از آش نذری زرتشتیان کرمان چه می‌دانید؟

استان کرمان، یکی از شگفت انگیزترین مناطق ایران زمین است. پیشینه این سرزمین بسیار کهن است و با پیدا شدن آثار تمدن جیرفت در نزدیکی شهر جیرفت و هلیل رود، قدمت آن تا هزاره سوم پیش از میلاد اثبات شده است. کرمان در طول تاریخ شخصیت‌های برجسته‌ای را در حوزه‌های فرهنگ، هنر، سیاست و علم کشور هدیه کرده که همگی آن‌ها ستاره‌های تابناکی در تاریخ تمدن ایران زمین هستند. از میراث فرهنگی کرمان بنا‌ها و مراکز مهمی نیز به امروز رسیده و این منطقه را بدل به یکی از مراکز مهم گردشگری ایران کرده است.

شگفت انگیزی کرمان تنها به این موارد محدود نمی‌شود. گرم‌ترین قسمت کره زمین یعنی کویر شهداد در کرمان واقع است و عجیب آنکه در نزدیکی این کویر منطقه خوش آب و هوا و خنکی به اسم سیرچ وجود دارد. قسمت دیگر سردسیر کرمان، منطقه بردسیر است. به طور کل کرمانی‌ها در هر قسمتی از این استان که زندگی کنند، ویژگی‌های اخلاقی و اجتماعی یکسانی دارند.

کرمانی‌ها همه خون گرم و اهل گفتگو هستند. در این بخش از کشور عزیزمان ایران، شیعیان، اهل سنت، پیروان مذهب اسماعیلیه، شیخیه‌ای‌ها، یهودیان، زرتشتیان و مسیحیان در کنار هم بدون هیچ‌گونه درگیری قومی و قبیله‌ای زندگی می‌کنند. مسافران نوروزی اگر به کرمان بروند کمتر با درگیری‌های خیابانی و عصبیت‌های معمول مردم تهران مواجه خواهند شد. کرمانی‌ها مهمان نوازند و در طول تاریخ نیز کمتر مسبب جنگ و جدلی بوده‌اند. درباره فرهنگ و زیست اجتماعی کرمانی‌ها بسیار می‌توان سخن گفت و نوشت، کما اینکه تاکنون نیز کتاب‌ها و پژوهش‌های بسیاری در تاریخ، آداب و خلق و خوی کرمانی‌ها منتشر شده است و البته ناگفته‌ها و ناشنیده‌های بسیاری نیز باقیمانده و فرصت کتاب شدن را پیدا نکرده است.

روایتی شفاهی در کرمان رواج دارد که بر مبنای آن جشنی توسط زرتشتیان برپا شده که در این جشن آشی نیز پخته شده و در میان مردم، فارغ از دین و مذهبشان توزیع می‌شود. از این جشن به نام «گاهنبار شاه عباسی» یا «خیرات شاه عباس» نیز یاد می‌شود. در زمان گنجعلی خان که از سوی شاه عباس حاکم بر کرمان بود، سرکارگر مسلمان، اما ظالم تعدادی کارگر زرتشتی به قتل می‌رسد.

قضیه به حاکم شرع وقت ارجاع داده می‌شود و او فتوا خود را به این شرح می‌دهد که دستش را تا آرنج در شیره کرده و در ادامه در ارزن فرو می‌برد و می‌گوید که به تعداد ارزن‌هایی که به دست من چسبیده باید از زرتشتی‌ها بکشید تا خون‌بهای آن مسلمان کشته شده، شود. به او می‌گویند که این تعداد زرتشتی در کرمان زندگی نمی‌کنند و او جواب می‌دهد که پس هر تعداد که می‌توانید بکشید. گویا در همین زمان شاه عباس خواب می‌بیند که بخشی از کرمان در آتش می‌سوزد؛ بنابراین قاصدانش را برای فهمیدن ماجرا به کرمان می‌فرستد و پس از اطلاع دستور می‌دهد که فقط کشنده آن مسلمان سیاست شود و به باقی زرتشتیان کاری نداشته باشند.

گویا محلی که زرتشتیان را برای کشتن جمع آوری کرده بودند محله‌ای به نام «باب کمال» بود و آرامگاه زرتشتیان در آن محل قرار داشت. از آن تاریخ زرتشتیان در ۱۱ دی هر سال در این محل خیرات شاه عباس را به شکرانه جلوگیری از این قتل عام برپا کرده و از شاه عباس قدردانی می‌کنند. از ۵۰ سال پیش نیز پخت آش خیرات شاه عباسی در باب کمال انجام شده و آش پخته شده را به آتشکده «دولتخانه» واقع در خیابان صمصام (فلسطین فعلی) می‌آورند و توزیع می‌کنند. این در صورتی است که زرتشتیان دیگر شهر‌های ایران به سبب تخریب آتشکده‌هایشان در دوران شاه عباس چندان علاقه‌ای به او ندارند. خیرات شاه عباس یکی دیگر از نمود‌های تساهل مذهبی در کرمان است؛ چرا که به هر حال زرتشتیان با این کار مراتب قدردانی خود را از یک پادشاه مقتدر شیعی به عمل می‌آورند. تداوم این سنت تا ایران مدرن نیز خوی اجتماعی مثبت زرتشتیان کرمان را می‌رساند.

منبع: باشگاه خبرنگاران

1980