منشور سازمان ملل؛ قطب‌نمای بشریت در طوفان ناآرامی‌ها

80 سال پیش، پس از پایان جنگ جهانی دوم، جامعه بین‌المللی گرد هم آمد تا منشور سازمان ملل متحد را تصویب کند و سازمانی را بنیان بگذارد که ماموریت آن حفظ صلح و امنیت جهانی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی و حل مسالمت‌آمیز اختلافات بود. این اصول پایه‌گذار نظم جهانی پس از جنگ شدند و مشروعیتی جهانی پیدا کردند.

امروز جهان با دگرگونی‌ها و ناآرامی‌هایی روبروست که سرعت و گستره آن‌ها در یک قرن گذشته بی‌سابقه بوده است. درگیری روسیه و اوکراین وارد چهارمین سال خود شده، بحران انسانی در غزه شدت گرفته، و تنش میان اسرائیل و ایران افزایش یافته است. حمله هوایی ایالات متحده به تاسیسات هسته‌ای ایران ـ که تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودند ـ به‌روشنی منشور سازمان ملل و حقوق بین‌الملل را نقض کرده و حاکمیت و امنیت ایران را زیر پا گذاشته است.

افزایش درگیری‌های جهانی نشانه بی‌اعتباری منشور نیست، بلکه بازتاب نادیده گرفتن اصول آن است. برخی قدرت‌های بزرگ به جای پایبندی به منشور، بر سلطه‌طلبی و یک‌جانبه‌گرایی پافشاری کرده‌اند و در نتیجه، اقتدار و کارآمدی آن را تضعیف کرده‌اند.

در چنین شرایطی، ضرورت پایبندی به اصول منشور بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. هشدار آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در ماه فوریه به شورای امنیت هنوز در ذهن‌ها باقی است: بیش از هر زمان دیگری به همبستگی و راه‌حل‌های جهانی نیاز داریم.

پایبندی به منشور به معنای اتحاد برای چندجانبه‌گرایی و صلح است. جامعه جهانی باید روحیه خود را حفظ کند، با زورگویی مقابله کند و از صداهای منصفانه، منطقی و بی‌طرف حمایت کند.

زمانی که اسرائیل و ایالات متحده به بهانه پیشگیری از تهدیدات احتمالی ـ در اقدامی که نقض آشکار قوانین بین‌المللی است ـ به ایران حمله کردند، نمایندگان چین و روسیه در نشست اضطراری شورای امنیت این اقدام را محکوم کردند. اتحادیه عرب نیز هرگونه نقض حاکمیت را محکوم کرد و شورای همکاری خلیج فارس، راه‌حل دیپلماتیک را بر زور ترجیح داد. این موضع‌گیری‌های هماهنگ، سنگ‌بنای جبهه‌ای جهانی برای عدالت و صلح به شمار می‌رود.

حراست از منشور نیازمند شکل‌گیری نظمی عادلانه‌تر در جهان است. پس از جنگ جهانی دوم، کشورهای تازه استقلال‌یافته جنوب جهان با پیوستن به سازمان ملل، روح تازه‌ای به دموکراسی جهانی بخشیدند. امروز نیز، در شرایط ناپایدار کنونی، جهان باید بار دیگر بر مأموریت اصلی سازمان ملل تمرکز کند: حرکت نظام بین‌الملل به سمت عدالت و برابری بیشتر و ساخت نظمی که واقعاً پاسخگوی نیازهای کشورهای در حال توسعه باشد.

چین طی سال‌های اخیر مجموعه‌ای از پیشنهادهای تحول‌آفرین در زمینه حکمرانی جهانی ارائه کرده که مورد توجه بین‌المللی قرار گرفته‌اند؛ از جمله ایده ساخت «جامعه‌ای با آینده مشترک برای بشریت» و ابتکارات توسعه، امنیت و تمدن جهانی. مفاهیمی همچون ابتکار کمربند و جاده، اصل مشورت گسترده، مشارکت جمعی و منافع مشترک، و رویکرد مشخص در فقرزدایی، در اسناد سازمان ملل نیز منعکس شده‌اند. این پیشنهادها با هدف اساسی منشور سازمان ملل متحد مبنی بر «دستیابی به همکاری بین‌المللی» به شیوه‌هایی که نیازهای کشورهای در حال توسعه را برطرف می‌کند، هماهنگی نزدیکی دارند.