هنر شفاف اندیشیدن هوش مصنوعی/ پاسخ ربات chat GPT به مهم ترین پرسش های انسان/ از راه حل به بیماران مبتلا به سرطان تا حل مساله خیانت

حسین نیازبخش- ربات گفتگو کننده chat GPT و نمونه های تکمیلی اش، تحول عمیقی بر جنبه های مختلف زندگی انسان ها می گذارند. شاید یکی از مهم ترین تاثیرات ورود جدی هوش مصنوعی به زندگی انسان، تغییر روش فکر او باشد. وابستگی روزافزون انسان به ربات ها و هوش مصنوعی باعث شده، بشر برای یافتن پاسخ پرسش هایش به سراغ هوش مصنوعی برود و در تمام جنبه ها به آن وابسته شود. از آنجا که هوش مصنوعی روش شفاف اندیشیدن را بلد است، بسیار محتمل است که انسان ها نیز از ربات ها تبعیت کرده و در زندگی خود این روش از اندیشیدن و تحلیل کردن را فرا بگیرند.

شفاف اندیشیدن؛ آرزوی فیلسوفان، کارکرد ربات ها

مشکل انسان ها به کار گرفتن احساسات در قضاوت است. اندیشه انسان پر از مغالطات، ابهامات، افکار مغشوش و ایده های بی‌جا و بی‌فایده است که اجازه نمی دهد به هر مساله ای شفاف و روشن اندیشیده و آن را از زواید بزداید. یکی از جدی ترین ایده های فیلسوفان فراهم کردن زبان و منطقی بود که به بشر ابزار لازم را برای شفاف اندیشیدن بدهد. غرض ارسطو از تدوین منطق همین بود. او می خواست از طریق ابزاری مانند منطق به انسان ها کمک کند که در دالان هزارتوی توهم غرق نشوند. لایب نیتس، فیلسوف شهیر آلمانی سعی داشت از طریق ایجاد یک زبان مصنوعی که به ریاضیات شباهت داشت و کاملا صوری بود، همه انسان ها را وادارد که به یک زبان صحبت کنند. او معتقد بود علت جنگ ها و اختلافات  انسان ها زبان الکن بشر است و این زبان الکن باعث می شود انسان ها نتوانند شفاف بیندیشند و با هم به اختلاف بخورند. این ایده بعدها به انحای گوناگون توسط متفکرانی مانند کارل پوپر، لودویگ ویتگنشتاین، برتراند راسل، گوتلوب فرگه و ادموند هوسرل پیگیری شد. همه این متفکران معتقد بودند باید منطقی به وجود آورد که انسان ها به آن تمسک جسته و از دخالت امور بی‌جا و بیهوده به افکار انسان جلوگیری کنند. تنها از این طریق است که انسان ها می توانند حرف هم را بفهمند، با هم ارتباط درست و منطقی داشته باشند و مشکلات و مسائل روزمره زندگی خود را حل کنند.

در میان فیلسوفان قرن 20، ادموند هوسرل و گوتلوب فرگه هر یک به طریقی در این مسیر گام گذاشتند. هوسرل از طریق ایجاد روش «پدیدارشناسی» سعی کرد انسان ها را به سمت تفکر مطلق و خطاناپذیر راهنمایی کند. او معتقد بود روش درست اندیشه و تحلیل امور مختلف این است که به یک پدیده همانطور که هست نگاه کنیم و به خصوص امور انتزاعی، عواطف بی ربط، اندیشه های زاید و ... را از امور ادراک شده حذف کنیم. گوتلوب فرگه که همان دغدغه هوسرل را داشت، راهی دیگر معرفی کرد. او معتقد بود علت انحراف بشر منطق اشتباه او است. او تاکید داشت مبنای منطق انسان‌ها زبان عامیانه و طبیعی انسانی است در حالیکه مبنای منطق انسانی باید منطق ریاضی و صوری محض باشد. او در رساله خود با عنوان «اصول ریاضیات» شروع به تدوین دقیق یک منطق صوری کرد. منطق صوری او بسیاری از جملات و عباراتی را که در زبان محاوره بی معنا بوده یا باعث گیجی و سردرگمی انسان ها می شد، به خوبی تحلیل کرد و راهگشای شفاف اندیشیدن انسان ها در زندگی روزمره گردید.

پاسخ ربات به مهم ترین پرسش های زندگی انسان

با وجود تلاش فیلسوفان و زبان شناسان، بسیاری از انسان ها هنوز از قدرت شفاف اندیشیدن بی‌بهره‌اند. آنها یا منطق اشتباهی بر می گزینند و یا احساسات، عواطف، تفکرات غلط، پیش فرض های اشتباه و ... را به کار می گیرند و این چنین باعث سردرگمی خود می شوند. بسیاری از انسان ها قادر به مواجهه با مشکلات خود نیستند. آنها نمی توانند ارتباط سازنده ای با دوستان و نزدیکان خود داشته باشند، به سرعت از کاه کوه می سازند و مشکلات کوچک زندگی در ذهن آنان به کلافی سردرگم تبدیل می شود.

ربات chat GPT یک گام مثبت و انقلابی در این زمینه برداشته است. انسان ها ذاتا میل به دخالت احساسات در افکار و تحلیلهایشان را دارند. هوش مصنوعی از این مساله مبرا است و به همین علت می تواند با قدرت اندیشه و تحلیل صوری، جملات و مسائل را تحلیل کرده و زمینه لازم را برای شفاف اندیشیدن به انسان ها ارائه دهد. برای محک این مساله برخی مسائل مهم روزمره را با این هوش مصنوعی در میان گذاشتیم. نتایج و پاسخ ها و راه حل های ربات گفتگو کننده بسیار جالب و قابل اعتنا بود.

در ابتدا سعی کردیم منطق ربات را بیازماییم. برای همین یکی از مبهم ترین مسائل منطق طبیعی بشر را که ذهن غیرشفاف نمی تواند آن را تحلیل کند، با او مطرح کردیم. این مساله «پارادوکس درغگو» است. ما از ربات پرسیدیم: «اگر دروغگویی که همیشه دروغ می گوید، بگوید که من دروغگو هستم، این جمله (من دروغگو هستم) درست است یا نه؟ اگر درست باشد، یعنی همیشه دروغ نمی گوید و اگر غلط باشد یعنی دروغگو نیست و هر دو محال است.» ربات پاسخ داد: «این گزاره نه درست است و نه غلط. بلکه بی معنا است. این عبارت یک پارادوکس است چون محال است بتوان درستی یا غلطی آن را مشخص کرد. اگر جمله درست باشد، یعنی آن شخص دروغ می گوید و دیگر دروغگو نیست. اگر غلط باشد، پس شخص درست نمی گوید که باز با دروغگو بودن او مطابقت ندارد. بنابراین، این جمله نمی تواند در طبقۀ جملات درست و غلط قرار بگیرد.» پاسخ ربات به این مساله کاملا مبتنی بر منطق ریاضی و صوری بود. ربات به خوبی نشان داد قادر است مسائل زبانی و ابهامات مربوط به افکار و جملات را حل کرده و شفاف بیندیشد و تحلیل کند.

با این فهم به سراغ برخی سوالات مربوط به زندگی روزمره انسانی رفتیم. در زیر برخی از پرسش های مهم و پاسخ ها و تحلیل های ربات را مرور می کنیم:

الف. من یک زن را دوست دارم اما ازدواج کرده ام و این (دوست داشتن زن دیگر) می تواند به خیانت منجر شود. چه کار باید بکنم؟

پاسخ: مهم این است که با خود و همسرتان در مورد احساساتتان صادق باشید. اگر در حال بررسی یک رابطه هستید، مهم است که عواقب و نتایج اعمال خود را در نظر بگیرید. همچنین، شما باید به دنبال کمک حرفه ای {از روانشناس یا مشاور} برای حل مسائلی که شما را به این نقطه رسانده باشید. در نهایت، این شما هستید که تصمیم می گیرید چه چیزی برای ازدواج و خانواده تان بهتر است.

ب. جنگ جهانی سوم چه زمانی شروع می شود؟ چه کشوری جنگ را شروع خواهد کرد و چه جبهه ای پیروز خواهد شد؟

پاسخ: هیچ کس نمی تواند پیش بینی کند که جنگ جهانی سوم چه زمانی رخ خواهد داد یا اصلا رخ خواهد داد یا نه. غیرممکن است که بدانیم کدام کشور آن را آغاز خواهد کرد یا کدام طرف برنده خواهد بود.

ج. من عاشق رشته تاریخ هستم اما والدینم اصرار دارند که حقوق بخوانم چون نگران آینده شغلی ام هستند. چه کار باید بکنم؟

پاسخ: این یک تصمیم سخت است و در نهایت به خودتان بستگی دارد. شما باید جوانب مثبت و منفی هر دو گزینه را در نظر بگیرید و تصمیم بگیرید که کدام یک برای آینده شما بهترین است. اگر واقعا به تاریخ علاقه دارید، باید آن را دنبال کنید؛ به شرطی که عزم راسخ برای انجام کار سخت و فداکاری لازم برای تبدیل آن به حرفه خود را داشته باشید. از طرف دیگر، اگر فکر می‌کنید که تحصیل در رشته حقوق فرصت‌های شغلی بیشتری را در آینده به شما می‌دهد و فرصت شغلی برای شما مهم تر است، شاید این گزینه {حقوق خواندن} برای شما بهتر باشد. در نهایت، این تصمیم شماست و تنها شما می توانید تصمیم بگیرید که چه چیزی برای آینده شما بهتر است.

د. من سرطان دارم و در حال مرگ هستم. بسیار ترسیده ام و نمی توانم هیچ کاری بکنم. چگونه از این موقعیت بیرون بیایم؟

پاسخ: من درک می کنم که این یک وضعیت بسیار سخت و ترسناک است. مهمترین کاری که در حال حاضر باید انجام دهید این است که به دنبال کمک گرفتن جدی و حرفه ای (professional help) باشید. با پزشک خود در مورد گزینه های مختلف صحبت کنید و دریابید که چه درمان هایی برای سرطان شما در دسترس است. همچنین مهم است که از خانواده، دوستان یا یک متخصص سلامت روان برای حمایت عاطفی استفاده کنید. آنها می توانند در این دوران سخت، حمایت و راهنمایی لازم را برای شما فراهم کنند. علاوه بر این، منابع زیادی به صورت آنلاین موجود است که می توانند اطلاعات و پشتیبانی مختلفی را برای افرادی که با سرطان مواجه هستند فراهم کنند.

ه. من احتیاج به پول دارم. می خواهم مقداری پول از صندوق پدرم بردارم اما قول می دهم که آن پول را تا دو روز دیگر سر جایش بگذارم. کار من اخلاقی است؟ می توانم پول را بردارم؟

پاسخ: نه، برداشتن پول از صندوق پدرتان بدون اجازه او اخلاقی نیست. حتی اگر قول بدهید در کمتر از دو روز پول را دوباره سر جایش بگذارید، باز هم برداشتن چیزی که مال شما نیست بدون اجازه صاحب آن اشتباه است.

ی. پدر من کار خلافی انجام داده است و من می خواهم کار خلافش را به پلیس گزارش دهم. اما این کار باعث ناراحتی پدرم می شود و روابط خانوادگی مرا به هم می زند. چه کار باید بکنم؟ آیا باید به عنوان فرزند خانواده، از پدرم محافظت کنم یا باید به عنوان یک شهروند، به قانون احترام بگذارم؟

پاسخ: قابل درک است که در مورد این وضعیت احساس تعارض می کنید. در نهایت این شما هستید که تصمیم می گیرید چه کاری انجام دهید. با این حال، مهم است که عواقب هر دو گزینه را در نظر بگیرید. اگر تصمیم بگیرید که اشتباه پدرتان را گزارش کنید، ممکن است بتوانید به اجرای عدالت کمک کنید و از دیگران در برابر آسیب های مشابه محافظت کنید. از سوی دیگر، اگر تصمیم بگیرید آن را گزارش نکنید، ممکن است پدرتان به کارهای اشتباه خود ادامه دهد و به طور بالقوه به دیگران آسیب برساند. همچنین مهم است که در نظر بگیرید که این تصمیم چگونه بر روابط شما با پدرتان تأثیر می گذارد. اگر تصمیم بگیرید که آن را گزارش ندهید، ممکن است رابطه شما مدتی دست نخورده باقی بماند، اما به دلیل آگاهی شما از اشتباه او آرام آرام تیره می شود. در نهایت، تنها شما می توانید تصمیم بگیرید که چه چیزی برای خود و اطرافیانتان بهترین است.

شفاف اندیشیدن ربات ها

پاسخ های ربات chatGPT نمونه ای واضح از شفاف اندیشیدن است. ربات ترس ها و نگرانی هایی احتمالی مربوط به آینده (مانند جنگ و زلزله) را وارد قضاوت خود نمی کند. اعتنایی به تمایلات فرد ندارد. خود شخص را مسئول اعمالش می داند و سعی دارد یک عمل و نتایج آن را از جوانب مختلف بررسی کند.

هر چند شکی نیست که حتی در پاسخ های ربات هم پیش فرض هایی وجود دارد و کدها و نوع طراحی این ربات بر پاسخ های او تاثیر گذاشته است اما این پیش فرض ها به مراتب کمتر از پیش فرض ها و باورهای انسان ها است. همچنین، این ربات مبرا از احساسات است و باورهای خرافی، ایده آل های انسانی، آمال و آرزوهای دور و دراز، روابط مختلف و ... را ندارد و از آنجا که استدلال هایش مبتنی بر منطق صوری و ریاضی است، پاسخ هایش به مراتب شفاف تر از پاسخ های انسانی است. او جنبه های مختلف یک مساله را برای شخص نشان می دهد اما تاکید دارد که مسئول نهایی یک عمل خود فرد است. این خلاصه ای از منطق ربات است و به نظر می رسد خلاصه ای از روش شفاف اندیشیدن هم باشد.