تپه تاریخی اشرف اصفهان و وعده‌هایی که عملی نشد

عملیات نجات بخشی آثار تپه اشرف در مسیر لوله‌گذاری آب به سمت شرق اصفهان تمام شد، دستاوردهای ارزشمند این عملیات باستان‌شناسی، ارزش و اهمیت این تنها تپه باستانی را بیشتر نمایان کرد تا آنجا که شهرداری در این مسیر وعده همیاری و کمک به میراث فرهنگی را داد اما تاکنون نتیجه‌ای برای این امر مهم تاریخی نداشته است.

قرار بر این بود که شهرداری برای نجات تپه اشرف به کمک میراث فرهنگی اصفهان بیاید، در جریان نجات‌بخشی آثار تپه اشرف در مسیر لوله گذاری آب به سمت شرق و یافته‌های منحصربه فرد آن که شواهد تاریخی دوره اشکانی را در دل فلات مرکزی ایران در پی داشت؛ شهردار اصفهان با حضور در این تپه قول مساعدت و همکاری داد.

این کمک از جمله اخباری بود که در رسانه های شهرداری منتشر شد، در پیگیری‌ها مشخص شد که شهرداری منتظر طرح مصوب میراث فرهنگی و تفاهم‌نامه در گام اول برای ادامه کار تیم کاوشگر در بدنه شمالی تپه اشرف است و میراث فرهنگی اصفهان هم منتظر درخواست شهرداری، این وسط اما تنها نتیجه برای تپه اشرف، پیچیدن قول همکاری و تعامل شهرداری و میراث فرهنگی برای نجات و ساماندهی تپه اشرف بود که در رسانه‌ها پیچید و در عمل چیزی به نفع حال و روز تنها تپه باستانی شهر اصفهان رقم نخورد.

در عملیات نجات بخشی آثار تپه اشرف در نیمه بهار و تابستان امسال، اسکلت بانوی اشکانی، تدفین آیینی اسب چهار ساله، گورخمره‌های اشکانی و چندین تدفین آیینی دیگر کشف شد که احتمال رسیدن به گورستان اشکانی را در جوار تپه اشرف به یقین نزدیک کرده است.

علاوه بر این آثار یک کارگاه عصاره گیری انگور، کارگاه ذوب فلزات، سکه اشکانی، یک چاه ساسانی و دو چاه اشکانی(تصفیه خانه) نیز در این عملیات نجات‌بخشی کشف شد.

شواهد تاریخی بدست آمده به اعتقاد صاحبنظران امر نه تنها برای اصفهان بلکه برای مرکز و قلب فلات مرکزی ایران با اهمیت است. از سویی در سال‌های گذشته در تپه اشرف آثار معماری و آثار تزئینات وابسته به معماری پیدا شد که مربوط به دوران هخامنشی، ساسانی تا قرن دوازدهم هجری قمری است و از این جهت این تپه اهمیت زیادی در روشن شدن ابعاد تاریک تاریخی شهر اصفهان دارد.

ضرورت حمایت شهرداری با کمک میراث فرهنگی

علیرضا جعفری‌زند سرپرست هیات باستان شناسی تپه اشرف با اشاره به برگزاری نشست‌های مختلف مربوط که تاکنون نتوانسته نتیجه‌ای برای ادامه کاوش‌ها در تپه اشرف داشته باشد، گفت: وقتی عملیات نجات بخشی آثار تپه اشرف در مسیر لوله گذاری به سمت شرق متوقف شد، کارگاه‌ها بسته شد و حالا با گذشت چیزی نزدیک به دو ماه خبری از اقداماتی که قرار بود شهرداری با کمک اداره میراث فرهنگی انجام بدهد نیست.

وی افزود: مساله این بود که میراث فرهنگی اصفهان مجوزهای لازم را به شهرداری بدهد تا کار شروع شود، میراث فرهنگی هم اعلام آمادگی کرده ولی هنوز درخواستی از سوی شهرداری اصفهان نشده است.

این باستان‌شناس از اهمیت ادامه و گسترش کاوش‌ها در محل یافته‌‍‌های اخیر اشاره و اضافه کرد: قسمت‌هایی که در ماه‌های اخیر کاوش کردیم اولویت بیشتری برای کار کردن داشت چراکه احتمال خطر برای این قسمت‌ها زیاد است، به این دلیل که مسیر لوله آب، همچنین لوله فاضلاب از این محل عبور می کند و فضای سبز هم قرار دارد.

به نظر می‌رسد تمایل شهرداری بیشتر مشارکت در ساماندهی ضلع شمالی تپه اشرف و مشرف به خیابان مشتاق دوم بوده است؛ جایی که بقایای قلعه ساسانی بیشتر مشهود است. با این وجود حتی در این خصوص هم هیچ اقدامی نشده است.

تپه اشرف هنوز ساماندهی نشده است

جعفری‌زند در این‌ باره خاطرنشان کرد: تپه اشرف ساماندهی نشده است؛ دپوی نخاله دارد و محصور هم نشده و همچنین ضلع شمالی مشرف به خیابان پاکسازی نشده است.

شهرداری تمایل زیادی نسبت به پیشنهاداتی که من برای نورپردازی و نمایان شدن قلعه ساسانی، پاکسازی ضلع شمالی از آوارها، استقرار نگهبانی و انجام کاوش‌های باستان شناسی داشتم نشان داد.

وی ادامه داد: ساماندهی قسمت شمالی تپه اشرف، جایی که قلعه ساسانی قرار دارد مورد توجه شهرداری بود و این مساله را نسبت به ادامه کاوش‌ها در مسیر لوله گذاری آب اولویت داد، متاسفانه اما کارهای اداری و جلسات به درازا کشید و در حالی که زمستان در راه است هیچ خبری از عملی شدن وعده‌ها نیست.

وی معتقد است که تپه اشرف باید هرچه زودتر کاوش و ساماندهی شود چراکه هرچه زمان بگذرد بخش‌های بیشتری از تپه اشرف را از دست خواهیم داد.

نگرانی از دخل و تصرف های زیاد غیر مربوط در تپه اشراف

سرپرست هیات باستان شناسی تپه اشرف گفت: این تپه تاریخی پیست موتور سواری است و دخل و تصرف‌های زیادی در آن می‌شود. همین حالا هم که از جلوی تپه اشرف رد بشوید، می‌بینید که بخش‌هایی از تپه را سوراخ سوراخ کرده اند و هیچ نگهبانی هم ندارد.

تپه اشرف آثار نهفته‌ای که مد نظر قاچاق‌چی‌های میراث فرهنگی است ندارد اما آدم‌های ناآگاه فکر می‌کنند زیر هر کدام از این آثار گنجی قرار دارد، از زمانی که فصل اول کاوش‌ها را شروع کرده‌ایم مدام این اتفاق افتاده است که می‌آیند تپه را سوراخ سوراخ می کنند و آثار معماری‌اش را از بین می‌برند.

شهرداری پیشنهاد مدون و مشخص ارایه کند

مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان اما نسبت به همکاری شهرداری و اداره متبوع اش خوشبین است؛ در عین حال معتقد است که موضوع این همکاری مستلزم این است که پیشنهادات مشخصی از سوی شهرداری ارائه شود تا مکانیسم قانونی آن بررسی و همکاری‌ها آغاز شود.

فریدون اللهیاری در این‌ باره گفت: پیشنهادات شهرداری باید مدون و مشخص باشد و راهبرد و استراتژیکی که می‌خواهد اتفاق بیفتد به عنوان یک طرح ارائه شود تا مورد بررسی قرار گیرد. تپه اشرف یک سایت باستانی است و میراث فرهنگی هم ملاحظاتی دارد که بعد از بررسی پیشنهاد و طرح مشخص شهرداری می‌تواند راهکار اجرای برنامه را معلوم کند تا کار پیش برود.

از نگاه اللهیاری نکته مثبتنی که وجود دارد تمایل به همکاری شهرداری و مدیریت شهری برای نجات تپه اشرف است که باید تقویت شود.

برای مصاحبه با مدیر منطقه چهار شهرداری اصفهان درباره دلیل نبود پیشرفت و آغاز همکارها برای ساماندهی و یا کاوش تپه اشرف بی نتیجه ماند.

رضا اخوان مدیر منطقه چهار شهرداری اصفهان گفته بود همه چیز به همت میراث فرهنگی بر می گردد و آنها هستند که باید این اطلاعات و طرح مصوب را درباره تپه اشرف در اختیار شهرداری بگذارند تا آنها به نجات تپه اشرف کمک کنند.

از سویی مدیرکل میراث فرهنگی از لزوم ارائه پیشنهادات مدون شهرداری گفت. در این میان به نظر می‌رسد پاشنه تعامل میان شهرداری و میراث فرهنگی جایی می‌لنگد! کوتاهی از کدام نهاد است و چرا در جلساتی که به درازا کشیده شده هنوز به نتیجه مشخصی که واضح و روشن هم برای آنها و هم برای فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها باشد نرسیده‌اند؟

اینکه چرا این دو نهاد بعد از سالها و حالا با روشن‌تر شدن اهمیت این تپه آن‌هم در دل شهر اصفهان به تعامل سازنده‌ای نرسیدند و آن را مستلزم گذشت زمان بیشتری می دانند جای تامل است.

در بها و تابستانی که گذشت باستان‌شناسان طی عملیات نجات‌بخشی آثار تپه اشرف در مسیر لوله گذراری آب به سمت شرق به کشفیات قابل توجهی رسیدند که پیشتر در فلات مرکزی ایران سابقه نداشته است.

یافته ها از جمله چندین گورخمره، قربانی و تدفین آیینی اسب چهارساله، تدفین مهری بانوی اشکانی و شواهد معماری قبر یک دختر نوجوان ۱۳ ساله نشان داد در شمال تپه اشرف اصفهان، جایی که اکنون خیابان مشتاق دوم قرار دارد، به احتمال یک گورستان اشکانی قرار دارد که در واقع از دوره ناشناخته تاریخ کهن اصفهان پرده برداشته است.

نکته مهم این که هیات باستان شناسی اما به دلیل کمبود بودجه و جایی که خیابان مشتاق واقع شده بود برای نجات بخشی این آثار با مشکل مواجه شد.

تپه تاریخی اشرف در شرق اصفهان و در کرانه زاینده رود قرار دارد. کاوش در این تپه سال ۸۹ شروع و با پیشرفت شش فصل متوقف شد. درفصل‌های گذشته کاوش تپه اشرف، یک سکه ساسانی و سفال‌های مربوط به قرن سوم پیش از میلاد(سلوکی و اشکانی) به دست آمد.

هیات باستان شناسی در این کاوش‌ها به حوضخانه و بنای نیمه تمام کاخ اشرف متعلق به قرن دوازدهم هجری قمری رسیدند.

مهم‌ترین دستاورد کاوش‌های پیشین تپه اشرف شناسایی بخش‌هایی از قلعه ساسانی بود که اکنون در مجاورت خیابان مشتاق دوم مشهود است.

همچنین در فصل ششم کاوش تپه اشرف، بخش‌هایی از یک سازه هخامنشی یافت شد که به دلیل نبود بودجه‌های لازم، در زیر خاک و با رعایت اصول باستان‌شناسی مدفون شد.

استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور دارای ۱۰۷ شهر و یکهزار و ۹۳۴ روستاست؛ بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.

منبع: ایرنا

68