سفر جولانی به مسکو و دیدارش با پوتین؛ دشمنان دیروز، دوستان امروز/ چیرگی مصلحت‌گرایی بر ایدئولوژی

روزنامه جهان‌صنعت نوشت: احمد الشرع، رییس‌جمهور موقت سوریه اولین سفر رسمی خود را به روسیه از زمان روی کار آمدنش در آذرماه سال گذشته انجام داد؛ کشوری که زمانی از حکومتی حمایت می‌کرد که شورشیان تحت رهبری او آن را سرنگون کردند و حالا به نظر می‌رسد هر دو طرف دلایلی برای کنار گذاشتن اختلافات گذشته دارند.

۱۰ماه پس از سقوط حکومت بشار اسد نفوذ روسیه در سوریه به حداقلی‌ترین شکل خود رسیده است زیرا بیشتر نیروهای روس از این کشور خارج شده و پایگاه‌ها و پروژه‌های سرمایه‌گذاری روس‌ها در این کشور عمدتا رها شده‌اند. البته احمد الشرع به عنوان رهبر گروه تروریستی تحریر الشام و حالا رییس‌جمهور کنونی سوریه از زمان به قدرت رسیدنش به جای قطع کامل روابط با روسیه، سعی کرده تعاملاتش را به هر نحوی که شده با مسکو حفظ کند. به همین دلیل است که روز گذشته او برای ملاقات با پوتین به عنوان دشمن سابق به مسکو رفته و در دیدار با وی تاکید کرده که ما به تمام توافقات قبلی با روسیه احترام می‌گذاریم. ما در تلاش برای تقویت روابط سیاسی و استراتژیک با همه کشورهای منطقه‌ و جهان، به ویژه روسیه هستیم. ما در تلاشیم تا ماهیت روابط خود با روسیه را از نو تعریف کنیم. حاکمیت سوریه و تمامیت و وحدت قلمرو آن با ثبات منطقه‌ای و جهانی مرتبط است.

از سوی دیگر در جملاتی جالب توجه، ولادیمیر پوتین به عنوان متحد سابق بشار اسد که حالا او را پس از سقوط حکومتش پناه داده، در دیدار با الشرع گفته، روابط بین دو کشور همیشه فوق‌العاده دوستانه بوده است و در روسیه ما هرگز هیچ رابطه‌ای با دمشق که مربوط به وضعیت سیاسی یا منافع خاص ما باشد، نداشته‌ایم.

چیرگی مصلحت‌گرایی بر ایدئولوژی

در همین رابطه آسلی آیدینتاشباس، پژوهشگر ارشد در موسسه بروکینگز در واشنگتن در گفت‌وگو با روزنامه نیویورک‌تایمز توضیح می‌دهد: در مورد الشرع، به وضوح می‌بینیم که مصلحت‌گرایی بر ایدئولوژی چیره شده است. هیچ دلیلی وجود ندارد که الشرع دشمن دیگری برای خود ایجاد کند چراکه او در حال تلاش برای بقا در این منطقه جغرافیایی است.

با این حال برای بسیاری از سوری‌ها، از جمله شورشیان سابق که اکنون کشور را اداره می‌کنند و پناهندگان سابق که پس از سال‌ها به خانه بازگشته‌اند، هیچ علاقه‌ای به روسیه وجود ندارد. این کشور دهه‌ها از حکومت اسد حمایت کرده و مستقیما وارد جنگ داخلی ۱۳ساله شد. حتی در تماس‌های قبلی با مقامات روسی، رهبران جدید سوریه خواستار شدند اسد که در مسکو پناه گرفته، برای محاکمه به اتهام جنایات جنگی استرداد شود و روسیه غرامت جنگی بپردازد.

سوریه اما تحت فشار همسایگان و قدرت‌های بزرگ‌تر با چالش‌های امنیتی و اقتصادی بسیاری روبه‌رو است که می‌تواند انگیزه‌ای برای الشرع جهت جست‌وجوی مصالحه باشد. اولویت‌های او، مذاکره برای خاتمه دادن به تحریم‌های بین‌المللی و کاهش فقر فلج‌کننده کشور است؛ آن هم در حالی که از دخالت خارجی در حین تثبیت قدرت و تامین امنیت مرزهای سوریه جلوگیری می‌کند.

در همین راستا، تحلیلگران معقدند که روسیه به وضوح اعلام کرده که می‌خواهد پایگاه‌های هوایی خود در سوریه، یعنی حمیمیم و دیگری در شهر قامشلی در شمال شرق این کشور را حفظ کند و به استفاده از بندر طرطوس در ساحل مدیترانه همچنان حضور داشته باشد. این موارد در مجموع، تنها نقاط توقف روسیه در شرق مدیترانه برای هواپیماها و کشتی‌هایی هستند که به آفریقا تردد می‌کنند. البته گفته می‌شود که مقامات وزارت امور خارجه سوریه درخواست‌ها برای اظهارنظر در مورد برنامه‌های دولت برای روابط با روسیه را رد کردند اما تحلیلگران و سیاستمداران سوری گفتند که مسکو در موضعی نیست که بتواند تقاضایی داشته باشد. بنابراین واقعیت این است که روسیه همچنان در سوریه باقی مانده است.

به گفته افسران امنیتی سوری که از ایست‌های بازرسی نزدیک حمیمیم و طرطوس محافظت می‌کنند، پرسنل روسی باید حرکت‌های خود را قبلا به سرویس امنیت داخلی سوریه اطلاع دهند و تنها تحت اسکورت اجازه سفر دارند.

در همین رابطه عبد الثلجی، تحلیلگر سوری مقیم اروپا، به نیویورک‌تایمز می‌گوید که روسیه زمانی کنترل پایگاه دریایی طرطوس را در دست داشت اما اکنون تنها می‌تواند از یک اسکله استفاده کند. او گفت که یک زیردریایی روسی که در طرطوس پهلو گرفته بود، اکنون در الجزایر و لیبی مستقر است. الثلجی که ترافیک دریایی را ردیابی می‌کند، افزود که شناورهای نظامی که محموله‌های روسیه را به سوریه اسکورت می‌کنند در سواحل مصر لنگر می‌اندازند.

احمد خلیل که از دسامبر یعنی زمانی که حکومت اسد سقوط کرده، مدیرکل بندر شده است در مصاحبه‌ای گفت که پس از لغو قرارداد روسیه برای مدیریت بندر طرطوس، دولت سوریه در تابستان امسال قراردادی با «دبی پورتس ورلد» امضا و موافقت کرد که ۸۰۰‌میلیون دلار در این تسهیلات سرمایه‌گذاری کند.

نیاز الشرع به پوتین

از سوی دیگر برخی تحلیلگران معتقدند، سوریه برای مسائل مهم امنیتی و سیاسی در شورای امنیت سازمان ملل به حمایت روسیه نیاز دارد. برای مثال، الشرع و وزیر کشورش هنوز در فهرست تحریم‌های سازمان ملل علیه اعضای القاعده و داعش قرار دارند. مورد دیگر اجرای پیمان جداسازی است که یک منطقه حائل در امتداد جولان ایجاد کرده و رژیم‌صیونیستی با اشغال قلمرو سوریه از سال گذشته آن را نقض کرده است.

از زمان برکناری اسد، رژیم‌صهیونیستی بارها تاسیسات نظامی سوریه را بمباران کرده و حتی شاهد بودیم که تابستان امسال حملاتی هوایی به ساختمان وزارت دفاع این کشور در دمشق انجام داد. از این رو احمد الشرع امیدوار است که مسکو با ایفای نقش مثبت، از فشارها و حملات

رژیم صهیونیستی علیه سوریه بکاهد. همچنین شاهد بودیم که پس از ماه‌ها تماس محرمانه، روسیه در سپتامبر یک هیات سطح بالا به ریاست الکساندر نوواک، معاون نخست‌وزیر و استراتژیست ارشد انرژی پوتین را به دمشق فرستاد تا در مورد تعاملات میان دو کشور مذاکره کند. به گفته ناظران نوواک توسط ماهر الشرع، برادر رییس‌جمهور که به زبان روسی صحبت می‌کند و با یک زن روسی ازدواج کرده است، مورد استقبال قرار گرفت. اعتقاد بر این است که ماهر الشرع مسوول امور روسیه در دفتر ریاست‌جمهوری است و پس از دیدار نوواک، یک هیات از وزارت دفاع سوریه از یک مرکز آموزشی دفاع هوایی روسیه بازدید کرد.

البته در این میان آیدینتاشباس معتقد است که رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه که متحد نزدیک الشرع است، به احتمال زیاد براساس تجربه به او توصیه می‌کند که ریسک ناراضی کردن شرکای غربی را با نزدیک شدن بیشتر به روسیه در برابر دستاوردهای امنیتی و اقتصادی که می‌تواند حاصل شود، متعادل کند.