خوزستان در چنبره خشکسالی؛ دل های امیدوار چشم انتظار نیمه دوم آذر
آمارها ازکاهش شدید بارندگی در مهر و آبان برای خوزستان حکایت دارد؛ شرایطی که نه‌تنها کمکی بحران خشکسالی نکرده بلکه زنگ خطر را برای کشاورزی و منابع آبی استان به صدا درآورده است.
در دل جلگه‌ای که روزگاری رودهای پرآبش مایه حیات جنوب غرب ایران بود، امروز صدای خشکی خاک از هر گوشه به گوش می‌رسد.
خوزستان، استانی که نامش با کارون و کرخه و دز و اروند گره خورده، این روزها با چالشی جدی به نام خشکسالی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ چالشی که نه‌تنها منابع آبی را تهدید می‌کند بلکه معیشت هزاران کشاورز و دامدار را نیز در معرض خطر قرار داده است.
باران، این نعمت آسمانی، امسال در خوزستان چهره‌ای دیگر به خود گرفته است. برخلاف انتظارها، مهر و آبان با آسمانی عبوس و بارشی ناچیز سپری شد؛ بارشی که نه زمین تشنه را سیراب کرد و نه امیدی در دل کشاورزان کاشت. در حالی که میانگین نرمال بارندگی در آبان‌ماه برای پهنه خوزستان بین ۳۰ تا ۴۰ میلی‌متر است، آمارها نشان می‌دهد که میزان بارش بسیار کمتر از این مقدار بوده است.
در چنین شرایطی، نگاه‌ها به آسمان دوخته شده و امیدها به آذرماه گره خورده است. اما آیا سامانه‌های بارشی پیش‌رو می‌توانند مرهمی بر زخم‌های خشکسالی باشند؟ یا باید به دنبال راهکارهایی پایدارتر برای مدیریت منابع آبی و سازگاری با اقلیم خشک منطقه باشیم؟
خشکی در آبان و مهرماه
محمد سبزه‌زاری، مدیرکل هواشناسی خوزستان، با اشاره به وضعیت بارندگی در استان اظهار کرد: طبق مدل‌های پیش‌بینی، مهر و آبان خشکی داشته‌ایم؛ به این معنی که بارندگی‌ها کمتر از حد نرمال بوده است. میزان نرمال بارندگی در پهنه خوزستان برای آبان‌ماه ۳۰ تا ۴۰ میلی‌متر است اما بارش بسیار کمتر از این را شاهد بودیم و احتمال دارد در دهه آخر این ماه بارش‌هایی در منطقه داشته باشیم.
وی با تأکید بر صحت مدل‌های پیش‌بینی افزود: امیدواریم در آذرماه بارش‌ها بیشتر شود. ورود سامانه‌های بارشی مؤثری برای نیمه دوم آذرماه پیش‌بینی می‌شود که می‌تواند بخشی از کمبودها را جبران کند.
با این حال، سبزه‌زاری نسبت به ادامه روند خشکسالی هشدار داد و گفت: برای دی‌ماه نیز پیش‌بینی بارندگی کمتر از حد نرمال است که البته احتمال تغییر در روزهای آینده وجود دارد.
وی با اشاره به موقعیت جغرافیایی ایران تصریح کرد: کشور ما در منطقه‌ای نیمه‌خشک و خشک قرار دارد که به‌صورت طبیعی بارش باران کمتر است. بنابراین، وقوع دوره‌های خشکسالی در ایران امری طبیعی است.
مدیرکل هواشناسی خوزستان ادامه داد: در سال‌هایی شاهد افزایش بارندگی بوده‌ایم اما ممکن است حدود پنج و حتی ۱۰ سال بارش‌ها کاهش یابد. این نوسانات بخشی از اقلیم منطقه است و باید برای آن برنامه‌ریزی داشته باشیم.
بارش در دست طبیعت است
وی با اشاره به نقش انسان در مدیریت منابع آبی گفت: باران، این نعمت الهی، نه به دست بشر بلکه به فرمان و اراده طبیعت نازل می‌شود. اما در مصرف آب می‌توان کنترل داشت و اگر این مهم رخ دهد، موفق خواهیم بود.
سبزه‌زاری با یادآوری شیوه‌های سنتی مدیریت آب در ایران افزود: ایرانیان سال‌ها در این منطقه زندگی کرده‌اند. قنات‌ها برای کاهش تبخیر و جمع‌آوری آب و یا اقداماتی برای رساندن آب از مبدأ به مقصد از جمله راهکارهایی بوده که صورت می‌گرفته است. اما متأسفانه در زندگی مدرن به این مسائل توجهی نمی‌شود و مصرف آب فراوان است؛ به‌گونه‌ای که با کاهش مصرف، اعتراضات مردم را شاهد خواهیم بود.
وی در پایان تأکید کرد: اگر مصرف آب متناسب با منابع صورت گیرد، آنگاه چالش پیش‌رو حل خواهد شد.
ششمین سال خشکسالی
در همین راستا، علی عبداللهی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان نیز با اشاره به تداوم خشکسالی در استان گفت: بیشترین آسیب پس از چند سال خشک وارد می‌شود و در حال حاضر ششمین سال خشک را پشت سر می‌گذاریم.
وی با بیان اینکه بارش‌های پیش‌بینی‌شده بیشتر به مسائل سدها و کشت مربوط می‌شود تا آب‌گرفتگی، افزود: براساس آخرین پیش‌بینی دریافتی از هواشناسی استان، بارش‌های پاییز مؤثر اعلام شده‌اند و حدوداً از هفته اول آذرماه باید منتظر بارش‌های مؤثر بود.
نظر کارشناس
در عین حال علی رحیمی، کارشناس حوزه کشاورزی و منابع طبیعی با اشاره به تأثیرات خشکسالی بر کشاورزی خوزستان اظهار کرد: خشکسالی‌های پی‌درپی در سال‌های اخیر، ساختار تولید کشاورزی در استان را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. کاهش بارندگی، افت سطح آب‌های زیرزمینی و کاهش دبی رودخانه‌ها، کشاورزان را در تأمین آب برای کشت‌های پاییزه و بهاره با مشکل مواجه کرده است.
وی با تأکید بر لزوم تغییر الگوی کشت افزود: یکی از راهکارهای اساسی برای مقابله با خشکسالی، تغییر الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر است. به‌عنوان مثال، جایگزینی برنج با محصولات مقاوم‌تری مانند کنجد می‌تواند مصرف آب را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.
رحیمی همچنین به اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین اشاره کرد و گفت: استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار مانند قطره‌ای و بارانی نه‌تنها بهره‌وری آب را افزایش می‌دهد بلکه باعث کاهش تبخیر و اتلاف منابع آبی می‌شود. دولت باید با ارائه تسهیلات و یارانه‌ها، کشاورزان را به سمت استفاده از این فناوری‌ها سوق دهد.
این کارشناس کشاورزی با اشاره به نقش آموزش و ترویج در مدیریت بحران آب افزود: بسیاری از کشاورزان هنوز با روش‌های نوین آبیاری و مدیریت منابع آبی آشنایی کافی ندارند. برگزاری دوره‌های آموزشی و استفاده از ظرفیت رسانه‌های محلی می‌تواند در ارتقای دانش کشاورزان مؤثر باشد.
رحیمی در پایان گفت: خشکسالی یک واقعیت اقلیمی است که باید با آن سازگار شویم. راهکارهای مقابله با آن نه در انتظار باران بودن، بلکه در تغییر رفتار، مدیریت منابع و استفاده از دانش روز نهفته است.
خوزستان، استانی که روزگاری به‌واسطه رودهای پرآبش به‌عنوان قلب تپنده کشاورزی ایران شناخته می‌شد، امروز درگیر بحرانی است که اگرچه ریشه در طبیعت دارد اما راه‌حل آن در دستان انسان‌هاست. باران شاید نیاید اما مدیریت درست منابع، تغییر الگوهای مصرف و بازگشت به دانش بومی می‌تواند راه نجاتی برای این سرزمین باشد.
در روزگاری که تغییرات اقلیمی مرز نمی‌شناسند و خشکسالی به پدیده‌ای جهانی بدل شده، خوزستان نیازمند نگاهی نو، عزمی ملی و مشارکتی همگانی است. می‌توان با تدبیر، این سرزمین را از خشکسالی نجات داد؛ همان‌گونه که نیاکان‌مان در دل کویر، قنات ساختند و زندگی را جاری کردند.
