تقابل بورس با تحریم ها؛ تجربه تلخ دهه ۹۰ تکرار می‌شود؟
در دهه ۹۰ شدت و ناگهانی بودن تحریم‌ها باعث شد بورس تهران در برابر جهش نرخ ارز عقب بماند و بازدهی کمتری داشته باشد.
بازگشت تحریم‌ها از مسیر فعال‌شدن مکانیسم ماشه در سال ۱۴۰۴ بار دیگر سایه نگرانی‌های سنگین اوایل دهه ۹۰ را بر بازارهای مالی ایران انداخته است؛ دوره‌ای که تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت، تحریم‌های فلج‌کننده را به همراه داشت و نرخ ارز در بازار آزاد با جهش‌های افسارگسیخته، اقتصاد کشور را وارد فاز رکود تورمی کرد. در آن مقطع، بازار سرمایه به‌رغم رشد نسبی شاخص‌ها، از دلار و سایر دارایی‌ها عقب ماند و جذابیت خود را از دست داد.
با این حال، کارشناسان تاکید دارند که شرایط امروز با آن زمان تفاوت‌های بنیادینی دارد. اقتصاد ایران پس از بیش از یک دهه زندگی زیر سایه تحریم‌ها، سازگاری نسبی با محدودیت‌های خارجی پیدا کرده است؛ مسیرهای دور زدن تحریم‌های نفتی و بانکی برای فعالان اقتصادی آشناست و تجربه‌های پیشین، امکان مدیریت بخشی از فشارها را فراهم کرده است.
از منظر بازار سرمایه نیز تفاوت‌های مهمی وجود دارد. در اوایل دهه ۹۰، عمق بازار و ابزارهای مالی به‌مراتب محدودتر بود و ورود نقدینگی بیشتر به سمت بازارهای ارز و طلا جریان داشت.
اما اکنون بورس تهران به لحاظ تنوع ابزارها و حضور سرمایه‌گذاران غیرمستقیم از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری و نهادهای مالی ، ساختاری عمیق‌تر یافته است. این موضوع احتمال شوک‌های رفتاری شدید را کاهش داده و توان بازار در جذب سرمایه‌ها را تا حدی افزایش داده است.
تجربه دهه ۹۰ نشان می‌دهد که همزمان با تشدید تحریم‌ها، بازار ارز جهش ۲۰۴ درصدی را در فاصله سال‌های ۸۹ تا ۹۱ تجربه کرد؛ به‌گونه‌ای که دلار از ۱۱۰۰ تومان به بیش از ۳۴۰۰ تومان رسید. در همین مدت، بازار طلا نیز جهش‌های چندبرابری ثبت کرد؛ حال آنکه بورس تهران در همان سال‌ها تنها رشدهای ۱۱ و ۴۷ درصدی داشت و به‌طور محسوسی از دلار جا ماند. همین تجربه تاریخی است که امروز فعالان بازار را نسبت به تکرار آن الگو نگران کرده است.
با این وجود، برخی تفاوت‌ها می‌تواند شدت اثرگذاری تحریم‌های جدید بر بورس را محدودتر کند. نخست، نرخ ارز آزاد و نیمایی در شرایط کنونی شکافی معنادار دارد و این فاصله می‌تواند به سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور کمک کند؛ عاملی که در دهه ۹۰ به این شدت وجود نداشت.
دوم، بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاران بازار سهام در سال‌های اخیر تجربه نوسانات سیاسی و اقتصادی متعددی را پشت سر گذاشته‌اند و همین امر موجب شده رفتار سرمایه‌گذاران نسبت به گذشته پخته‌تر و کمتر هیجانی باشد.
از سوی دیگر، رشدهای اخیر بورس در واکنش به عدم تصویب قطعنامه تمدید مکانیسم ماشه در شورای امنیت، مویدی بر این نکته است که نگاه به بازار سرمایه امروز متفاوت از اوایل دهه ۹۰ است. بورس می‌تواند در کنار اثرپذیری از ریسک‌های سیاسی، از مزیت‌های ناشی از افزایش نرخ ارز نیز بهره‌مند شود و بخشی از فشار خروج سرمایه را خنثی کند.
در مجموع، اگرچه بازگشت تحریم‌ها بی‌تردید ریسک‌های تازه‌ای برای بازار سرمایه و کل اقتصاد ایران به همراه خواهد داشت، اما تفاوت‌های ساختاری و تجربه‌های تاریخی می‌تواند از تکرار کامل سناریوی اوایل دهه ۹۰ جلوگیری کند.
آنچه در این میان اهمیت دارد، نحوه سیاستگذاری داخلی، مدیریت انتظارات تورمی و هدایت نقدینگی است؛ عواملی که تعیین خواهند کرد بورس تهران در مواجهه با تحریم‌های جدید، در نقش بازاری عقب‌مانده از دلار ظاهر می‌شود یا به بازاری متعادل‌تر و جذاب‌تر برای سرمایه‌گذاران بلندمدت بدل خواهد شد.
دو روز بازار مثبت بود رجز خونی شروع شد !!