عقبگرد میزان مصرف گوشت به آمار دهه 70

بررسی روندهای مصرف گوشت در ایران نشان می‌دهد این ماده غذایی باوجود اینکه نقش مهمی در سبد خانوار دارد با این حال، نسبت به استاندارد‌های جهانی بسیار کمتر مصرف می‌شود. همزمان با افزایش قیمت کالاهای اساسی در چند سال گذشته، آمار مصرف گوشت نیز در ایران پایین آمده و کمتر از 12 کیلوگرم در سال رسیده است. این درحالی است که طبق اطلاعات منتشر شده در سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) سرانه مصرف گوشت قرمز و سفید در جهان 41 کیلوگرم است و ایرانیان از لحاظ مصرف گوشت در رتبه 98 در بین 196 کشور جهان قرار دارند.

در سال 84 قیمت هر کیلو گوشت 4580 تومان بود؛ که با یک رشد بیش از 2000 درصدی در سال 99 به 102 هزار تومان رسیده است. افزایش چشمگیر تورم طی سال‌های اخیر نه‌تنها منجر به کاهش متوسط هزینه سالانه خانوار شده است، بلکه باعث کاهش چشمگیر میزان مصرف گوشت به دلیل افزایش قیمت و کاهش قدرت خرید مردم نیز شده است، به نحوی که در سال 84 هر خانوار ایرانی در حدود 57 کیلوگرم گوشت طی یک سال مصرف می‌کرده و همان‌طور که قبل‌تر نیز اشاره شد در سال 98، این میزان به کمتر از 12 کیلوگرم در سال رسیده است.

آن چیزی که امروزه ذهن بسیاری از اقتصاددانان را به خود مشغول کرده این است که در صورت ادامه این روند و تداوم گرانی، گوشت قرمز و مرغ از سبد خانوار‌ها حذف می‌شود. امروزه یارانه پرداختی به هر نفر، قدرت خرید حتی نیم‌کیلو گوشت را به فرد نمی‌دهد و این خود یکی از مصداق‌های بارز حذف گوشت قرمز و مرغ از سبد خانوار در صورت تداوم گرانی است. این گزارش در ابتدا ضمن بررسی چرایی افزایش چشمگیر قیمت گوشت و تشریح دلایل اقتصادی، در انتها سعی دارد به دو سوال اساسی، امکان حذف گوشت از سبد مصرفی خانوار و جایگزینی فرآورده‌های گوشتی به جای محصولات گوشتی پاسخی ارائه کند.

رکوردزنی قیمت گوشت در مردادماه

طی سال‌های گذشته روند افزایش قیمت گوشت شیبی ملایم و سرعتی متوسط داشت، اما با وجود تحریم‌ها از یک‌سو و دلالان ارز از سوی دیگر این کالا نیز دچار شوک قیمتی شده و همچون سایر اقلام روند صعودی قیمت را در پیش گرفت. نمودارهای قیمت یک کیلوگرم گوشت گوسفند و گاو از خردادماه سال 98 تا مردادماه سال 99 نشان می‌دهند که در ابتدا با نزول قیمتی همراه بوده و در بهمن‌ماه سال 98 به ترتیب به قیمت هر کیلو 88 هزار تومان و 78 هزار تومان رسیده بوده و به این ترتیب طی یک سال اخیر در بهمن‌ماه به پایین‌ترین مقدار خود رسیده‌اند، اما بعد از بهمن‌ماه 98، همزمان با نابسامانی‌های اقتصادی که طی چند وقت اخیر یقه اقتصاد ایران را گرفته است قیمت گوشت نیز همگام با دیگر کالاها روند رشد قیمتی را آغاز کرده و گوشت گوسفندی با شکست سقف قیمتی 100 هزار تومانی در مردادماه سال گذشته، اکنون به قیمتی بیش از 102 هزار تومان برای هر کیلوگرم طی مرداد و شهریورماه امسال رسیده است.

این روند برای قیمت هر کیلوگرم گوشت گاو نیز اتفاق افتاده و با آغاز روند صعود قیمت از بهمن‌ماه 98 قیمت هر کیلوگرم گوشت گاو به بیش از 90 هزار تومان رسیده است و می‌توان انتظار داشت که در آینده‌ای نزدیک سقف قیمتی 93 هزار تومانی خردادماه 98 را پشت سر بگذارد و سقف جدیدی از لحاظ قیمت را ثبت کند.

درخصوص قیمت گوشت مرغ نیز، نمودار قیمتی آن از خرداد سال 98 تا مرداد سال 99 نشان می‌دهد که تا مردادماه سال 98 روند افزایشی داشته و به قیمت هر کیلو 14 هزار و 500 تومان رسیده است سپس با آغاز نزول قیمت در مهرماه 98 به هر کیلو 13 هزار تومان رسیده است و تا اسفندماه 98 در همین محدوده قیمتی باقی‌مانده است، اما با آغاز سال جدید بار دیگر نزول قیمتی دیگری را تجربه کرد و در اردیبهشت سال 98 به قیمت هر کیلو 11 هزار تومان رسید و از اردیبهشت سال 99 روند افزایش قیمت خود را آغاز کرده و اکنون دارای قیمت هر کیلو 15 هزار و 300 تومان است.

عقبگرد تقاضای گوشت قرمز داخلی به سال 1374

مقدار تقاضای گوشت قرمز و گوشت مرغ از سال 90 تا سال 98 نشان می‌دهد که بیشترین مقدار تقاضای گوشت قرمز تولیدی داخل کشور در سال 94 به میزان 476 هزار تن و برای گوشت مرغ نیز در سال 98 به میزان 2420 هزار تن بوده است.

براساس آنچه در نمودار آمده، آمارهای مرکز آمار ایران نشان می‌دهد میزان تقاضای گوشت قرمز تولید داخل (لاشه قابل مصرف انواع دام سنگین و سبک ذبح شده در کشتارگاه‌های کشور) طی 31 سال اخیر نوسانات قابل‌توجهی را شاهد بوده که این میزان در دوره‌های تحریمی خود را آشکارتر از دیگر سال‌ها نشان داده است.

براساس این نمودار، میزان تقاضای گوشت قرمز داخلی بین سال‌های 1368 تا 1398 در حدود 300 تا 480 هزار تن در نوسان بوده و میزان تقاضای 322هزار تنی سال 1398 کمترین مقدار تقاضای گوشت قرمز داخلی از سال 1374 به بعد است. این آمارها نشان می‌دهد نابسامانی‌های اقتصادی مستقیما بر سطح درآمد افراد تاثیر گذاشته و با همراهی افزایش قیمت‌ها موجب کاهش قدرت خرید افراد شده است. نمود این کاهش قدرت خرید را می‌توان در کاهش مصرف اقلام سبد خانوار جست‌وجو کرد؛ هرچند کاهش بعد خانوار در میزان مصرف خانوار بی‌تاثیر نبوده اما این تاثیر به میزان قابل‌توجهی نبوده و همه به موضوع تاثیر‌گذاری شرایط اقتصادی بر میزان مصرف اقلام سبد خانوار واقف هستند.

همان‌گونه که در نمودار «سهم هزینه انواع گوشت از متوسط هزینه سالانه خانوار» پیداست، در سال 89 سهم هزینه گوشت از متوسط هزینه سالانه خانوار‌ها در اوج مقداری خود یعنی6.8 درصد بوده و سپس با آغاز روند نزولی پس از طی یک دهه به مقدار 4.6 درصد رسیده است و این به معنی کاهش 2 درصدی سهم هزینه گوشت از متوسط هزینه سالانه خانوار طی یک دهه اخیر است. کاهش مصرف سرانه گوشت در کنار کاهش سهم هزینه گوشت از متوسط هزینه سالانه خانوار دلایلی هستند که اقتصاددانان با استناد به آنها موضوع حذف گوشت از سبد خانوار را در صورت تداوم گرانی مطرح می‌کنند.

واردات در انحصار

به گفته کارشناسان اقتصادی وجود انحصارات در واردات گوشت از نوع انحصارات منفی است و از دیگر دلایل افزایش قیمت گوشت در بازار است. به عبارت دیگر واردات گوشت تنها متعلق به چند شرکت خاص بوده و این شرکت‌ها هم اجازه ورود به شرکت‌های دیگر برای واردات گوشت نمی‌دهند و موجب شکل‌گیری انحصار در واردات گوشت شده‌اند. بنابراین این شرکت‌ها در افزایش قیمت گوشت نقش بسیاری ایفا کرده‌اند.

قیمت نهاده‌های دامی خارج از کنترل

درحال حاضر قیمت نهاده‌های دامی همگام با دیگر محصولات از قاعده افزایش قیمت مستثنی نبوده و این افزایش قیمت نهاده‌های دامی را می‌توان یکی دیگر از دلایل افزایش قیمت گوشت عنوان کرد. با وجود آنکه نهاده موردنیاز دامداران باید با نرخ مصوب تامین شود، اما به دلایل مختلف تولیدکنندگان بخشی از نهاده موردنیاز خود را از بازار آزاد خریداری می‌کنند؛ در این هنگام شرایط برای شکل‌گیری بازار سیاه و اختلاف چند برابری قیمت در بازار آزاد و نرخ مصوب به دلیل وجود واسطه‌ها و دلالان ایجاد می‌شود. به گفته کارشناسان اقتصادی با توجه به مشکل تامین به موقع نهاده‌های دامی، امیدی به بهبود قیمت در بازار نیست ، چراکه ترخیص کالا به مقدار موردنیاز توسط دستگاه‌های مسئول با چالش روبه‌رو است که کمبود نهاده با نرخ مصوب منجر به افزایش هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده گوشت قرمز و مرغ در بازار می‌شود.

جایگزین گوشت قرمز؛ واقعیت یا ادعا؟

طی سالیان اخیر همزمان با تداوم گرانی گوشت، بسیاری پیشنهاد جایگزینی فرآورده‌های گوشتی را به‌جای گوشت در سبد مصرفی خانوار دادند و افراد بسیاری ناچارا به سبب گرانی گوشت به این جایگزینی روی آوردند. فرآورده‌های گوشتی نظیر سوسیس، کالباس، همبرگر، انواع ناگت مرغ و گوشت ازجمله محصولات در سبد غذایی خانوار‌های ایرانی است که طبق آخرین آمار منتشر شده سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) سرانه مصرف سالانه فرآورده‌های گوشتی برای هر فرد ایرانی حدود 5 کیلوگرم است؛ درحالی که این سرانه برای متوسط جهانی 60 کیلوگرم است.

مصرف فرآورده‌های گوشتی که در گذشته بیشتر جنبه تفریحی داشت امروزه افزایش چشمگیری داشته و به غذایی عادی تبدیل شده است. با این حال افزایش شدید قیمت این محصولات طی یکی دو سال گذشته آمار خریداران این محصولات را کاهش داده و شواهد حاکی از افت 40 درصدی فروش این‌گونه محصولات نسبت به مدت مشابه سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا ست.

شاید باید اصلی‌ترین دلیل افزایش قیمت محصولات فرآورده گوشتی را در افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ جست‌وجو کرد. جایگزین کردن فرآورده‌های گوشتی به‌جای گوشت قرمز و مرغ در سبد خانوار‌ها نمی‌تواند گزینه مقرون به صرفه‌ای باشد زیرا که نسبت افزایش قیمت این محصولات به افزایش قیمت گوشت قرمز و مرغ بیشتر بوده و از لحاظ علم تغذیه و پزشکی هم در بلندمدت فرآورده‌های گوشتی جایگزین خوبی برای گوشت قرمز و مرغ نیستند.

منبع: فرهیختگان

70