چه كسی آرم اولیه سپاه پاسداران را طراحی كرده است؟/در جست وجوی طراح آرم سپاه

البته تا زمان تاسیس رسمی سپاه پاسداران در اردیبهشت 1358، چند نفر از انقلابیون صاحب‌نام در نقاط مختلفی از تهران ، دست به راه‌اندازی تشكل‌هایی زدند كه تمامی آنها خود را با نام «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» معرفی می‌كردند. اما سرانجام به اهتمام شورای انقلاب همگی این گروه‌ها با یكدیگر متحد شدند و با اساسنامه‌ای واحد كه به تصویب شورای انقلاب اسلامی رسید، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی متولد شد.

موضوع پیگیری این گزارش اما نه روند شكل‌گیری سپاه كه درباره لوگوی این نهاد است؛ لوگویی كه با یك جست‌وجوی ساده برای یافتن طراح اصلی آن به چند نام مختلف و روایت‌های متفاوتی رسیدیم.

جالب این‌كه پیگیری‌ها از میانه تهیه این گزارش دیگر اصراری برای یافتن طراح اصلی نبود چرا كه روایت‌های جالب توجهی در این میان به دستمان رسید كه احتمالا جذاب‌تر از بهانه اولیه این گزارش باشد، بنابراین اگر فكر می‌كنید با خواندن همین صفحه به یك اسم به عنوان طراح آرم سپاه می‌‍رسید در اشتباهید اما اگر این روایت‌های شفاهی برایتان جذاب است، بدانید گستره نسبت دادن طراح این آرم از حضرت امام خمینی تا سرباز وظیفه‌ای كه در سال 58 در بخش هنری سپاه فعال بود گسترده است.

شایعه ارتباط آرم سپاه با امام خمینی را می شود در روایت‌های مختلفی شنید، هر چند یكی از این روایت‌ها خاطره‌ای است كه بدون ذكر نام در سایت روشنگری منتشر شده است. در این روایت از جانب این فرد نقل می‌شود كه افرادی در سال 42 به خدمت امام رفتند و مشاهده كردند حضرت امام روی كاغذ مشغول نوشتن مطلب یا كشیدن طرحی است وقتی كنجكاو می‌شوند، می‌بینند طرح كشیده شده چیزی شبیه آرم فعلی سپاه است. شباهت اصلی اما در آیه‌ای است كه در لوگوی فعلی سپاه هم دیده می‌شود به این مفهوم كه بالای همان طرح ابتدایی حضرت امام نوشتند «و اعدّوا لهم مااستطعتم من قوه».

این خاطره شفاهی را به خاطرتان نگه دارید چرا كه در بخشی از صحبت‌های سید اسماعیل داوودی شمسی كه در پرتال خبری امام خمینی (ره) منعكس شده است هم اشاره‌ای به این موضوع می‌شود.

سید اسماعیل داوودی شمسی، فعال سیاسی و نماینده دوره‌های سوم و چهارم است كه البته اولین حضورش به عنوان مسؤول مالی و پرسنلی سپاه با حكم آیت ا... بهشتی صورت گرفت. او روایتی دارد از شكل‌گیری نام سپاه پاسداران كه در بخشی از آن اشاره‌ای به این آیه هم می‌شود. ماجرا از این قرار است كه در اساسنامه اولیه نام سپاه با عنوان «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران» آمده است اما آن‌طور كه سید اسماعیل داوودی می‌گوید حضرت امام اصرار دارد كلمه ایران از این تركیب حذف شود. از اینجا روایت اسماعیل داوودی شنیده‌های یوسف كلاهدوز مسؤول وقت اداره آموزش سپاه است كه نقل می‌كند: در خاطرم هست كه آقای كلاهدوز خدمت امام ابتدا مطرح كرد كه برادران می‌گویند؛ آقا اینجا بالاخره مملكت ایران است. وی گفت: نه «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی».

بعد كه آرم «سپاه» می‌خواست طراحی شود گفتیم خدمت امام كه بودیم چه فرمود؟ گفتند «و اعدوا لهم مااستطعتم من قوه». به هر حال در طراحی آرم سپاه پاسداران كسی آرم را نزد امام نبرده بود كه می‌پسندد یا نه ولی قبلا در دیدارهایی كه داشتیم در صحبت‌هایشان به آیه «و اعدوا لهم مااستطعتم من قوه» اشاره و ارتش اسلام را ارتشی جهانی كه می‌بایست سراسری باشد معرفی كرده بودند.

من آرم سپاه را طراحی كردم
خود یوسف كلاهدوز نامی است كه در برخی از این روایت‌ها به عنوان طراح آرم سپاه معرفی شده است. او شخصی بود كه واحدهای آموزشی سپاه را راه‌اندازی كرد و توسعه داد. نام او را می‌توان در حكم شورای عالی سپاه به نخست‌وزیر وقت یعنی مهندس بازرگان به عنوان مسؤول اداره آموزش هم دید. جالب این‌كه جواد منصوری به عنوان اولین فرمانده سپاه معتقد است طراح اولیه آرم سپاه همین یوسف كلاهدوز بوده است اما جالب‌تر این‌كه این ادعا به نوعی توسط سردار یوسف فروتن رد می‌شود و این اشتباه را به دلیل تشابه اسمی می‌داند. سردار یوسف فروتن به عنوان مسؤول اداره روابط‌عمومی نامش در همان حكم شورای‌عالی سپاه به چشم می‌خورد. او در گفت‌وگویش با مشرق می‌گوید: آقای منصوری گفته شهید یوسف كلاهدوز این آرم را طراحی كرده اما فكر می‌كنم به دلیل تشابه اسم من و آقای كلاهدوز دچار اشتباه شده است. من آرم سپاه را طراحی كردم. برادرانی در كنار ما بودند كه طراحی بلد بودند مثلا آقای عادل نامی بود كه الان نمی‌دانم كجاست، او این آرم و چند طرح دیگر را طراحی كرد. بنده و كلاهدوز با هم مشورت كردیم و خصوصیات سپاه را به آقای عادل گفتیم كه بر اساس این ویژگی‌ها آرمی را طراحی كنیم.

یك نام عجیب به عنوان طراح آرم
از اسم طراح بی‌نام و نشان «عادل» كه در آن زمان سفارش این آرم به او داده شده هم كه بگذریم نام دیگری در میان جست‌وجوها به عنوان طراح اصلی خودنمایی می‌كند. سرهنگ بازنشسته محمدرضا قادری، مسؤول وقت واحد هنرهای تجسمی تبلیغات سپاه. تماس با او اما در همان ابتدا این پیگیری را به بن‌بست می‌رساند چرا كه او در همان ابتدا به قطع عنوان می‌كند طراح آرم او نبوده است! او به جام‌جم می‌گوید در خیلی از منابع منتشر شده نام او به عنوان طراح اصلی آرم سپاه آمده است كه این یك اشتباه است.

شاید منشا این اشتباه این باشد كه او طراح درجه‌های نظامی سپاه است نه طراح لوگوی این نهاد. جالب این‌كه وقتی از او می‌پرسم آیا می‌داند طراح اصلی این آرم چه كسی است با یك نام مشهور و البته عجیب رو‌به‌رو می‌شوم كه گستره طراحان را به شكل جالب توجهی گسترش می‌دهد. او به من می‌گوید این موضوع را از برادرش كه دبیر هنری وقت واحد هنری سپاه بوده شنیده است كه طراح این آرم شهید چمران است! البته كه طبیعی است همه این موارد از شنیده‌ها و روایت‌های شفاهی این افراد است و هنوز سپاه مثل هر ارگان تازه‌تاسیسی به نوعی از یك سازماندهی نرسیده بود كه نام سفارش‌دهنده و طراح در جایی ثبت شود. به همین دلیل است كه پیگیری برای رسیدن به نام طراح اصلی با علیرضا قادری به عنوان دبیر هنری وقت سپاه ادامه پیدا می‌كند.

مهم نیست طراح چه كسی است
از دغدغه‌های علیرضا قادری در رابطه با مناسبات آن روزهای فعالیت در ارگانی مثل سپاه كه بگذریم او اصرار من را برای یافتن نام طراح اصلی به عنوان یك سوژه ژورنالیستی نقد می‌كند. مثل هر آدم دلسوز دیگری معتقد است باید به جای پیگیری برای یافتن نام واحد یك طراح آرم بروم سراغ جوی كه آن روزها در سپاه حاكم بود و انگار او حالا خیلی دلتنگ آن فضاست. او می‌گوید آن روزها كسی به دنبال نام و نشانی نبود و برای همین شاید هر كسی دستی در كار طراحی این آرم داشته باشد اما چندان اهمیتی به این موضوع كه نام واحدی پشت این طرح باشد را نداشته باشد. البته كه دیدگاه‌های فنی و گرافیكی او جالب توجه است كه شاید در آینده به آن هم بپردازیم، از این‌كه به عنوان مثال این طرح از نگاه گرافیكی خیلی هم طرح جان‌دار و خوبی نیست و مشكلاتی هم در این زمینه دارد.

اما روایت جالبی هم از میان همه این نقدهای دلسوزانه می‌توان پیدا كرد و یكی از آنها مربوط به محبوبیت این لوگو در میان مردم عادی جامعه است.

او می‌گوید در همان اوایل شكل گیری سپاه این آرم به نوعی بسیار نزد مردم عادی محبوب شده بود تا جایی كه شاید باور نكنید بسیار ی از افراد این لوگو را با پس زمینه‌های مختلف رنگی با ابعاد بزرگ چاپ و قاب کرده و آن را در منازل و مغازه‌های خود نصب می‌كردند. او وقتی این محبوبیت را می‌بیند این آرم را در نسخه‌های بزرگ‌تر چاپ کرده و به مردم عرضه می‌كند.

كاری كه البته برای او یك توبیخ و تذكر محكم شفاهی در پی دارد. اما او هم از یوسف فروتن كه در چارت سازمانی آن سال‌ها به نوعی مسؤول بالادستی او بود نقل می‌كند كه از او شنیده است طراح اصلی این آرم شهید چمران است.

استدلال علیرضا قادری اما در این باره جالب توجه است. او به جام‌جم می‌گوید: با توجه به عقبه ذهنی ما از شهید چمران به واسطه دوره‌های چریكی‌اش در لبنان و ... انتساب طراحی این آرم را به او نزدیك‌تر می‌كرد چرا كه فرم آرم اصلی با توجه به نمادهای به كار رفته در آن خیلی شبیه لوگوهای این چنینی بود به همین دلیل وقتی نام شهید چمران هم به عنوان طراح اصلی عنوان شد خیلی برای ما دور از ذهن نبود كه قابل باور نباشد.

برادران حزب‌اللهی گرافیست
البته كه سردار یوسف فروتن، مسؤول وقف ستاد مركزی و روابط عمومی و انتشارات سپاه در جایی دیگر نقل قولی دارد كه باز هم به نام مشخصی به عنوان طراح اصلی آرم نمی‌رسیم. او می‌گوید: با تشكیل جلسات برای تعیین اساسنامه سپاه در اسفند 57 و فروردین 58،‌یكی از مواردی كه درباره آن بحث شد آرم این تشكیلات بود.

با صدور این فرمان،‌شورای انقلاب به هفت نفر از برادران ماموریت داد تا سپاه را به صورت رسمی تشكیل دهند كه با تشكیل آن،‌بنده از سوی شورای فرماندهی مامور طراحی آرم و مهر برای سپاه شدم و با ابلاغ این ماموریت، یكی از برادران حزب‌اللهی را دعوت به همكاری كردم تا آرمی با شاخصه‌های نظامی،‌عقیدتی و قرآنی برای این نهاد تازه تاسیس طراحی كند. پس از یك ماه و نیم، ‌سه آرم مجزا با مشخصاتی كه مد نظر بود طراحی شد كه از میان آنها،‌آرم فعلی مورد تایید قرار گرفت.

منبع: جام جم

1981