محرم محور اتحاد شیعیان و اهل تسنن در افغانستان / مهاجران افغانستانی مقیم ایران و عزاداری برای شهدای کربلا

سیدمحمدرضا هاشمی- در طول سال هایی که ایران میزبان مهاجران افغانستانی در شهرهای مختلفی همچون مشهد، تهران ، اصفهان و چند شهر بزرگ دیگر بوده است، مردم با سنت ها، آداب و رسوم آنها در مناسبت‌های مختلف آشنا شده‌اند و چه بسا که در بسیاری از اوقات از این آداب و رسوم تاثیر هم پذیرفته‌اند. البته همزبانی و داشتن پیشینه مشترک تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی مشترک با افغانستان باعث شده است که در بسیاری از موارد این سنت‌ها مشترک باشند.

عزاداری متفاوت افغانستانی‌ها در دهه اول محرم
هرساله با آغاز ماه محرم محله‌های افغانستانی نشین در شهرهای مختلف ایران مانند دیگر محله‌های شهر سیاه پوش می‌شود، اما عزاداری برای سرور و سالار شهیدان و یاران باوفایش در این محله‌ها یک تفاوت اصلی با دیگر محله‌های شهر دارد که این تفاوت مربوط به حال و هوای مراسم هایی است که مهاجران افغانستانی از صفر تا صد برگزاری آن را برعهده دارند.
شیعیان افغانستان در ده شب اول محرم بر اساس سنتی که سال‌ها میان مردم این کشور رایج بوده است، مراسم‌های مختلفی را برگزار می‌کنند. در واقع احترام به خاندان پیامبر به ‌خصوص امام‌ حسین (ع) و دیگر شهدای کربلا در میان مسلمانان افغانستان به شیعیان این کشور محدود نمی‌شود، بلکه اهل‌تسنن افغانستان هم در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به عزاداری می‌پردازند. مهم‌ترین سند برای این ادعا حضور و سخنرانی عالی‌ترین مقام سیاسی افغانستان، یعنی رئیس‌جمهور و بعضی از اعضای کابینه در مراسم ظهر عاشوراست که غالبا این مراسم به میزبانی شیعیان در مساجد اصلی شهر کابل مثل «مسجد خاتم الانبین» برگزار می‌شود. شاید به توان ادعا کرد که هر ساله برگزاری مراسم عاشورای حسینی یکی از دلایل مهم در اتحاد مثال زدنی شیعیان و اهل تسنن افغانستان به شمار می‌رود.
مسلمانان افغانستان از سال‌های گذشته تا امروز معمولا مراسم عزاداری برای شهدای کربلا را از شب پنجم محرم آغاز می‌کنند و عزاداران حسینی تا شب دوازدهم محرم، هر شب را به یکی از شهدای کربلا اختصاص می‌دهند.

منقبت شهدای کربلا
در محلات مهاجرین نشین شهرهای مختلف ایران مساجد و حسینیه‌های زیادی وجود دارد که بعضی‌هایش توسط مهاجران افغانستانی اداره می‌شود و مهاجران افغانستانی در شب‌های محرم تا شب یازدهم مراسم سخنرانی و سینه زنی را در این مکان‌ها برگزار می‌کنند. یکی از ویژگی‌های عزاداری مردم افغانستان برای شهدای کربلا حفظ سنت‌های گذشتگان در برگزاری این مراسم است و می‌توان در این رابطه به خواندن منقبت در این مراسم‌ها اشاره کرد. معمولا منقبت‌خوان در ابتدای مراسم با خواندن منقبت آقا امیرالمومنین در قالب اشعاری بلند منقبت خود را آغاز می‌کند و در ادامه، اشعاری با مضمون رشادت و بزرگی شهدای کربلا به ‌خصوص حضرت امام ‌حسین(ع) و حضرت عباس(ع) را برای حاضران به صورت منقبت می‌خواند. منقبت‌خوان‌ با تکیه به یک عصای چوبی، در بین عزاداران راه می‌رود و با صدای بلند، شروع به منقبت‌خوانی می‌کند.
هرچند در سال‌های اخیر مداحان و روضه‌خوان‌های مهاجر افغانستانی گرایش زیادی به سمت مداحی‌های سبک جدید پیدا کرده‌اند، اما شیعیان افغانستان از گذشته‌های دور تاکنون اشعار و نوحه‌های قدیمی که سینه‌به‌سینه به نوحه‌خوان‌های امروز رسیده را در مراسمات خود می‌خوانند. این نوحه‌ها از ابیاتی با محتوای بسیار غنی برخوردار هستند.

عَلم یکی از نمادهای عزاداری محرم
عزاداران حسینی در افغانستان، شب هفتم محرم را به آقا ابوالفضل عباس (ع) اختصاص می‌دهند، آنها با برداشتن عَلم آقا ابوالفضل در این شب و سینه‌زنی در اطراف عَلم، در سوگ عَلم‌دار امام حسین(ع) عزاداری می‌کنند. عَلم یکی از شناسه‌های عزای امام حسین(ع) در افغانستان به شمار می‌رود، مهاجران افغانستانی هم با تأسی از پدران خود در شب هفتم عَلم بر می‌دارند و در این شب مرثیه‌هایی با موضوع آقا قمربنی هاشم می‌خوانند. عَلم‌کشی یا عَلم‌برداری مهمترین آیین عزاداران حسینی افغانستانی در شب هفتم محرم است و از قدیم، در پایان این مراسم به میهمانان حلوای نذری داده می‌شود. معمولا مردم در شب عَلم‌کشی در پای علم قربانی می‌کنند و از گوشت این قربانی‌ها در شب‌های عزاداری که تا شب دوازدهم محرم ادامه دارد، غذای نذری تهیه می‌شود. اعتقاد به عَلم و احترام به این نماد عاشورایی تا آنجا‌ست که مردم در تمام روزهای سال به عَلمی که در وسط مسجد یا حسینیه قراردارد احترام می‌گذارند و آن را زیارت می‌کنند.

منبر و نقش محوری آموزه‌های آن در تاریخ افغانستان
در طول این سال‌ها منبری‌ها و سخنوران زیادی از دل مهاجران افغانستانی در مشهد برخاسته است، افرادی سخنور که به دلیل همین توانایی زیادشان در فن سخنوری در ایام ماه مبارک رمضان و محرم وصفر برای تبلیغ دین اسلام و ارزش‌های آن برای روشنگری مهاجران افغانستانی به کشورهای اروپایی دعوت می‌شوند. در واقع منبر نقش و رسالت اصلی خود را همواره بین مردم افغانستان به درستی ایفا کرده است. چه در سال‌های جهاد و مقاومت که توانست شیعیان افغانستان را متحد و در کنار هم قرار دهد، چه در سال‌های مهاجرت که نقش مهمی را در آگاهی آنها از شرایط موجود جهان اسلام داشت. به همین خاطر معمولا در مراسم‌های مختلفی که مهاجران افغانستانی در مشهد برگزار می‌کنند، سخنوران و منبری‌های با تجربه و موفقی وظیفه تبلیغی منبر را به دوش دارند و با توجه به اینکه جوانان جز اصلی شرکت کنندگان در مراسم های عزاداری را تشکیل می‌دهند، منبر باز هم رسالت خود را در این زمینه ایفا می‌کند.
عزاداری در ماه محرم علاوه بر اینکه به ما این فرصت را می‌دهد که با زوایای مختلف حماسه عاشورا بیشتر آشنا شویم؛ فرصت مغتنمی است تا با آداب، رسوم و سنت های اقوام و ملیت‌های مختلف در رابطه با عزاداری امام حسین (ع) نیز اطلاعاتی بدست آوریم.
وقتی محرم از راه می‌رسد هر کسی به هر روشی که می‌تواند سعی می‌کند ارادت و دل سپردگی خود را به خاندان مطهر پیامبر ابراز کند، این مهم زبان، ملیت، رنگ پوست و حتی دین و مذهب نمی‌شناسد بلکه بهانه‌ای‌ است تا انسان‌ها فارغ از تمام کلیشه‌هایی که امروز ما با آنها مواجه هستیم ارادت خود را به شاه کربلا و یاران با وفایش اعلام کنند.

منبع: خبرفوری

63