ثروتی بنام سیلاب؛ تهدیدی که می تواند فرصت باشد

رضا پرستار خرمی- برآورد اولیه‌ خسارات ناشی از سیلاب در مازندران بیش از 4 هزار میلیارد تومان است. سیل در سیستان و بلوچستان افزون بر 2 هزار میلیارد تومان خسارت وارد کرد و به کرمان، مشهد و الیگودرز خسارات مالی و جانی جدی وارد شده است. گفته می‌شود در یزد هم 220 منزل در بافت تاریخی این شهر به همراه سد خاکی روستای زردین تخریب شده‌اند.

اما همزمان با مشکل کم‌آبی و خشکسالی هم مواجهیم. به بیان دیگر طی سال‌های اخیر کشور در تناوب خشکسالی و سیلاب در حال نوسان است بطوریکه در میانه خشکسالی ناگهان سیلاب سراسر کشور را غافلگیر می‌کند.

در نقاطی  از کشور خبری از برف نیست یا اگر هم هست بسیار کم است و خیلی سریع آب می‌شود. باران های آرام و طولانی کمرنگ شده‌اند و حقیقت آن است که بیشترین حجم از بارش‌های کشور ما به صورت سیلابی نازل می‌شوند.

به گفته‌ کارشناسان هواشناسی، ایران در مسیر تغییر اقلیم شرایط حدی را تجربه می‌کند که حد پایین آن خشکسالی و حد بالای آن سیلاب است و به همین دلیل است که به صورت متناوب شاهد سیل و خشکسالی هستیم.

به عنوان مثال امسال بهار کم بارشی داشتیم اما ناگهان در تابستان با بارش‌های سیلابی گسترده‌ای مواجه شدیم که در بسیاری از نقاط یک سوم تا نیمی از مجموع بارندگی سالانه بوده‌اند.

اما این مشکل هم راه حل خود را دارد. احداث بندها در مسیل‌ها و شیب کوهستان‌ها و افزایش پوشش گیاهی می‌توانند به طور معجزه‌آسایی شدت سیلاب را کاهش دهند و جذب آب را به سفره‌های زیرزمینی افزایش دهند. در این باره یکی از معروف‌ترین روش‌های آبخیز داری جهت کنترل سیلاب، روش پخش سیلاب محسوب می‌شود.

در این روش هنگام خروش سیل آسای یک رودخانه، بخشی از آب را از مسیر رودخانه به سمت دشت‌های آبرفتی مجاور هدایت می‌کنند و در مسیرش موانعی طبیعی قرار می‌دهند؛ در نتیجه سرعت آب کاهش یافته و به زیر زمین نفوذ می‌کند.

 دکتر سید آهنگ کوثر، پدر دانش آبخیزداری ایران می‌گوید: در ایران 14 میلیون هکتار زمین مناسب برای اجرای طرح‌های آبخیزداری داریم که در سالهایی با بارندگی متوسط، می‌توان 42 میلیارد مترمکعب آب حاصل از سیلاب را از این طریق در سفره‌های زیرزمینی ذخیره کرد.

این متخصص آبخیزداری همچنین ادامه داد: روش‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری روش‌هایی با هزینه‌ پایین و مستعد اجرای مردمی هستند که به صورت معجزه‌آسایی قابلیت تامین آب از سیلاب و کاهش خطرات سیلاب را دارند اما متاسفانه در کشور ما خیلی جدی گرفته نشده‌اند. سالانه صدها هزار میلیار تومان صرف سدسازی و پروژه‌های انتقال آب می‌شود در حالی که با یک صدم این هزینه‌ها می‎‌توان هزاران طرح آبخیزداری را در مناطق مختلف کشور عملی کرد.

روش‌های آبخیزداری اما روش پیچیده و ناشناخته ای برای کشور ما نیست. به عنوان مثال چه در سیل سال 98 چه در سیل اخیر، کانال‌های باستانی در تخت جمشید با قدمت هزاران ساله، این بنای تاریخی را به خوبی از تخریب سیلاب نجات دادند.

باید قبول کرد که سیلاب با تمام وحشتناکی‌اش، در حال حاضر اصلی‌ترین منبع آبی در کشور محسوب می‌شود. اگر آب حاصل از سیلاب به نحو مطلوبی ذخیره شود نه تنها خسارت‎‌های جانی و مالی به حداقل ممکن خواهد رسید، بلکه می‌تواند به حل مشکل کم‌آبی هم کمک کند.