رویداد نجومی ۲۱ خرداد
کم‌ارتفاع‌ترین ماه بدر ۱۸ سال گذشته ایران را از دست ندهید
ماه کامل خرداد ۱۴۰۴ که به نام «ماه توت‌فرنگی» شناخته می‌شود، در شامگاه ۲۱ خرداد در کم‌ارتفاع‌ترین موقعیت مداری خود نسبت به افق زمین قرار می‌گیرد. عضو کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران با اعلام این خبر گفت این پدیده نجومی، پایین‌ترین طلوع ماه کامل در یک دوره ۱۸ ساله خواهد بود.
در دل آسمان خرداد، ماهی طلوع می‌کند که نه سرخ است و نه آبی، اما قصه‌های زیادی پشت نامش نهفته است. «ماه توت‌فرنگی» نه به‌خاطر رنگش، بلکه به‌خاطر پیوندش با فصل رسیدن توت‌ها، چنین نام گرفته است؛ نامی که بومیان سرزمین‌های دور به آن داده‌اند. اما امسال این ماه، با جلوه‌ای کمیاب‌تر از همیشه به آسمان بازمی‌گردد.
در شامگاه چهارشنبه، ۲۱ خرداد، آسمان شاهد بَدر متفاوتی خواهد بود؛ ماه کامل در جنوبی‌ترین مسیر مداری‌اش قرار می‌گیرد و در کمترین ارتفاع ممکن از افق طلوع می‌کند؛ رخدادی که تنها هر ۱۸ سال یک‌بار روی می‌دهد.
عضو شورای دبیران کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در گفت‌وگو با ایسنا از جذابیت‌های این پدیده نجومی، ارتباط آن با چرخه‌های مداری و واقعیت علمی پشت نام‌های افسانه‌ای ماه می‌گوید.
علی ابراهیمی سراجی با اشاره به رویداد نجومی ماه توت فرنگی گفت: دلیل نامگذاری این ماه، ارتباط آن با فصل بهار و رسیدن میوه توت فرنگی است. البته نام‌های دیگری نیز دارد مانند ماه رز و چمن‌زار که همگی برگرفته از فرهنگ بومیان آمریکای شمالی و یا اروپا است.
وی با بیان اینکه این نامگذاری ارتباطی با تغییر رنگ ماه ندارد، اظهار کرد: با توجه به زمان ماه کامل در ساعت ۱۱:۱۴ ماه کامل توت فرنگی را می‌توانیم در صبحگاه و شامگاه چهارشنبه ۲۱ در آسمان تماشا کنیم.
ابراهیمی اظهار کرد: جذابیت این ماه این است که از نظر ناظران زمینی ماه کامل شامگاه ۲۱ خرداد در مدار خودش به دور زمین در پایین‌ترین ارتفاع در نیمکره شمالی دیده می‌شود.
مسئول رصدخانه ماهانی با تاکید بر اینکه ارتفاع کم ماه از زمین دوره ۱۸ ساله دارد، ادامه داد: ماه کامل ۲۱ خرداد به دلیل رسیدن به جنوبی‌ترین مسیر مداری، کم ارتفاع‌ترین ماه کامل در ۱۸ سال گذشته است، به گونه‌ای که اگر پایین‌ترین ارتفاع خورشید در اول دی ماه را ملاک قرار دهیم، ارتفاع ماه در شامگاه ۲۱ خرداد از این مقدار به میزان حدود ۴ درجه، پایین‌تر است.
ابراهیمی یادآور شد: ماه کامل ۲۱ خرداد در جنوب شرقی و غربی‌ترین نقطه جغرافیایی طلوع و غروب می‌کند و کمترین کمان ممکن را در آسمان طی می‌کند و به همین علت این کم ارتفاع‌ترین ماه بدر در یک دوره ۱۸ ساله محسوب می‌شود.
اوج مداری ماه بدر ۱۴۰۴
عضو کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران تأکید کرد: ماه بدر خرداد ماه سال جاری، چند روزی است که از اوج مداری خود عبور کرده و در فاصله‌ای حدود ۴۰۰ هزار کیلومتر از زمین قرار دارد؛ بنابراین، به موقعیت اوج مداری خود نزدیک است. رصدگران باید توجه داشته باشند که اندازه زاویه‌ای ماه در این وضعیت مقداری کمتر از حالت حضیض است.
به گفته وی، این شرایط تأثیری بر روی تقویم قمری نخواهد داشت و فقط جذابیت علمی آن این است که ماه در کمترین ارتفاع نسبت به افق قرار گرفته است.
ابراهیمی با اشاره به نحوه رصد ماه کامل در شامگاه ۲۱ خرداد اظهار کرد: برای رصد این پدیده می‌توان از تجهیزات رصدی مانند دوربین دوچشمی و تلسکوپ استفاده کرد؛ به کمک این ابزارها، مشاهده برخی از جزئیات سطحی ماه مانند دهانه‌های پرتوافشان امکان‌پذیر خواهد بود.
عضو شورای دبیران کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران یادآور شد: ماه بدر معمولاً در بازه زمانی شب‌های سیزدهم تا پانزدهم ماه قمری قابل مشاهده است. این تفاوت به مدار ماه و فاصله آن از زمین بستگی دارد؛ به‌گونه‌ای که اگر ماه به زمین نزدیک‌تر باشد، تندتر حرکت می‌کند و اگر در دورترین فاصله مداری خود قرار داشته باشد، سرعت حرکت آن کاهش می‌یابد.
ابراهیمی گفت: به همین دلیل نمی‌توان به‌طور قطعی مشخص کرد که ماه بدر دقیقاً در شب سیزدهم، چهاردهم یا پانزدهم ماه قمری رخ می‌دهد؛ چرا که این موضوع به فاصله ماه از زمین و سرعت مداری آن بستگی دارد. بنابراین، تعیین دقیق زمان بدر از ابتدای ماه قمری امکان‌پذیر نیست و اصطلاح رایج «ماه شب چهارده» از نظر علمی چندان دقیق نیست.
وی افزود: به علت قرارگیری در اوج مداری، ماه بدر خرداد ۱۴٠۴ در شب پانزدهم ماه قمری روی داده است.
پایه علمی نام ماه‌ها
عضو شورای دبیران کمیته آماتوری انجمن نجوم ایران در خصوص علمی و یا غیر علمی بودن اسامی صفتی ماه با تاکید بر اینکه این صفات نجومی پایه علمی ندارد، خاطر نشان کرد: این پدیده‌ها به یکسری اتفاقاتی مربوط است که در روی زمین رخ می‌دهد و بومیان آمریکای شمالی به ماه نسبت می‌دادند.
وی ادامه داد: حتی اگر ۴ ماه بدر در یک فصل باشد، به سومین ماه بدر، ماه آبی می‌گویند. این نامگذاری‌ها یکسری نامگذاری‌های تمثیلی هستند و ارتباط علمی با ماه بدر ندارند.
