عبرت ژاپن از زلزله «کوبه»
در سال ۱۹۹۵ زلزله ۷.۳ ریشتری شهر کوبه در ژاپن را لرزاند. ۶ هزار نفر کشته و ۴۳ هزار نفر زخمی شدند و تأسیسات شهری پس از وقوع زلزله آتش گرفت. ژاپن آن آتش را زنده نگه داشت تا درس‌هایی که از آن حادثه گرفتند فراموش نشود.
زلزله «کوبه» از مرگبارترین زمین لرزه‌ها در این کشور بود که بیش از شش هزار کشته برجا گذاشت. در هفدهم ژانویه ۱۹۹۵، شهر کوبه دومین بندر بزرگ این کشور به کلی نابود شد، بزرگراه‌های این شهر از هم گسستند، بسیاری از ساختمان‌ها فرو ریخت و پل‌های زیادی منهدم شد. این زلزله شوک بزرگی در کشور ایجاد کرد و موجب شد همه به خطرهای زلزله پی ببرند.
زمین‌لرزه عظیم «کوبه» یا «هانشین» زلزله‌ای به بزرگی ۳/ ۷ ریشتر بود که بندر کوبه را به مدت ۲۰ ثانیه لرزاند و در هم کوبید.
کانون این زمین‌لرزه در عمق ۱۴ کیلومتری آب‌های سواحل شهر کوبه اعلام شد. مسئولان ژاپنی علت بالا بودن سطح آسیب‌ها و ویرانی‌های شهر کوبه را نوع این زمین‌لرزه می‌دانند که تقریباً در زیر منطقه و به‌صورت عمودی رخ داده بود.
ویرانی شهر کوبه به مردم ژاپن این احساس را داد که با وجود پایان یافتن جنگ جهانی دوم، ژاپن همچنان آسیب‌پذیر است. در نتیجه این زمین‌لرزه شش هزار و ۴۳۳ نفر کشته و بیش از ۴۳ هزار نفر زخمی شدند. حدود ۱۰ درصد از کل تلفات این زلزله به علت آتش‌سوزی تاسیسات شهری پس از وقوع زمین لرزه بود. در جریان این زمین‌لرزه، حدود ۲۵۰ هزار ساختمان و تاسیسات زیربنایی تخریب شدند. خرابی‌های گسترده ناشی از این زمین‌لرزه، سبب بی‌خانمان و آواره شدن ۳۰۰ هزار نفر شد. ژاپنی‌ها خسارت وارده به شهر کوبه و مناطق مجاور آن را در مجموع حدود یکصد میلیارد دلار برآورد کردند.این زلزله با وجود تمامی هزینه‌های مالی و انسانی‌اش، کاستی‌های موجود در یک ساختار شهری امروزی در برابر زمین‌لرزه را به خوبی آشکار کرد؛ به همین دلیل کارشناسان زلزله از این رویداد به‌عنوان یک مدل حقیقی و ارزشمند مطالعاتی در زمینه شناخت زمین‌لرزه و آثار تخریبی آن در جوامع شهری و صنعتی امروزی استفاده کردهاند. زمین‌لرزه کوبه در شهری روی داد که ساختمان‌ها و زیرساخت‌های آن از حداقل استانداردهای ایمنی برخوردار بود، به همین دلیل مطالعه بر روی این شهر و بهره‌گیری از نتایج آن برای دیگر شهرها ارزشمند است.
تجربیات علمی از زمین‌لرزه کوبه
ضرورت افزایش سطح استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری، حتی در مناطقی که احتمال زمین‌لرزه در آنها کمتر است، یکی از تجربیات علمی این زمین‌لرزه بوده است. یکی از علل پایین‌تر بودن سطح استانداردهای ایمنی ساختمان‌سازی در شهر کوبه نسبت به دیگر شهرهای مهم ژاپن، پایین بودن احتمال بروز زلزله‌های قوی در منطقه «هانشین» عنوان شده بود. نکته مهم دیگر در این زمینه، بالا بودن سطح آسیب‌پذیری ساختمان‌های قدیمی در مقایسه با ساختمان‌های جدید در زمان بروز یک زمین‌لرزه قوی است. در زمین‌لرزه کوبه بیشترین آسیب‌های وارده به بافت قدیمی و سنتی این شهر بود.
دومین تجربه مهم، تقویت و ایمن‌سازی شبکه‌های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطاتی، شبکه‌های برق، آب و گاز در شهرهای بزرگ است. زمین‌لرزه کوبه علاوه بر تخریب خط‌های برق، آب، گاز و تلفن شهری، دو شاهراه اصلی شهر کوبه و بخش‌هایی از شبکه راه‌آهن و مترو، فرودگاه و بندر این شهر را نیز از بین برد. با از بین رفتن پل‌های بزرگ شهر، تردد در منطقه زلزله زده فلج و عملیات کمک‌رسانی به‌ویژه در ساعت‌های نخستین پس از زلزله کاملا ناممکن شده بود. همچنین بر اثر شکسته شدن خطوط گاز شهری، آتش‌سوزی گسترده‌ای بویژه در سوی غربی کوبه رخ داد و نزدیک به هفت هزار ساختمان به‌طور کامل در آتش سوخت.شکسته شدن لوله‌های آب در شهر کوبه نیز علاوه بر ایجاد قحطی آب، سبب شد که بسیاری از ساختمان‌های شهری که ویران نشده بودند به دلیل نفوذ آب به پی آنها، تخریب شوند. کمک‌رسانی به ساختمان‌های بلندمرتبه آسیب دیده در شهر کوبه نیز بخشی دیگر از مشکلات ناشی از زلزله‌های قوی در شهرهای بزرگ را آشکار ساخت. در زمان وقوع زلزله کوبه بسیاری از نیروهای کمکی و آتش‌نشانی این شهر ابزارهای لازم برای کمک‌رسانی به ساختمان‌های بلندمرتبه را نداشتند و درنتیجه کمک‌رسانی به این‌گونه ساختمان‌ها بسیار کند صورت می‌گرفت.
ضرورت افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای کمکی و دستگاه‌های شهری، سومین عبرت از این زلزله بود.
بالا بردن سطح مدیریت بحران در زمان بروز زمین لرزه‌های قوی از دیگر کاستی‌هایی بود که در جریان زلزله کوبه اهمیتش آشکار شد. نبود هماهنگی لازم میان نیروهای کمکی سبب کند شدن عملیات کمک‌رسانی در زمان زلزله شده بود و این از جمله انتقادهایی بود که به دولت وقت ژاپن وارد شد.توجه علمی و سازمان‌یافته به ناهنجاری‌های اجتماعی و مشکلات روانی نیز درس چهارمی است که دنیا و البته ژاپنی‌ها از این زلزله آموختند.
توجه به تبعات اجتماعی پس از زمین‌لرزه، از دیگر نکات آموزنده پس از زلزله کوبه شمرده می‌شود. پس از زمین‌لرزه کوبه، آثار اجتماعی زمین‌لرزه به شدت در شهر آشکار شد که از آن جمله می‌توان به افزایش بیکاری، اضطراب، خودکشی، پناه بردن به الکل و دارو و افزایش طلاق اشاره کرد.
دست‌اندرکاران دولت ژاپن پس از زمین‌لرزه کوبه تلاش داشتند تا از تجربه‌های به‌دست آمده به‌خوبی بهره ببرند و حساسیت‌ها را نسبت به بروز سرپیچی از قوانین ایمنی به شدت بالا بردند.
بر همین اساس است که علاوه بر برگزاری مانورهای دوره‌ای و سراسری برای آمادگی دستگاه‌ها و مردم برای مقابله با آسیب‌های زمین‌لرزه، معیارها و استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری را نیز تقویت کردهاند. برای نمونه به دنبال این زمین‌لرزه، تاکید بیشتری بر رعایت استانداردهای ساخت وسایل گرمازا در ژاپن صورت گرفت که قطع خودکار گاز، برق و سوخت، پس از زلزله‌های شدید از آن جمله‌اند. استفاده از مصالح سبک و در عین حال مقاوم در ساختمان‌سازی و افزایش سطح آموزش عمومی از دیگر مواردی بود که بعد از زمین‌لرزه کوبه بر آن بسیار تاکید شده است. تقویت ایمنی زیرساخت‌های شهری مانند پل‌ها و شاه‌راه‌ها نیز از دیگر نکاتی است که به‌شدت مورد توجه دولت ژاپن قرار گرفت.باوجود این دستاوردهای بزرگ برخی از کارشناسان ژاپنی همچنان معتقدند که شهرهای بزرگ ژاپن مانند توکیو، هنوز در برابر زمین‌لرزه‌های بزرگ کاملا ایمن نیستند و باید تلاش وسیع‌تری برای ایمن‌سازی این شهرها به عمل آید. برخی برآوردهای صورت گرفته نشان می‌دهد که اگر زمین‌لرزه‌ای شبیه آنچه که در کوبه روی داد، در شهر توکیو اتفاق بیفتد، در این شهر حداقل یازده هزار نفر کشته و حدود یک تریلیون دلار خسارت اقتصادی به بار خواهد آمد.
منبع: دنیای اقتصاد
24
