اروپا زمینه دیدار پزشکیان و ترامپ را در سازمان ملل فراهم کند/ «مکانیسم ماشه» می‌تواند جنگ به ارمغان آورد

 «الی گرانمایه» در مقاله‌ای در فارن پالیسی به بررسی وضعیت مذاکرات هسته‌ای ایران پرداخته که در ادامه آمده است.

لازم به ذکر است انتشار مقالات خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.

فرانسه، آلمان و بریتانیا (تروئیکای اروپایی) که به طور جمعی با نام «E۳» شناخته می‌شوند، فرآیند «بازگشت سریع» تحریم‌ها علیه ایران (مکانیسم ماشه) را فعال کرده‌اند و شمارش معکوس ۳۰ روزه‌ای را آغاز کرده‌اند که پس از آن، تمام تحریم‌های سازمان ملل که تحت توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ (برجام) لغو شده بودند، مجدداً برقرار خواهند شد. 

بازگشت سریع، وعده بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را می‌دهد که دارایی‌های خارجی ایران را مسدود کرده و ممنوعیت‌های سفر و تحریم تسلیحاتی را اعمال می‌کرد. کشور‌های اروپایی همچنین اقدام به اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای مربوط به خود علیه ایران خواهند کرد که شامل محدودیت‌های گسترده در بخش‌های مالی و انرژی می‌شود

بازگشت سریع، وعده بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را می‌دهد که دارایی‌های خارجی ایران را مسدود کرده و ممنوعیت‌های سفر و تحریم تسلیحاتی را اعمال می‌کرد. کشور‌های اروپایی همچنین اقدام به اعمال مجدد تحریم‌های هسته‌ای مربوط به خود علیه ایران خواهند کرد که شامل محدودیت‌های گسترده در بخش‌های مالی و انرژی می‌شود.

تروئیکای اروپایی امیدوار است که این فشار زمانی، تهران و واشنگتن را وادار به گفت‌و‌گو‌های جدیدی کند تا از جنگی دیگر و احتمالاً بدتر جلوگیری شود. با این حال، بازگشت سریع یک قمار است — قماری که می‌تواند صحنه‌ای برای ازسرگیری جنگ فراهم کند، مگر اینکه اکنون پشت یک فرآیند سیاسی، وزن دیپلماتیک عمده‌ای قرار گیرد.

تروئیکای اروپایی علیرغم فشار‌های دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ برای استفاده از این مکانیسم به عنوان بخشی از فشار حداکثری علیه ایران، از استفاده از آن خودداری کرده بود. (ایالات متحده از این حرکت فعلی کاملاً حمایت کرده است.) 

دلیل اصلی اقدام تروئیکای اروپایی در این زمان این است که ابزار بازگشت سریع — مکانیزمی که وتو نمی‌تواند آن را متوقف کند و برای اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل گنجانده شده است — در اکتبر (مهرماه) منقضی می‌شود. اجازه دادن به انقضای آن، ایجاد اجماع بین‌المللی جدید برای تحریم‌های بیشتر علیه ایران را غیرممکن می‌ساخت.

پیش از حملات ژوئن (خرداد) اسرائیل و ایالات متحده به ایران، تروئیکای اروپایی به وضوح به تهران اطلاع داده بودند که مگر اینکه از فعالیت‌های هسته‌ای خود کاسته شود، آنها تا پایان تابستان مکانیسم بازگشت سریع را فعال خواهند کرد.

تروئیکای اروپایی، ایران و ایالات متحده را تشویق کرد تا به یک توافق جدید برای محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای ایران (که بسیار فراتر از محدودیت‌های تعیین شده تحت توافق ۲۰۱۵ پیش رفته بود) و بهبود دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) دست یابند.

اگرچه ترامپ اصرار داشت که باید «غنی‌سازی صفر» اورانیوم در داخل ایران وجود داشته باشد و بن‌بست بزرگی ایجاد کرده بود، اما امید‌هایی وجود داشت که گفت‌و‌گو‌های میانجی‌گری شده توسط عمان بتواند پیشرفتی حاصل کند.

با این حال، حمله غافلگیرکننده اسرائیل به ایران و تصمیم ترامپ برای بمباران تأسیسات کلیدی هسته‌ای ایران برای اولین بار، دیپلماسی را زیر چرخ‌های اتوبوس له کرد. پس از توقف درگیری، تروئیکای اروپایی به تهران پیشنهاد تمدید شش‌ماهه مکانیسم بازگشت سریع را داد. پیشنهاد تمدید، تصمیم درستی برای اروپا بود —، زیرا اهرم تحریم را حفظ می‌کرد و در عین حال به واشنگتن و تهران فضای سیاسی برای بازگشت به مذاکرات می‌داد.

پیشنهاد تمدید به چند دلیل به بن‌بست خورد. اول، شرایط تروئیکای اروپایی برای تمدید، استاندارد را بیش از حد بالا گذاشت. آنها نیاز داشتند که ایران دسترسی کامل به تأسیسات هسته‌ای خود را به آژانس بین المللی انرژی اتمی بدهد و در مورد ذخیره بزرگ اورانیوم بسیار غنی‌شده‌ای که می‌توان برای ساخت سریع بمب از آن استفاده کرد، توضیح دهد.

در ظاهر این درخواست‌های معقولی هستند که ایران تحت معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) موظف به انجام آنهاست، اما آنها واقعیت‌های سیاسی جدید ایجاد شده توسط جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل را نادیده می‌گیرند.

اگرچه اسرائیل و ایران جنگ را متوقف کرده‌اند، اما اطمینان کمی وجود دارد که این توقف پایدار باشد. از دیدگاه ایران، شفافیت دادن در مورد حساسترین بخش‌های برنامه هسته‌ای خود و افشای اطلاعات حیاتی درباره ذخایر اورانیومش، آخرین برگ‌های برنده برای مذاکرات آینده با ایالات متحده بود. 

آنها قانع شدند این برگ‌ها را به عنوان بخشی از یک توافق تمدید با اروپا — که از آن نمی‌توانستند هیچ تضمین امنیتی برای جلوگیری از حملات بیشتر اسرائیل یا منافع اقتصادی دریافت کنند — بازی کنند. در واقع، با توجه به تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری فزاینده ایالات متحده که از سال ۲۰۱۸ برقرار شده، ایران تا حد زیادی ضربه اقتصادی ناشی از بازگشت سریع را جذب کرده است.

دوم، اختلافات در درون رهبری ایران، این پیشنهاد را تضعیف کرد. در حالی که برخی در تهران نشان دادند که ممکن است شرایط بهبودیافته را بپذیرند، دولت پیشنهادات متقابل قانع‌کننده‌ای ارائه نداد. 

حمله غافلگیرکننده اسرائیل به ایران و تصمیم ترامپ برای بمباران تأسیسات کلیدی هسته‌ای ایران برای اولین بار، دیپلماسی را زیر چرخ‌های اتوبوس له کرد

بخشی از حاکمیت سیاسی ایران حتی از بازگشت سریع استقبال کرد، که一 اسلحه همیشه آمادهٔ اروپا به سمت سر آنهاست. تحت این دیدگاه، با اجازه دادن به اجرای کامل بازگشت سریع، اروپا اصلی‌ترین چماق خود برای زدن ایران را تمام خواهد کرد.

سوم، به نظر عدم علاقه ترامپ به دیپلماسی، سرنوشت هر توافقی را رقم زد. پس از حمله به تأسیسات ایران، او اعلام کرد که برنامه هسته‌ای «نابود شده است»، در حالی که فرستاده او، استیو ویتکوف، ایران را به عنوان یک اولویت کم‌اهمیت جلوه داد. تهران که بی‌میلی ایالات متحده را حس کرد، حتی ممکن است بازگشت سریع را راهی برای ایجاد بحرانی ببیند که واشنگتن را مجبور به بازگشت به میز مذاکره کند.

مگر اینکه این سه عامل اصلاح شوند و یک توافق تمدید در بازه ۳۰ روزه حاصل شود، در غیر این صورت بازگشت سریع اجرایی خواهد شد و بحران‌های متعددی را باز خواهد کرد.

شورای امنیت دچار شکاف خواهد شد و روسیه و چین احتمالاً در اجرای آن اخلال خواهند کرد. کشور‌های سراسر جهان تحت فشار انتخاب طرف قرار خواهند گرفت، و تهران قبلاً در جلسه این ماه سعی کرد کشور‌های سازمان همکاری شانگهای را به پشتیبانی از خود متحد کند.

ایران به صادرات نفت به چین ادامه خواهد داد، در حالی که روسیه ممکن است به مبادله حمایت ایران در اوکراین، تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل را نقض کند.

بازگشت سریع بدون شک ایران را به تلافی وامی دارد. تهران ممکن است همکاری اندک باقی‌مانده با IAEA را معلق کند. پارلمان تندروی آن که قبلاً در محدود کردن دسترسی IAEA موفق شده، اکنون در حال فشار برای خروج کامل ایران از NPT است. چنین حرکت‌هایی بدون تردید اسرائیل — که به وضوح اعلام کرده جنگش با ایران به پایان نرسیده است — را برای ازسرگیری حملات جسورتر خواهد کرد.

یک درگیریتجدیدشده اسرائیل و ایران به احتمال زیاد خونین‌تر و پرهزینه‌تر خواهد بود، خطر درگیر شدن بیشتر ایالات متحده را دارد و منطقه را ویران خواهد کرد. حملات نمی‌توانند دانش هسته‌ای ایران را محو کنند.

همچنین رهبری ایران را وادار نکرده‌اند تا آنچه را حق غنی‌سازی اورانیوم کشور خود می‌پندارد، رها کند. در عوض، هر حمله، استدلالات درون ایران را برای ابهام هسته‌ای — یا بدتر از آن، سلاح هسته‌ای — برای تضمین بقای کشور تقویت می‌کند.

برای اجتناب از این نتیجه، کشور‌های اروپایی باید دیپلماسی سطح بالا با هر دو طرف ترامپ و ایران را تشدید کنند. هدف فوری باید این باشد که ترامپ را (شخصاً) به سمت سازش با تهران بکشند، زیرا این بادوام‌ترین مسیر برای جلوگیری از هسته‌ای شدن ایران است. 

یکی از راه‌های انجام این کار، گردهم آوردن ترامپ و رئیس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، در یک جلسه شورای امنیت در خلال مجمع عمومی آینده سازمان ملل است. این یک ملاقات تاریخی خواهد بود که در آن هم رئیس‌جمهور آمریکا و هم رئیس‌جمهور ایران حضور دارند.

ترامپ مدتهاست علاقه خود به گفت‌و‌گو‌های سطح بالا را نشان داده، اما تهران با سماجت از ملاقات‌های دوجانبه تحت فشار حداکثری خودداری کرده است.

چنین فضای بین‌المللی می‌تواند یک مکان آبرومندانه برای رهبران ایران فراهم کند و می‌توان آن را به عنوان یک اقدام استثنایی با توجه به شرایط استثنایی انتخاب بین جنگ ازسرگرفته شده و صلح پایدار توجیه کرد.

اروپایی‌ها باید با عربستان سعودی و قطر کار کنند تا نفوذ خود بر تهران و ترامپ را برای برداشتن این گام ترکیب کنند.

هدف دوم باید ارائه کردن یک توافق تمدید در قالب یک قطعنامه جدید شورای امنیت باشد. زمانبندی مجمع عمومی این ماه با بازه ۳۰ روزه قبل از اجرایی شدن بازگشت سریع همپوشانی دارد. در شورای امنیت، می‌توان بر سر یک قطعنامه جدید مبتنی بر سه ستون توافق کرد.

اول، باید خواستار پایان حملات نظامی مستقیم بین ایران و اسرائیل شود. دوم، باید بر گفت‌و‌گو‌های فشرده هسته‌ای بین اعضای دائم شورای امنیت و ایران در طول سال آینده تأکید کند.

این دو عامل به ایران اطمینان محدودی می‌دهد که ایالات متحده به حملات جدید اسرائیل چراغ سبز نشان نخواهد داد، تا زمانی که مذاکرات ازسرگرفته شده در حال پیشرفت باشد.

در نهایت، این قطعنامه باید تمدید ۱۲ ماهه مکانیسم بازگشت سریع را در ازای ازسرگیری گفت‌و‌گو‌های دیپلماتیک، توقف غنی‌سازی و شفافیت بیشتر ایران در مورد فعالیت‌های هسته‌ای‌اش تأیید کند.

اگرچه ایران احتمالاً به توقف غنی‌سازی اورانیوم اعتراض خواهد کرد، اما این اکنون یک واقعیت عملی پس از حملات آمریکاست و چیزی است که ایران ممکن است مایل به هضم آن باشد.

با این حال، شفافیت باید یک فرآیند مرحله‌ای باشد — و ایران بعید است دسترسی کامل به IAEA بدهد تا زمانی که این موضوع به کاهش تحریم‌های آمریکا گره نخورده باشد.

یکی از راه‌های افزایش شفافیت در مرحله اولیه دوره تمدید، این است که IAEA منحصراً با بازرسان چینی و روسی (که ایران اعتماد بیشتری برای اشتراک اطلاعات با آنها خواهد داشت) کار کند تا حساب ذخایر شکافپذیر خود را شروع کند.

اگر تروئیکای اروپایی از بازگشت سریع برای ایجاد چنین موفقیتی استفاده کند، خود را به عنوان یک بازیگر سیاسی با نفوذ، تأیید دوبارهخواهد کرد.

البته این فرآیند آغازگر مذاکراتی حتی سخت‌تر بین ایالات متحده و ایران با هدف دستیابی به یک توافق جامع جدید خواهد بود. با این حال، شکست، تروئیکای اروپایی را در شعله‌ور کردن درگیری و رها کردن دو دهه رهبری در سیاست ایران، مقصر و شریک خواهد کرد.