کدام آلاینده ها را در روزهای اخیر بیشتر تنفس کرده‌ایم؟

جمعه ( ۱۹ فروردین ماه )غول ترسناک گرد و غبار سایه خود را روی برخی شهرهای ایران انداخت و پایتخت نیز از این قاعده مستثنی نبود. این آلودگی که با رشد تصاعدی شاخص آلاینده‌های هوای تهران همراه بود، سبب شد تا شاخص آلودگی هوای پایتخت در برخی نقاط روی عدد ۵۰۰ نیز قرار بگیرد؛ عددی که شاید در بهترین حالت در فیلم‌های آخرالزمانی می‌توان آن را مشاهده کرد البته این آلودگی در روز بعد هم تداوم داشت.

علی رغم اینکه آلاینده شاخص در جریان هجوم گرد و غبار در روزهای گذشته ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون بوده، دو آلاینده معیار دیگر یعنی نیتروژن دی اکسید و ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نیز افزایش چشمگیری را تجربه کرده‌اند. هر کدام از این آلاینده‌ها ویژگی خاص خود را دارند و به شکلی خاص به محیط زیست و سلامت موجودات زنده آسیب زا هستند.

ذرات معلق کمتر از ۱۰ میکرون

بر اساس اطلاعات سایت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون در روزهای اخیر آلاینده شاخص هوای تهران بوده است. این آلاینده ذرات جامد یا مایع موجود در هوا هستند که دارای قطری کمتر از ۱۰ میکرون هستند و بر اثر سوزاندن چوب، احتراق ناقص در ترکیبات هیدروکربنی، احتراق سوخت موتورهای دیزل و ...، واحدهای صنعتی، کشاورزی ، جاده‌های آسفالت نشده و فعالیت‌های ساختمان‌سازی و آلاینده‌های غیرگازی، ایجاد و منتشر می‌شوند. این ذرات به علت ابعاد ریز خود می‌توانند از سیستم دفاعی مجاری تنفسی عبور کنند.

بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی، کاهش سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماری‌ها، از بین رفتن بافت‌های ریه، آسم کودکان، مرگ و میر زودرس، سرطان و خاک گرفتگی بخشی از تاثیرات منفی این آلاینده است که به عنوان آلاینده اصلی در گرد و غبار روزهای گذشته تهران شناخته می‌شد.

ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون

ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون (PM۲.۵) آلاینده شاخص هوای تهران در روزهای سرد پایتخت است و در روزهای اخیر هم افزایش چشمگیری پیدا کرده است. این آلاینده دارای قطر دو و نیم میکرون و یا کمتر هستند که تقریبا یک سی ام قطر موی انسان است و به عنوان ذرات ریز (fine) نیز شناخته می‌شوند. ترکیب شیمیایی ذرات بسته به محل، زمان و آب و هوا متفاوت است و منابع انتشار آن شامل انواع فعالیت‌های احتراقی (وسایل نقلیه موتوری، نیروگاهی، سوزاندن چوب، و غیره) و فرایندهای صنعتی خاص می‌شود. این ذرات هم به‌طور مستقیم ساطع می‌شوند و هم به شکل آلاینده ثانویه در جو شکل می‌گیرند.

مطالعات بهداشتی، ارتباط معنی‌داری بین قرار گرفتن در معرض ذرات ریز و مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی و ریوی نشان داده است. ذرات ریز می‌تواند بیماری‌های قلب و ریه را تشدید کند و باعث اثراتی مانند علائم قلبی و عروقی، آریتمی‌های قلبی، حملات قلبی، علائم تنفسی، حملات آسم و برونشیت شود. این اثرات می‌تواند منجر به افزایش پذیرش بیمارستانی و اورژانس، غیبت از مدرسه یا محل کار شود. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی، سالمندان و کودکان بیش از سایر افراد در معرض ذرات معلق ریز هستند.

نیتروژن دی اکسید

نیتروژن دی‌اکسید، آلاینده است که در روزهای اخیر در برخی مناطق تهران از حد مجاز فراتر رفت. نیتروژن دی‌اکسید گازی به رنگ قهوه‌ای سرخ‌فام است و بویی بسیار تند و زننده دارد و از مهمترین آلاینده‌های هوا به شمار می‌رود. هر سال میلیون‌ها تن از این گاز بر اثر فعالیت‌های انسانی به ویژه مصرف سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. نیتروژن دی‌اکسید در ترکیب با هوای مرطوب تولید اسید نیتریک می‌کند که موجب پوسیدگی شدید فلزات می‌شود همچنین در غلظت‌های بالا باعث ایجاد مه‌دود می‌شود، میدان دید را به‌شدت کاهش می‌دهد و بر رشد گیاهان اثر منفی شدید دارد. این گاز از اثر گلخانه‌ای نیز برخوردار است. منابع تولید این آلاینده سوختن بنزین، گاز طبیعی، زغال سنگ، نفت و نیز در نیروگاه ها در حرارت‌های بالا است.

اثرات افزایش میزان این آلاینده شامل ایجاد سوزش در ریه‌ها، کاهش میزان مقاومت سیستم تنفسی، تولید ازن، تولید باران‌های اسیدی و تولید مه – دود فتوشیمیایی می‌شود.

در شرایطی که سه روز گذشته تهران با میزبانی از این سه آلاینده، پر سر و صدا گذشت و در برخی ساعات هوای تهران در وضعیت خطرناک گزارش شد، کمیته اضطرار آلودگی هوای تهران رای به تعطیلی مدارس و ادارات شهر نداد تا مردم به‌ویژه گروه‌های حساس مانند کودکان و بیماران قلبی - تنفسی بیشتر در معرض خطرات این آلاینده‌ها قرار گیرند؛ تصمیمی که امروز هم مورد انتقاد نایب رییس شورای شهر تهران قرار گرفت.