نصرتالله امینی (زاده خرداد ۱۲۹۴، اراک – درگذشته ۳۱ فروردین ۱۳۸۸) فعالیت سیاسی را همزمان با نهضت ملی شدن صنعت نفت آغاز کرد و در دوران نخست وزیری مصدق، رئیس بازرسی دفتر وی و همچنین مدتی نیز شهردار تهران بود.
در روزهایی که سایه استعمار بر منابع نفت جنوب سنگینی میکرد، صدای اعتراض مردم ایران چنان بلند شد که تا دیوارهای دادگاه لاهه هم انعکاس یافت؛ روزی که نه فقط مصدق، بلکه یک ملت در برابر استخوانهای سربدار جهانی ایستادند و فریاد حقطلبیشان را به گوش دنیا رساندند.
28 مرداد عاقبتی تلخ و دردناک برای جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران بود. چرا یک جنبش مردمی مسالمتآمیزِ متکی بر مبارزۀ قانونیِ پارلمانتاریستی سر از کودتا و آن همه فجایع سیاسی و اجتماعی برای ایران در آورد؟
یکی از مهمترین اتفاقات تاریخ معاصر ایران که چندان از آن صحبت نمیشود، ترور رزمآرا است، هر ایرانی باید تحقیق کند تا متوجه شود که چرا مصدق دستور ترور رزمآرا را صادر کرد و نخستوزیر را به قتل رساند.
هماکنون که ایران پس از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل، در اوج همبستگی و اتحاد ملی قرار دارد و مردم با تمام توان خود را برای مقابله احتمالی مجدد آماده میکنند، یادآوری تیرماه ۱۳۳۰ نیز درسآموز است؛ زمانی که ملت ایران، در پاسخ به تهدید نظامی بریتانیا پس از ملی شدن نفت، یکپارچه به پا خاست و با شور و شوقی بیسابقه، خود را برای دفاع از میهن آماده کرد. این تجربه تاریخی نشان میدهد که در سختترین لحظات، ایرانیان همواره پشت یکدیگر ایستادهاند و برای حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور، از هیچ تلاشی فروگذار نمیکنند.
73 سال از تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت میگذرد ولی هنوز برخی معتقدند که شاید تعلق نفت به مردم در حد یک شعار باشد.
ظهور احزاب و گروههای سیاسی مختلف، صدای دانشجویان را برای اعتراض به ظلم و بیعدالتی در سراسر کشور بلندتر کرد. آنها دیگر تنها به مطالبات صنفی خود اکتفا نمیکردند؛ آنها به آتش مبارزه علیه استعمار، فساد و استبداد پیوسته بودند.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به اینکه ۱۰ برابر مشروطه و ملی شدن نفت راجع به ۱۰ سال اول انقلاب دروغ گفته میشود، گفت: کانون اصلی به هم ریختگیهای ایران فروپاشی مالی حکومت است، ولی یک بحث جدی در این زمینه مطرح نمیشود که چه کار کردهایم به این روز افتادهایم. در حالی که مثلا وقتی کارهای صنیعالدوله را در مجلس اول مشروطه میبینید، تازه میفهمید چرا در روز روشن وقتی صنیعالدوله میخواست لایحه بودجه را به مجلس ببرد، دو تبعه روس او را ترور کردند. جرم مصدق این است که، چون او را دیده یک کار کارشناسی بسیار عمیق درباره فاجعه کاپیتولاسیون کرده است.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه برخی از دولتمردان ما حرفهایی میزنند که شرم آور است، گویی آنها یک روز تاریخ را نخوانده اند، گفت: تمام کارکردهایی که روس و انگلیس در دوره قاجار و آمریکا و انگلیس در دوره پهلوی علیه شکل گیری بنیه تولید ملی در ایران به کار گرفتند، به صورت قاعده در چارچوب برنامه تعدیل ساختاری آمده است. تلخ و غم انگیز است که تمام عوارضش علیه توسعه ایران، عریان شده است.
حسین فاطمی روزنامهنگاری وطنپرست و سیاستمداری خستگیناپذیر بود که در جریان ملی کردن نفت با فعالیتهای گستردهاش در عرصه سیاست به پیروزی این نهضت یاری رساند و به عنوان وزیر امور خارجه دولت محمد مصدق دستور قطع رابطه با انگلیس داد.