کودکان زباله‌گرد؛ هشدار مجلس و انکار شورای شهر

سوگل دانائی- از دو دهه گذشته، بعد از گذشت دقایقی از غروب آفتاب، پسران کم سالی با گونی‌های بزرگ در خیابان‌های پایتخت قدم برمی‌دارند. این پسران کم سال که اغلبشان وظیفه جمع آوری بطری‌ها و کارتن‌ها و زباله‌های خشک را بر عهده دارند. غیر از این گروه از کودکان زباله گرد، گروه دیگری هم هستند که اغلب از دیده‌ها پنهانند. آن‌ها که بیشترشان وظیفه تفکیک زباله در کارگاه‌های پسماند اطراف شهرهای بزرگ را عهده دارند، گاهی از طیف کودکان مهاجر هستند. گروه دوم اما در معرض آسیب‌های بسیاری قرار دارند، از بیماری‌های میکروبی و آلودگی‌های پوستی گرفته تا آسیب‌های روحی. بیشتر ما نمی‌دانیم که در این کارگاه‌ها چه می‌گذرد و چه بر سر این کودکان می‌آید. کودکانی که به زعم کارشناسان مدافع حقوق کودک گاهی سنشان از ۱۵ سال هم بیشتر تجاوز نمی‌کند. به آنها حقوق قانونی تعلق نمی‌گیرد و اغلبشان هم بیمه نمی‌شوند.

اگر این ماجرا را فقط در سطح پایتخت بررسی کنیم، اغلب این کودکان زباله گرد چه آن‌هایی که متعلق گروه اول هستند و چه آن‌هایی که متعلق به گروه دوم هستند، توسط پیمانکاران استخدام می‌شوند. پیمانکارانی که همگی زیر مجموعه شهرداری تهران هستند و اغلب هم بدلیل این از کودکان استفاده می‌کنند که هزینه استخدام آن‌ها برایشان ارزان تمام می‌شود.

استفاده از کودکان در کارگاه‌های زباله و پسماند اما بحث امروز و دیروز فعالان حقوق کودک نیست، همانطور که اشاره کردیم فقط هم منوط به پایتخت نمی‌شود. یکی از دلایل اساسی حضور این کودکان در این مشاغل گاه به نبود سازوکار درست در بحث بازیافت پسماند مربوط می‌شود و گاه به نبود قانون درست در حوزه کار کودکان ارتباط پیدا می‌کند. اما نکته اساسی در این بحث اختلاف نظر شهرداری گاه با نمایندگان مجلس و گاه با فعالان این حوزه است. مسئولان حوزه شهری گاه از اساس حضور کودکان در پیمانکاری‌ها را نفی می‌کنند و در مواقعی هم که آن را می‌پذیرند، متولی امر را شهرداری و مسئولان حوزه شهری نمی‌دانند.

۸ و ۹ ساله‌هایی که به کار گرفته می‌شوند

روز گذشته یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی به "درجریان بودن مسئولان حوزه شهری" درباره به کار گیری کودکان زباله گرد اشاره کرد. طیبه سیاوشی ، نماینده مردم تهران در مصاحبه با یکی از رسانه‌های داخل کشور از شیوه جمع‌آوری پسماند انتقاد و اعلام کرد: متاسفانه هنوز در کشور سیستم جمع‌آوری پسماند مکانیزه نشده، این در حالی است که متقاضیان زیادی از خارج و داخل خواستار ورود به این موضوع بودند و حتی افرادی نیز به ما به عنوان نماینده مراجعه کردند اما متاسفانه به دلیل وجود دست‌های زیاد در این حوزه مشخص نیست باید با چه کسی مذاکره کرد تا بتوان مساله پسماند را حل و فصل کرد.

او با انتقاد از تعداد زیاد زباله گرداها در کشور گفت: این موضوع مردم را به شدت متاثر کرده در حالی که پیمانکاران شهرداری به خوبی در جریان کار آنها هستند و شهرداری می تواند با ورودی جدی این قضیه را یکبار برای همیشه حل و فصل و مدیریت کند.

او همچنین اذهان داشت که پیمانکاران شهرداری از کودکان۸ و ۹ ساله در مراکز بازیافت زباله استفاده می‌کنند و مسئولان شهری هم در جریان این مساله هستند.

تخلف پیمانکاران باید گزارش داده شود

اما اینکه چه ساز و کاری برای پیمانکاران در به کار گیری نیروی انسانی وجود دارد و آیا پیمانکار از منظر قانونی می‌تواند دست به به‌کارگیری کودکان زیر ۱۸ سال بزند یا نه، سوالی بود که زهرا صدراعظم نوری در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبر فوری به آن اینگونه پاسخ داد: مادامی که فرآیند پسماند اعم از تولید تا انتهای فرآیند امحا و دفن و بازیافت، شفاف نشود هرنوع فسادی می تواند ایجاد شود.

رییس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران همچنین تاکید کرد: از جمله کارهای شورای پنجم سیاست شفاف سازی است، ما در این سال‌ها سامانه شفاف سازی ایجاد کردیم که در این سامانه‌ها فرآیند انتخاب پیمانکاری که در سامانه شرکت می‌کند شفاف است و حتی این پیمانکاران باید مشخص کنند که به چه تعداد افرادی برای کار کردن نیز احتیاج دارند.

وی همچنین ادامه داد: ما استفاده پیمانکاران از کودکان را تایید نمی کنیم و گزارشی هم نداشتیم اما طبق قانون کسی حق ندارد از کسانی که شرایط کار ندارند استفاده کند، کارگر نمی تواند کودک باشد زیرا این کار به نوعی استثمار کودکان است. پیمانکاران مجاز به انجام چنین عملی نیستند و اگر این اقدام هم صورت گیرد تخلف است و باید گزارش آن به ما داده شود و برخورد صورت گیرد.

قانون چه می‌گوید؟

اختلاف نظر بر سر ماجرای کودکان زباله گرد، به نوعی به نبود متن صریح قانون در این حوزه مربوط است. مساله‌ای که البته سال گذشته و با تصویب لایحه حمایت از کودک و نوجوان تقریبا حل و فصل شد. طبق بند ث ماده ۴ این لایحه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است، اقدامات متعددی مانند، نظارت موثر بر اماکن کار، جهت پیشگیری و مقابله با آزار یا بهره کشی، اقتصادی از اطفال و نوجوانان. معرفی اطفال و نوجوانان بزه دیده یا در معرض خطر به نهادهای حمایتی و قضایی و پوشش بیمه‌ای کامل مشاغل برای نوجوانان بین ۱۵ تا ۱۸ سال شاغل، انجام دهد. طبق این ماده قانونی حضور کودکان در محیط‌های کار تنها برای کودکان ۱۵ تا ۱۸ سال مجاز است آن‌ هم به شروطی این در حالی است که این نکات برای دو گروه از کودکان زباله گرد که در ابتدا از آن‌ها سخن گفتیم رعایت نمی‌شود.

این تمام ماجرا نیست، اختلاف نظر متولیان حوزه شهری با نهادهای مدنی شاید بر سر مساله کودکان کار تنها با یک حالت برطرف خواهد شد. تفاهم و ایجاد ساز و کاری که بر پایه قانون شکل گرفته باشد. تفاهمی که بتواند هم از کودکان زباله گرد حمایت کند و هم باعث کاهش تعداد آن‌ها شود. اما اینکه تفاهم چه زمانی صورت گیرد، پرسشی است که پاسخ آن همت عالی می‌طلبد.

33