غربت تاریخی فرزند امام موسی کاظم(ع) در دیار «دارالارشاد» اردبیل+تصاویر
سید حمزه، فرزند امام موسی کاظم(ع) که از بغداد به دیار ری و سپس اردبیل، «دارالارشاد» جهت تبلیغ دین و شریعت رهسپار شد، همچنان در غربت تاریخی است و مقبره فراموش شدهاش در شآن مقام والایش معرفی نمیشود.
در قریه کلخوران که امروز با توسعه شهر اردبیل به منزله بخشی از شهر شناخته شده، بیش از شیخ امین الدین جبرئیل پدر شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی که جد پادشاهان صفوی شناخته میشود، مقبره کوچک و آرامش بخش شخصیت معنوی بزرگی دیده میشود که فرزند امام هفتم موسی کاظم (ع) است.
این مقبره در مجاورت و در سایه مقبره شیخ امین الدین جبرئیل، محل دفن امامزاده حمزه است که در اسناد تاریخی از وی به عنوان یکی از فرزندان امام هفتم و مبلغ دین و شریعت در اردبیل یاد شده است.
امام خمینی پس از ورود به ایران به زیارت کدام امامزاده رفت؟ اوقاف استان اردبیل وجود «امامزادهای به نام پدر نماینده مجلس» را تکذیب کرد چرا مقبره بسیاری از امامزادهها در مکانهای صعبالعبور قرار دارد؟
اینکه چگونه فرزند امام موسی کاظم (ع) محل زندگی خود را از دیار پدری یعنی شهر بغداد به اردبیل انتقال داده و چگونه در این شهر زیسته و چه اثرات و ثمراتی از وی به یادگار مانده از نکات کور و نیازمند پژوهش، پیرامون یکی از مهمترین شخصیتهای معنوی و مذهبی تاریخ اردبیل است.
مهاجرت فرزندان امام موسی کاظم (ع) به اردبیل
بابا صفری محقق و پژوهشگر اردبیلی در کتاب ماندگار خود «اردبیل در گذرگاه تاریخ» در لیست امامزادههای موجود در اردبیل به دو امامزاده اصلی اشاره دارد.
وی نوشته است: «ابن عتیبه احمد بن علی بن الحسین الحسنی در کتاب «بحر الانساب»گفته است که از فرزندان صالح امام موسی کاظم (ع) پنج نفر حمزه، قدرالدین، قوم الدین، بدرالدین و صدر الدین از بغداد روی به ولایت ری نهادند و چون بدین شهر رسیدند متفرق شدند. حمزه و صدرالدین روی به ولایت اردبیل نهادند و چون به شهر رسیدند، وطن ساختند.»
باباصفری افزوده است: «هدف از این مهاجرت تفسیر احکام اسلام و ارشاد خلایق بود و از این جهت به ری و اردبیل عزیمت کردند که آن دو شهر مرکز ایران و آذربایجان بودند. حمزه و صدرالدین در اردبیل اقامت کردند و هم در آنجا در گذشتند.»
در کتاب باباصفری همچنین آمده است:« مدفن حضرت حمزه (ع) در کلخوران است و بقعه امین الدین جبرئیل، پدر شیخ صفی الدین (ع) به فاصله چند متر در شمال آستانه کوچک او ساخته شده است.»
مدیرکل تبلیغات اسلامی استان اردبیل نیز در خصوص امامزاده حمزه تصریح کرد: مطابق کتاب بحر الانساب، امامزاده حمزه از فرزندان امام موسی کاظم (ع) است که از بغداد به ری و سپس به اردبیل عزیمت کرده است.
حجت الاسلام مهدی ستوده متذکر شد: در سده های بعد ذریات ایشان بسیار شده و به القاب موسوی مشهور شدند.
امامزاده «ساری گل» ناجیزنی درمانده شد
امامزاده حمزه در بین اهالی کلخوران و اردبیل از ارج و مقام معنوی کمنظیری برخوردار است و مطابق روایتهای درج شده در کتب تاریخی از آن به امامزاده ساری گل یا گل زرد یاد میشود.
مدیراداره کل اوقاف و امور خیریه استان اردبیل در این خصوص گفت: دلیل این نامگذاری به دلیل ماجرای نجات یافتن یک زن درمانده است که به منظور حفظ جان خود به امامزاده پناه میبرد.
ستوده افزود: در جوار مقبره آجری کوتاه بنا، درخت گل زردی بوده که در یکی از هجومهای تاریخی، پناهگاه زنی گشته که از ترس جان و عصمت خود به درخت جوار امامزاده پناهنده گردیده و امان یافته بود.
غلامرضا طباطبایی مجد نیز در کتاب «درد طلب» آورده است که «برخی از مورخان مثل صاحب مرآت البلدان، وی را شخصیتی دانسته اند که در شهر ری و کنار زاویه متبرکه حضرت عبدالعظمی مدفون است، لیکن بعضی هم تصور کرده اند که امامزاده حمزه همان وجود محترمی است که قبر او در کلخوران، در جنوب غربی بقعه شیخ جبرئیل، پدر شیخ صفی قرار دارد و نزد سالخوردگان محل به امامزاده ساری گل معروف است.»
یکی از بانوان اردبیلی گفت: در طول سال بانوان به زیارت مقبره امامزاده حمزه آمده و بعد از گرفتن حاجت، نذری خود را در کلخوران پخش میکنند.
فاطمه رستگار تصریح کرد: بانوان اعتقاد قلبی به این امامزاده دارند و با احترام از آن یاد میکنند بهطوریکه برخی با طی مسافت طولانی برای زیارت مرقد وی به کلخوران سفر میکنند.
انتساب خاندان صفوی به امامزاده حمزه
در مجاورت بقعه شیخ امین الدین جبرئیل، مقبره امامزاده حمزه واقع شده است که دورتا دور آن با سکوی سنگی احاطه شده و بدنه بیرونی بنا با قاببندی ساده در پایین و هره چینی در بالا بسته شده است.
ورودی بقعه از سمت شمال بوه و ارتفاع بسیار پایین دارد. به طوری که هنگام وارد شدن باید کاملا خم شد؛ بخش داخلی به صورت چهارضلعی با چهار طاق تیزهدار برپا شده که گوشه سازی آن از نوع کادربندی ساده است.بالای این بدنه طاق عرقچین اجرا شده است. اهمیت این امامزاده که در کمال تاسف ناشناخته و در مهجوریت مانده و حتی احاطه آثار تاریخی نیز نتوانسته اهمیت معرفی آن را مورد تاکید قرار دهد زمانی دو چندان میشود که در اسناد تاریخی خاندان صفوی به امامزاده حمزه منتسب شده است.
طبق سلسلة النسب مذکور در صفوةالصفا؛ جد نوزدهم شیخ صفی، ابی القاسم حمزة بن موسی الکاظم (ع) است.
صفوة الصفا که قدیمیترین اثری است که از تبارشناسی صفویان در دست است، در سال 1350 توسط ابن بزاز از شاگردان شیخ صدرالدین صفوی پسر شیخ صفیالدین اردبیلی نوشته شده است.
طبق گفته ابن بزاز نسل پدری خانواده صفوی بر اساس صفوة الصفا عبارت است از:«شیخ صفی الدین ابوالفتح اسحق ابن شیخ امینالدین جبرائیل بن قطبالدین ابن صالح ابن محمد الحافظ ابن عوض ابن فیروزشاه زرین کلاه ابن محمد ابن شرفشاه ابن محمد ابن حسن ابن سید محمد ابن ابراهیم ابن سید جعفر بن سید محمد ابن سید اسمعیل بن سید محمد بن سید احمد اعرابی بن سید قاسم بن سید ابو القاسم حمزه بن موسی الکاظم ابن جعفر الصادق ابن محمد الباقر ابن امام زین العابدین بن حسین ابن علی ابن ابی طالب.»
با وجود اهمیت امامزاده حمزه و ضرورت مطالعه سرگذشت این شخصیت مذهبی تحقیقات در این خصوص اندک بوده و حتی در تبارشناسی خاندان صفوی نیز به آن توجهی نشده است.
غفلت تاریخی در معرفی برادر امام رضا (ع)
تا جایی که به اعتقاد پژوهشگر امور دینی امامزاده حمزه که قبر کوچک وی در کنار مقبره شیخ امین الدین جبرئیل کلخورانی پدر شیخ صفی الدین اردبیلی واقع شده در واقع جد وی بوده و بر اساس مستندات دینی، برادر تنی امام رضا (ع) محسوب میشود.
جلیل ملاجوادی با بیان اینکه وی به همراه برادر خود امام رضا (ع) و صدر الدین به ری آمده و در آنجا از امام رضا (ع) جدا شده و سپس به اردبیل مهاجرت کرده است، افزود: این دو برادر جهت تبلیغ دینی به اردبیل آمدهاند و امروز مقبره هر دو در اردبیل شناخته شده است.
استاد دانشگاههای اردبیل تصریح کرد: علاوه بر امامزاده حمزه در اردبیل دو امامزاده به این نام در ری و شیراز نیز وجود دارد که هر سه با عنوان برادر امام رضا (ع) شناخته میشود اما با توجه به اینکه در آن مقطع تاریخی مهاجرت فرزندان امام موسی کاظم(ع) و مقاومت معاندان با تبلیغ دین، قبور امامزادگان از ترس تعدی پنهان میماند و در چندین محل به نام یک فرد مقبره داشتیم مشخص نیست کدام یک از قبور به واقع متعلق به امامزاده حمزه است.
ملاجوادی اظهار کرد: با توجه به اهمیت اهل بیت (ع) در نزد خاندان صفوی و با توجه به اینکه امامزاده حمزه در تبارشناسی جد شیخ صفی الدین و امین الدین شناخته میشود و جهت تبلیغ در اردبیل ساکن شده و گفته می شود در اردبیل نیز به خاک سپرده شده، ضروری است مطالعات جامع در خصوص این شخصیت معنوی انجام شود.
وی افزود: پیرامون مقبره شیخ امین الدین قبور شخصیتهای مهم دیگری نیز دیده میشود از جمله عوض الخواص فرزند فیروز شاه زرین کلاه که حاکم اردبیل و از مشایخ مطرح روزگار خود بوده است که معتقد به سلطنت باطنی به واسطه طریقت بودند.
وی اطلاعات پیرامون امامزاده حمزه را با توجه به سپری شدن زمانی طولانی، جزئی دانست و گفت: ما نیازمند مطالعه جدی شخصیتهای دینی و معنوی از این دست هستیم.
مقبره امامزاده حمزه تنها به واسطه واقع شدن در محدوده بقعه شیخ کلخوران شناخته میشود و نهادهای متولی نسبت به معرفی آن تا به امروز اقدام درخوری نداشتهاند.
در خصوص اهمیت این موضوع مدیرکل اداره کل اوقاف و امور خیریه استان به مطالعه بقاع متبرکه با همکاری پژوهشگران استان اشاره کرد.
حجتالاسلام مهدی ستوده تصریح کرد: معرفی شخصیتهای معنوی و دینی با هدف تربیت جامعه و الگوسازی ضروری است و به همین منظور مطالعه جامع بقاع متبرکه در دست انجام است.
امامزاده حمزه یکی از شخصیتهای معنوی است که با بیتوجهی تاریخی مواجه بوده و از احوالات و تعلیماتش که هدف اصلی وی از ترک زادگاه و سفر به اردبیل بود هیچ اطلاعی در دست نیست. امروز مقبره وی گرفتار فراموشی و غربت است، آن هم در شرایطی که اردبیل نام دارالارشاد را به دوش میکشد و زمانی پایتخت معنوی خاندان صفوی محسوب میشده است.
منبع: تسنیم
10
مگر نشنیده ای خانم فاطمه بیت الاحزان داشته ایا عطر سید حمزه شما را می ازارد ایا امامزاده که در دوره زندگی اش غربت بوده می خوای از حرمش هتل کویت ببینی ایا می توانی یک شعر که من نوشتم برای سید حمزه بنویسی نه ایا پاساز زدن و سیمان ریختن روی قبر و ضریع میله زدن و بعد ریختن زنان مانتویی کوتاه در اوردن از غربت است این محل کوره دهی بوده که مثل جماران که ساده نگه داشته اند ما را به یاد زندگی امامزاده حمزه در کوره ده و سختی هایش می اندازد مثل جبهه جنوب و زرق وبرق نمی گیرد ان در تخته ساده سبز و ان خاک معطر که رویش سیمان نریخته اند به شامه عرفا و پاکان عطر سید حمزه دارد نه سیمان و نرده وای به حال کسی که معنی بیت الاحزان سرد سید حمزه نفهمد دست خدا نگه داشته زیاد حرص نخور
بیت الاحزان سرد سید حمزه مانده هنوز ...... قدیم حتی خواستند ابدارخانه بزنند سید حمزه خواب امده که دست نزنید اقا به خواب من امد بگو تخته مرا نلرزانند خیلی سادگی ها ندیدی و نخواهی دید ان در تخته سبز قدیم هرکس حاجت می گرفت میخ می زد محل زندگی سید حمزه در کوره ده کلخوران یک اطاق کوچک بوده که سید حمزه بخاطر برادر شهید سید صدر و پدرش مدام گریه می کرد بیت الاحزان و اطاق سرد سید حمزه مانده هنوز / اگر از سلاطین کاخ مانده بعید نیست از اولاد امام خانه شان بوی غربت بیاید چون در ایام زندگی مامون انها را ناشناس وارد اردبیل کرد و توسط خان و همسایه ازار بسیار رساند و سید صدر وسط اراضی شهید کرد و اندوه پیر کلخوران چون پیر کنعان یعقوب بسیار بوده و شب و روز در اطاق کوچک خشتی کوره ده می گریسته و لعن خدا بر هرکه این حال و هوا به هم بریزد بدان که اینجا شبیه بیت الاحزان سرد حمزه است که شبیه جماران است ده
باید حلالزاده باشی تا عطر خاک سید حمزه سرمستت کند و عاشق اطاق ساده کوچک بیت الاحزان در تخته شوی و اینجا سیمان نریزی این اطاق از تاریخ مانده و گواه است که امامزادگان چه کشیده اند و بگذار از سادگی ها هم باقی بماند . ... در منتهای جاده ها رازی بماند ... بدان که این مکان با سادگی منعم پرورد که در ری و .... نظیر ان دیده نشده است بدان که در کتابی پشت جلدش نوشته شده به احتمال زیاد همان که در اردبیل است سید حمزه است سید حمزه گمنامی را طلبید تا شما اقایان ندانید و بیت الاحزانش با دنگ و فنگ تان خراب نکنید و برای عارفان و دلخستگان این مکان یاداور اطاقی باشد که در ایام حیاتش با گریه بر پدرش امام کاظم گذراند تا مثل حرم سید اعرابی درش زندان نرده ضریع نکوبی اینجا فرق دارد سید حمزه غریب ترین امامزاده بوده در اردبیل و بعید نیست از حرمش بوی غربت بیاید که گمنام زندگی کرده و این بیت الاحزان گریه گریه گریه گریه گریه گریه ثبت شده و ان را با قصر شاه صفیه پسر کش اشتباه نگیر.
در تاریخ نگرد نیست اما صحنه اراضی جمع نکن صحنه قتل پنهان وسط اراضی میرزا علی اکبر به نقل تعداد اندک خانم کلخوران دویست سال پیش خواب دیده امامزاده صدر فرموده نعلینت را بغلت بزن با عجله بیا امده دیده خان و زنش قبر مطهر را نبش کرده اند و او مانع این عمل زشت شده و دیده طفلی خردسال بر روی سینه مبارک ان حضرت این دلیل بر شهادت پنهان امامزاده صدر و فرزندش می باشد . چون که امامزاده صدر کنار سید حمزه حرم مطهرش نیست دلیل می تواند باشد و این اراضی خدا مدرک نگه داشته بر قتل پنهان و همانطوریکه ماجرای اتزی مرد نمکی خارجی ها صحنه نگه می دارند اما ما سرنخ ها حذف می کنیم . انچه از بازماندگان نسل کلخوران دیدم در میان ان ها اگر ادم مهربان مثل سید خادم و مادرش و جمعی خانم که حرم می ایند هستند ادم های شرور دیده می شوند اینها از نسل همان گماشتگان خان اند و من یک خانم پست از ان نسل دیده ام که به نوه و پسر رحم ندارد اینها بلی خان و همسایه امامزاده به دستور مامون سید حمزه را در این روستا غریب کردند و مانع نزدیک شدن مردم شدند و امامزادگی او نفی کردند و اول قبول و بعد منکر شدند و گفتند سید حمزه امامزاده نیست استغفرالله و دور و برش خالی کردند . سید صدر را وسط اراضی کشتند .
حرمی شبیه غار حرا که دلبری اش در سادگی است حرمی که دیوارهایش با زرق و برق از بس غریبه است که چون وصله می ماند حرمی ساده خراباتی شهر روضه حرمی که نمی تواند همه پسند باشد و منعم پرور است که حمزه خود خواهد گمنامی و گریستن در بیت الاحزان کوچک که حرم نیست بلکه اشاره به خانه کوچک حصر خانگی دوران تبعید در کلخوران می باشد . حرمی که یاداور خانه امامزاده حمزه فقیه دین در کوره ده کلخوران است حرمی که می فرماید سادگی ها چقدر زیباست اگر در تاریخ نباشد بدان که خدا با حکمت در قلب بندگانی جاری می سازد داستان سید صدر و حمزه اگر منکر نشوید فاش کن راز صدر شهید
من از همین حرم کوچک از دست مبارک سید حمزه طرح جهانی اشارات الرضا گرفتم که متاسفانه حمایت نشد ایده ام و بعد خارج ساخته شد و ثبت داخل دارم من از بیت الاحزان حمزه به دست مبارک سید حمزه اشعاری گرفتم که بر زندگی ان حضرات اشاره دارد اول برو در گوشه ای بنشین و عطر خاک سید حمزه به مشامت بخورد و به در چوبی سبز نگاه کن و اطاق ساده را جارو بزن اطاق روستایی سید حمزه بعد اگر بدت امد به من لعن کن که این حریم بدون نرده زندان مانند ..... است اینجا خانه کوچک سید حمزه ان زمان در روستا به یاد می اورد
همانطورکه پیامبر را غار حرا ارام می کرد تنها محلی است که مرا ارام می کرد از شهر فرار می کردیم هر هفته به اطاق معطر بی نرده زندان سید حمزه لعن بر کسی که بهم بزند
هم بیت الاحزان کوچک خانم فاطمه هم صحرایش جمع کردند
تو هم صد بیت بگو با بر می گزیند همچنانکه سید حمزه به من عنایت کرد بعد نظر ترسه بده امان از جاهلیت اخر الزمان تاریخ دن قالانی یوغوشدورمازلار پنجاه سال پیش می خواستند چایخانه بزنند خود اقا خواب امده نگذاشته خود حضرت نخواسته ان شعرهایی که منعم نوشت در جایی نمی نویسند اقا به من شعر عنایت کرد
تشکر جناب مسوول خبر فوری از بزرگواری تان نظرات گذاشتید من هم ناراحتی ام از سایت شما نیست مدتی است جمله ای که من قبلا در سایتها گفتم نشانهای تاریخی سید حمزه را حذف کنید تحریف می کنند و بر ضد حرم سید حمزه بکار می برند . من مدتی پیش به عنایت سید حمزه زبانم می امد که در کوره ده کلخوران غریباته زندگی کردیم این نشانها حذف نشود مردم بدانند چه کشیدیم و با مکان و عطر زندگی ما اشنا شوند . یعنی سید حمزه و سید صدر به کوره دهی امده اند بنام کلخوران که بسیار ساده و سرد بوده است . سید حمزه خانه کوچکی داشته است بسیار کوچک که در ان خانه به اه و حسرت گذشته . اما زیر فرش پول می گذاشته اند و فقرا برمی داشتند . منظورم این بوده . ان همه امامزاده گشتم اما ااین تنها امامزاده ای بوده که به دلم نشست اهل ده اول به استقبال سید حمزه می ایند اما بعد خان و همسایه گماشته اش شروع به ازار می کنند و در گوش مردم می خوانند که امامزاده نیست در ظاهر لبخند اما مردم را از دور امامزاده دور می کردند اخرش سید صدر را وسط اراضی می کشند و لحظه اخر که اقا در حال جان داده بوده فرزندش را هم می اورند و کفن کرده بر روی سینه اش نابکاران می گذارند . اهل ده ان شب سرگرم مهمانی شب چله خان بودند . بعد خان می گوید که امامزاده خودش در سرما مرده است و به رسم مامون تنها چوپان شاهد را بر بالای تپه نزدیک امامزاده می کشند .
رحمت خدا بر پدر مادرتان که نظرات توجه کردید بهترین شعرم را می نویسم برای سایت گئره دئه تک کیشی نین خانه سی اشفته قالا ائوی چلرده قالان صحنی بهم ریخته ائلار . این مکان جایی نیست که برای همه باشد . همه درک کنند و چون من حقیر بی لیاقت از سرم زیاد بود . حرمی برای خواص که حرم سید صدر هم سالها پشت درختان پنهان بود که سید حمزه بعد امام رضا چون مادرش خود خواهد گمنامی را . بهترین جمله ام را برایتان می گویم که سید حمزه در کوره ده اطاق کوچکی داشتند از خشت که در روز برفی احساس کنیم پشت درش هستیم و صدای سبوح قدوس رب الملئکه و الروح اقا را می شنویم قربانی می دادند برای اهل ده و خود از ان نمی خوردند و می فرمودند به اهل شان مگر سنت خانم فاطمه را فراموش کرده اید ایشان ساده ترین زندگی ها خادم سید و مادرش بسیار با مردم خوش رفتارند و خادمی هستند که اصلا بد خلقی ندارند و مادر ایشان اهل غیبت نیست و خانم پاک و خوش اخلاق است
فاطمه حیدری فندقلو هستم در اپارات مطالبی راجع دفاع حریم مزرعه چشم انداز امامزاده صدرالدین اردبیل در حال اضافه کردن هستم . تشکر از بزرگواری تان اپارات حامیان صحرای امامزاده صدرالدین اردبیل فاطمه حیدری فندقلو
متاسفانه مردم فكر مي كنند همه حرمها بايد همسان باشند بيت الاحزان امامزاده حمزه در تبعيدگاه كلخوران مانده خواب ديدم به بيت الاحزان كاشي مي زدند!!!!!!!!!!! احساس در در تخته سبز است شبيه غار حراست تنوع بماند ملت فكر كردند هرجا حرم است بايد بازار كنند و فلان يك جا هم گويا خود خانه سيد حمزه از هزار سال پيش مانده وقتي انجا مي رفتم خيلي متحول مي شدم