترند قطعا به کسب اطلاعات دیگری در مسیر تکامل منتهی خواهد شد.