پیشینه تاریخی اصطلاح ستون پنجم

این اصطلاح از کجا آمده است؟ چه کسی و به چه مناسبت گفته است؟

ستون پنجم (Fifth Column) گروه کوچکی از مردم هستند که گروه بزرگی مانند یک ملت یا شهر محاصره شده را ویران و یا تضعیف نموده و برای گروهی از دشمنان کار می‌کنند. فعالیت های آنان ممکن است آشکار یا پنهان باشد. اقدامات پنهانی ستون پنجم می‌تواند شامل خرابکاری، اطلاعات غلط و جاسوسی در خطوط دفاعی به هواداری از یک نیروی خارجی باشد.

اولین کسی که از اصطلاح ستون پنجم استفاده کرد ژنرال ملی اسپانیا امیلیو مولا ویدال، در طول جنگ داخلی اسپانیا بود. در اکتبر سال ۱۹۳۶، هواداران او مادرید را با چهار ستون نیرو محاصره کرده بودند، وی ادعا کرد که ستون پنجم نیروهایش نیز در داخل شهر حضور دارند. این بیانیه برای نخستین بار در نیویورک تایمز علنی شد و متن به شرح زیر است.

امیلیو مولا

شب گذشته، پلیس در جستجوی شورشیان در مادرید، یک کارزار جستجوی خانه به خانه آغاز کرد. ژنرال مولا با چهار ستون نیرو در خارج از مادرید امور را در دست داشت، تعداد دیگری از نیروهای او در این شهر پنهان شده اند که با ورود نیروهای مولا به مادرید، به یکدیگر خواهند پیوست.

منظور از ستون اضافی (پنجم) ژنرال مولا، در واقع یاران ژنرال فرانسیسكو فرانكو بودند که با او همکاری می‌کردند، كه یک طرف جنگ داخلی اسپانیا بود و سرانجام هم پیروز شد و از سال ۱۹۳۹- ۱۹۷۵ به تخت سلطنت اسپانیا رسید. ژنرال فرانکو با کمک ستون پنجم و خرابکاری آنها توانست پایتخت اسپانیا را تصرف کند و سلطه و سیطره کمونیستها و جمهوری خواهان را از سراسر خاک اسپانیا براندازد.

اولین ذکر صریح ستون پنجم برای بیان نیروهای پنهان در روزنامه فیچبرگ استنل در ۱۴ اکتبر ۱۹۳۶ بود. از این روی، اصطلاح ستون پنجم در تمام زبانهای جهان به کار گرفته شد و به طور کلی از آن مفهوم خائن و جاسوس استنباط می‌شود.

پایتخت و ستون پنجم فرهنگی؟!

این روزها برخی با دیدن صحنه حضور رحمت و عاطفه بر ترک موتور (با چراغ روشن) و سپس نشستن آنها در قایق روی دریاچه، خیلی زود یاد دو فیلم با بازی بهروز وثوقی و فائقه آتشین افتادند. وثوقی و گوگوش در «همسفر» و «ممل آمریکایی» درست همین صحنه‌ها را بازی کرده بودند و حتی موسیقی پس زمینه نماهای پایانی «پایتخت» هم یادآور آن فیلم‌های قبل انقلاب بود. رنگ لباس رحمت هم عیناً همانی بود که وثوقی به تن داشت.

رییس سازمان صدا و سیما نیز پس از بالا گرفتن انتقادات بابت اپیزود آخر سریال پایتخت واکنش نشان داد. او از میرباقری قائم‌مقام خود خواسته بررسی کند که بخش‌های حاشیه‌ساز این سریال به دلیل نفوذ و ستون پنجم فرهنگی دشمن بوده یا دلایل دیگری در کار است. پس از این درخواست واژه ستون پنجم به طور گسترده‌ای در فضای مجازی و رسانه‌های خبری رؤيت شده است.

گفتنی است در یکی از فصل‌های پایتخت نیز شخصیت‌های رحمان و رحیم ترانه‌ای از ابراهیم حامدی (ابی) را بازخوانی کردند که با حمایت او روبرو شد. البته این ماجرا سر و صدای زیادی مثل صحنه رحمت و عاطفه نداشت. در سکانسی از سریال هم شخصیت فهیمه درباره قطع رابطه با رحمت از عبارات (عکس‌هاشو پاره کردم، نامه‌هاشو پاره کردم) استفاده کرد که این عبارات هم برگرفته از ترانه شهره صولتی خواننده لس آنجلسی بود، نشان به آن نشان که دوران پاره کردن نامه تمام شده و رحمت هم اصلا نامه‌ای نفرستاد که فهیمه بخواهد پاره کند.

چندی پیش هم لو رفتن چت‌های یکی از مجریان رسانه ضد انقلاب با برخی بازیگران داخلی، مفهوم ستون پنجم را در ذهن بسیاری متبادر کرد که البته با تکذیب شمار زیادی از آن بازیگران همراه بود و سر و ته قضیه با مصاحبه‌های بازیگران با خبرگزاری‌های داخلی و توجیهات مختلف بازیگران هم آمد.

حالا به نظر شما با کنار هم چیدن این اتفاقات می‌توان نظریه حضور یک ستون پنجم را اثبات کرد؟! به نظر شما نتیجه مأموریت آقای میرباقری چه خواهد بود؛ حضور ستون پنجم؟!