بیوگرافی میرا نایر؛ مادر شهردار نیویورک و معروف ترین فرد خانواده «ممدانی» برنده دوربین طلایی جشنواره کن!

میرا نایر  (زادهٔ ۱۵ اکتبر ۱۹۵۷) کارگردان و تهیه‌کننده هندی‌آمریکایی است که در نیویورک زندگی می‌ کند. اکنون  نایر  از هر زمان دیگری طی سال های عمرش شهرت بیشتری دارد زیرا مادر شهردار آینده نیویورک است، شهرداری که با نام  زهران ممدانی  به بمب خبری این روزهای رسانه های جهان مبدل شده است.

میرا نایر و فرزندش زهران ممدانی

نایر از سال ۱۹۸۶ میلادی فعالیت هنری خود را آغاز کرد. او با استفاده از کمپانی تولید فیلم خود، میرابای‌فیلم، آثاری ارائه داده که هم در سطح جهانی تحسین شده‌اند و هم جوایز معتبر سینمایی کسب کرده‌اند. مشهورترین فیلمِ ساختهٔ او  سلام بمبئی!  (۱۹۸۸) نام دارد که توانست  دوربین طلایی  جشنواره کن را از آنِ خود کند و برای گرفتن جایزه اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان نیز نامزد شود.

کودکی و تحصیلات

میرا نایر در ۱۵ اکتبر ۱۹۵۷ در شهر رورکلا، در ایالت اودیشا هند به دنیا آمد. او دوران کودکی خود را به همراه دو برادر بزرگ‌تر و والدینش در شهر بهبنیسور گذراند. پدرش، آمریت لعل نایر، از افسران ارشد خدمات اداری هند بود و مادرش، پراوین نایر، به فعالیت‌های اجتماعی می‌پرداخت.

نایر تا سن ۱۸ سالگی در بهبنیسور زندگی کرد و در دبیرستان انگلیسی‌زبان واقع در شهر شیملا تحصیل کرد. در همان دوران علاقه‌اش به ادبیات انگلیسی شکل گرفت. سپس وارد کالج میراندا هاوس در دانشگاه دهلی شد، که یکی از کالج‌های معتبر مخصوص زنان در هند است، و در رشتهٔ جامعه‌شناسی تحصیل کرد. پس از سال اول، درخواست انتقال داد و در سن ۱۹ سالگی با دریافت بورسیهٔ تحصیلی به دانشگاه هاروارد در آمریکا رفت. در هاروارد در رشتهٔ مطالعات تصویری و محیطی با تمرکز بر ساخت فیلم‌های مستند تحصیل کرد و در سال ۱۹۷۹ فارغ‌التحصیل شد.

آغاز کار و ورود به فیلم‌سازی

میرا نایر پیش از آن‌که وارد دنیای فیلم‌سازی شود، به بازیگری علاقه داشت. زمانی در نمایشنامه‌هایی از بادال سرکار نمایشنامه‌نویس بنگالی، ایفای نقش کرد. در دوران تحصیل در دانشگاه هاروارد نیز وارد گروه تئاتر شد و بابت اجرای سخنرانی یوکاسته از نمایشنامه ادیپ سنکا، برندهٔ جایزهٔ بویلستون شد.

در سال ۲۰۱۷ در گفت‌وگویی عنوان کرد که کارگردانی را به سایر هنرها ترجیح داده چون ذاتاً کاری مشارکتی است. 

نایر در آغاز کارش بیشتر مستند می‌ساخت و فرهنگ هندی را موضوع فیلم‌هایش قرار داده بود:

• گزارش خیابانی مسجد جامع (۱۹۷۹): اولین فیلم او به‌عنوان پروژهٔ دانشگاهی‌اش در هاروارد بود، که در آن خیابان‌های دهلی قدیم را کاوش می‌کرد.
• چقدر دور از هند (۱۹۸۲): داستان فروشندهٔ هندی روزنامه در متروی نیویورک، در حالی که همسر باردارش در هند منتظر او بود. این مستند جوایزی در لهستان و نیویورک دریافت کرد.
• کاباره هند (۱۹۸۴): دربارهٔ زندگی و بهره‌کشی از رقاصان زن در بمبئی. این فیلم با بودجهٔ ۱۳۰ هزار دلاری در دو ماه ساخته شد.
• آمنیوسنتز (برای تلویزیون کانادا): دربارهٔ استفاده از آمنیوسنتز برای تعیین جنسیت جنین.
• باشگاه خندهٔ هند (۲۰۰۱): مستندی دربارهٔ باشگاه‌های خنده که از یوگا الهام گرفته‌اند.

• سلام بمبئی! (۱۹۸۸): با همکاری سونی تاراپوروالا نوشته شد. داستان زندگی کودکان خیابانی واقعی. اگرچه در گیشه موفق نبود، ولی ۲۳ جایزه بین‌المللی از جمله Camera d’Or و نامزدی اسکار را کسب کرد.
• میسیسیپی ماسالا (۱۹۹۱): داستانی دربارهٔ تبعیدی‌های هندی اهل اوگاندا در جنوب آمریکا.
• عروسی مانسون (۲۰۰۱): داستان ازدواجی سنتی در خانواده‌ای پنجابی. فیلم با بودجهٔ اندک ساخته شد اما فروش خوبی داشت و برندهٔ شیر طلایی جشنواره ونیز شد.
• کوری هیستریک (۲۰۰۲): در سال ۲۰۰۲، میرا نایر فیلم تلویزیونی  Hysterical Blindness  را برای شبکهٔ HBO کارگردانی کرد. اُما ترومن برای ایفای نقش در این فیلم، برندهٔ جایزهٔ  گلدن گلوب بهترین بازیگر زن در فیلم تلویزیونی یا مینی‌سریال  شد.
• ونیتی فر (۲۰۰۴): اقتباسی از رمان ویلیام تاکری.
• نام خانوادگی (فیلم) (۲۰۰۷): براساس رمان جامپا لاهیری، دربارهٔ هویت فرزندان مهاجران در نیویورک.
• آملیا (۲۰۰۹): زندگینامهٔ آملیا ارهارت، با بازی هیلاری سوانک و ریچارد گی‌یر. فیلم شکست تجاری خورد.
• بنیادگرای ناراضی (۲۰۱۲): اقتباسی از رمان محسن حامد. اکران جهانی در سال ۲۰۱۳؛ فروش پایین با استقبال متوسط منتقدان.
• ملکه کاتوه (۲۰۱۶): محصول دیزنی دربارهٔ یک دختر اوگاندایی نابغهٔ شطرنج، با بازی لوپیتا نیونگو. با بودجهٔ ۱۵ میلیون دلار ساخته شد ولی تنها ۱۰٫۴ میلیون فروش داشت.

از جمله آثار کوتاه او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چنگال، قاشق و شوالیه
• مهاجرت (۲۰۰۸)
• چطور ممکن است؟ (۲۰۰۸)
• نیویورک، دوستت دارم (۲۰۰۹)
• یازده دقیقه و نه ثانیه از یازده سپتامبر (۲۰۰۲)
• گفت‌وگو با خدایان: همکاری با کارگردانانی چون امیر کوستوریتسا و گیلرمو آریاگا

میرا نایر در کنار فعالیت‌های سینمایی خود، در عرصه‌های آموزشی، خیریه و همکاری‌های بین‌المللی نیز نقش فعالی ایفا کرده است. در سال ۲۰۰۵، او آموزشگاه فیلم‌سازی «مایشا» را در شهر کامپالا، پایتخت اوگاندا، بنیان گذاشت. این مؤسسه، مرکزی غیرانتفاعی بود که هدفش آموزش و پرورش نسل جدید فیلم‌سازان شرق آفریقا بود.

پیش از آن، در سال ۱۹۹۸، نایر از سود حاصل از فیلم سلام بمبئی! برای تأسیس بنیاد خیریه «سلام بالاک تراست» استفاده کرد. این بنیاد به حمایت از کودکان خیابانی در هند می‌پردازد و خدمات آموزشی، بهداشتی و توانمندسازی به آنها ارائه می‌دهد.

در حوزهٔ هنرهای نمایشی، نایر در سال ۲۰۱۷ نسخهٔ موزیکال فیلم عروسی مانسون را در تئاتر برکلی رپرتوری کارگردانی کرد که با استقبال مخاطبان روبرو شد و تجربه‌ای نو در کارنامه او رقم زد.

او همچنین به عنوان استاد مدعو در دانشگاه کلمبیا در نیویورک فعالیت کرده و در بخش فیلم‌سازی مدرسه هنر این دانشگاه به آموزش دانشجویان پرداخته است. این همکاری دانشگاهی بخشی از تلاش نایر برای پیوند دادن دانشجویان بین‌المللی با پروژه‌های فیلم‌سازی در سطح جهانی، به‌ویژه از طریق آزمایشگاه مایشا، بوده است.

میرا نایر در سال ۱۹۷۷، زمانی که در دانشگاه هاروارد در کلاس‌های عکاسی شرکت می‌کرد، با نخستین همسرش، میچ اپستین، که عکاس بود، آشنا شد. این ازدواج تا سال ۱۹۸۷ ادامه داشت. در سال ۱۹۸۸، هنگام انجام تحقیقات برای فیلم میسیسیپی ماسالا در اوگاندا، با محمود ممدانی، دانشمند علوم سیاسی و از اوگاندایی‌های هندی‌تبار، آشنا شد.

محمود ممدانی، استاد علوم سیاسی و مردم‌شناسی در دانشگاه کلمبیا در نیویورک است. او از بنیان‌گذاران دانشگاه بین‌المللی کامپالا در اوگاندا نیز بوده است. فرزند آنها، زهران ممدانی، در سال ۱۹۹۱ در کامپالا به دنیا آمد. 

نایر همچنین سال‌هاست که به‌طور جدی یوگا تمرین می‌کند و هنگام ساخت فیلم‌هایش، بازیگران و عوامل را روز خود را با جلسات یوگا آغاز می‌کنند.

میرا نایر در سال  ۲۰۱۳  دعوت جشنواره بین‌المللی فیلم حیفا را برای حضور به‌عنوان مهمان افتخاری رد کرد. او با انتشار پست‌هایی در توییتر اعلام کرد که در اعتراض به سیاست‌های اسرائیل علیه فلسطین، این دعوت را نپذیرفته است.

او نوشت: «زمانی به اسرائیل خواهم رفت که دیوارها فرو بریزند. زمانی خواهم رفت که اشغال پایان یافته باشد. زمانی خواهم رفت که دین خاصی بر سایر ادیان برتری نداشته باشد. زمانی خواهم رفت که آپارتاید به پایان برسد. من در کنار فلسطین هستم و از تحریم فرهنگی و دانشگاهی اسرائیل و جنبش بایکوت، عدم سرمایه‌گذاری و تحریم اسرائیل حمایت می‌کنم.»