کسی حل مشکل آلودگی هوا را گردن نمی‌گیرد!

«تا آخر هفته اوضاع همین است که هست. در تهران بادی نخواهد وزید، از باران هم خبری نیست، دوشنبه و سه‌شنبه هم بار دیگر انباشت آلاینده‌ها را در تهران و شهرهای بزرگ خواهیم داشت و وضعیت هوا نارنجی می‌شود، یعنی ناسالم برای همه گروه‌های سنی.»ساعت ۱۲و۲۲دقیقه ظهر دیروز بود که کارشناس مرکز پیش بینی سازمان هواشناسی با خط تلفنی که مختص پاسخگویی به خبرنگاران است، این جملات را به ما گفت. در همان چند دقیقه‌ای که با هم حرف می‌زدیم شاخص آلودگی هوای شهر تهران نیز روی عدد۱۵۶ درجا می‌زد که برای همه ناسالم بود؛ یک هوای سمی که چاره‌ای جز تنفس آن نداشتیم.

پاییز خشک امسال حسابی پرونده همه کارهای انجام نشده را برای پاک شدن هوا روی دایره انداخته و نشان داده اگر آسمان لطفی نکند و نبارد و باد نوزد، خبری از گنبد آبی مینا نیست ولی ما به‌عنوان شهروندان این شهرهای آلوده به‌عنوان میلیون‌ها انسانی که تنفس هوای پاک را حق خود می‌دانیم، می‌خواهیم بدانیم این همه دستگاه مسئول برای رفع آلودگی هوا که اسامی‌شان در قانون ردیف شده، چه کرده‌اند و چه می‌کنند و چرا دست روی دست گذاشته‌اند تا آلودگی هوا همدم دائمی ما باشد؟

یک سوی ماجرا را می‌دانیم که به کم و کاستی‌ها در توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی برمی‌گردد، به ناوگان از نفس افتاده اتوبوسرانی که فقط  در تهران با ۸۵درصد فرسودگی مشغول خدمت رسانی نیم بند است. همچنین به مترو که طبق اذعان روز گذشته مدیرعاملش بیش از ۲۰۰رام قطار که ۱۵۰۰واگن را شامل می‌شود، کمبود دارد در حالی که نه قطارهای ملی(که تا به حال ۱۰۰۰بار وعده آمدنش را داده‌اند و مدت‌هاست رونمایی شده) وارد خطوط می‌شود، نه قطارهای پیری که بیش از یک میلیون کیلومتر پیمایش کرده‌اند، اورهال می‌شوند و نه قراردادهای خرید واگن از شرکت‌های چینی به نتیجه می‌رسد. 

موضوع اجاره واگن‌های خارجی برای مترو هم فعلا در حد حرف و حدیث و مذاکرات ابتدایی است و مدیرعامل شرکت متروی تهران می‌گوید: « بین اجاره واگن‌ها و اجاره به شرط تملیک قطارها در حال برآورد و انتخاب هستیم». 

این را باید افزود که به آخرین آمارهای رئیس انجمن صنفی مراکز اسقاط کشور که « حدود ۱۰میلیون موتورسیکلت فرسوده، ۳.۵میلیون خودروی شخصی آلاینده و بیش از ۲۵۰هزار خودروی دیزلی فرسوده در کشورمان تردد می‌کنند» و انواع و اقسام آلاینده‌ها را به خورد هوا می‌دهند. اما آیا مردم مقصرند یا مسئولان؟ آیا باید خودروسازها را استنطاق کرد که چرا تیراژ تولید را بالا نمی‌برند و به تعهدات‌شان برای تحویل خودرو عمل نمی‌کنند یا مردمی را که در صف انتظار معطل مانده‌اند؟ آیا نباید از وزارت صمت پرسید چرا قیمت خودروهای داخلی هفتگی تغییر می‌کند و برای مردم چاره‌ای جز سواری گرفتن از خودروهای فرسوده و اسقاطی‌شان باقی نمی‌گذارد؟ آیا این که سوخت مصرفی در کشور هنوز به گفته کارشناسان، استاندارد نیست تقصیر مردم است یا متولیان؟

اینها سوالات هر روزه مردم است که باید پاسخ داده شود.

    آلودگی هوا و طاق شدن طاقت شهرها 

درقانون هوای پاک به یک روایت ۲۳دستگاه و به روایتی دیگر ۳۱دستگاه مسئول رفع آلودگی هوای شهرهای بزرگ و کلانشهرها هستند، آن هم با انواع اقدامات عملی که لحظه‌ای درنگ را برنمی تابد. اما قانون هوای پاک پنج سال است که معطل مانده و مثل کلافی گوریده به چشم می‌آید که متولیان می‌دانند باید چه کنند اما به دلایل مختلف کاری نمی‌کنند.

اما از پنج سال گذشته تاکنون دستگاه‌های مسئول یا چنان سکوت کرده‌اند یا چنان مشکلات را پیچیده نشان داده‌اند یا هر اقدامی را آنچنان منوط به اقدام دستگاهی دیگر کرده‌اند که داشتن هوای پاک به نظر غیرقابل دسترس شده است اما دکتر مراد کاویانی راد، عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی و کارشناس کلان بحران‌های زیست محیطی به ما توضیح می‌دهد: «همه چالش‌ها راه حل دارند، حتی چالش آلودگی هوا که به چالشی ملی در کشورمان تبدیل شده است».

او اما می‌گوید وضعیت فعلی که متاثر از عوامل بی‌شمار داخلی است برای حرکت به سمت مطلوب، نیازمند زمان است آن هم زمانی که هدر نرود و برایش برنامه وجود داشته باشد. 

کاویانی راد به ما توضیح می‌دهد در پرونده آلودگی هوای کلانشهرها نباید فراموش کنیم که «توان زیست محیطی شهرها را سال‌هاست از بین برده‌ایم و با بارگذاری بیش از حد جمعیت و سازه‌ها در شهرهای بزرگ، بیش از ظرفیت‌شان از آنها کار کشیده‌ایم به طوری که شهری مانند تهران با کوه‌هایی که احاطه‌اش کرده و بادهایی که به‌دلیل کاسه‌ای بودن شکل شهر چندان نمی‌توانند به کمک بیایند، توان خود پالایی را از دست داده است». 

آلودگی هوا قابل حل است اگر...

اما آیا در این شرایط بغرنج نمی‌توان برای هوای کلانشهرها کاری کرد؟ پاسخ کاویانی راد به این سؤال مثبت است اما تاکید می‌کند «امروزه مسائل زیست محیطی با مدیریت اجتماعی، فرهنگی، سیاست داخلی و خارجی، فرسودگی ساختارها و دور بودن از فناوری‌های نوین در هم تنیده است به همین علت اگر قرار است هوای پاک به شهرها برگردد، نه‌فقط قوه مجریه و مقننه بلکه کل حاکمیت باید وارد میدان شود، زیرا رفع آلودگی هوا به کلان طرحی نیاز دارد که هیچ دستگاه یا دولتی به تنهایی یا بدون پشتوانه حاکمیتی نمی‌تواند از پس آن بربیاید».

ولی این اتحاد چه زمانی محقق خواهد شد و متولیان این جزیره‌های جدا از هم، سرانجام کی به سرزمینی واحد تبدیل خواهند شد؟