کشف غول‌پیکرترین مورچه‌ی تاریخ/ عکس

زمین در دوران ائوسن میزبان گونه‌هایی از مورچه‌ها بود که امروزه فقط در قالب فسیل‌هایی شگفت‌انگیز شناخته می‌شوند. یکی از این گونه‌ها، تایتانومیرما گیگانتیوم (Titanomyrma giganteum) است. ملکه‌های این گونه با بدنی به طول ۷ سانتی‌متر، هم‌اندازه‌ی مرغ مگس بودند و بال‌هایی داشتند که طولشان به ۱۵ سانتی‌متر می‌رسید. فسیل تایتانومیرما از میان لایه‌های سنگی در آلمان کشف شد و ابعاد عجیبش، نام این مورچه را در کتاب رکوردهای گینس به ثبت رساند.

در سال ۲۰۲۳، کشف گونه‌ای دیگر از تایتانومیرما در کانادا، نگاه دانشمندان را به مسیرهای مهاجرت مورچه‌های غول‌آسا تغییر داد. فسیل‌هایی که هم در اروپا و هم در آمریکای شمالی یافت شده‌اند، آن‌هم در بازه‌ای زمانی تقریباً مشابه، نشان می‌دهند که این حشرات احتمالاً توانسته‌اند از قاره‌ای به قاره‌ی دیگر مهاجرت کنند.

در دوران زندگی تایتانومیرماها، اروپا و آمریکای شمالی هنوز از هم جدا نشده بودند و اقیانوس اطلس در مراحل آغازین گشایش بود. با وجود پیوستگی جغرافیایی، عبور از عرض‌های شمالی کار ساده‌ای نبود، به‌ویژه برای موجوداتی که گرما را ترجیح می‌دادند. بسیاری از فسیل‌های به‌دست‌آمده به مناطقی تعلق دارند که در گذشته آب‌وهوای گرم‌تری داشتند؛ این موضوع همبستگی میان اندازه‌ی بزرگ حشرات و دمای محیط را تقویت می‌کند. اما چگونگی گذر از مناطق سردتر، از جمله شمالگان باستانی، به صورت راز باقی مانده است.

در سال ۲۰۱۱، گروهی از پژوهشگران فرض را بر این گذاشتند که رویدادهای کوتاه‌مدت اما شدید گرمایش جهانی، موسوم به فراحرارتی، می‌توانست به‌طور موقت شرایط را برای عبور مورچه‌های غول‌پیکر از مناطق سردتر فراهم کند. بر این اساس، آن‌ها پیش‌بینی کردند که چنین مورچه‌هایی در مناطقی مثل کانادای معتدل باستانی نباید یافت شوند.

با‌این‌حال، فسیلی که به‌طور اتفاقی در کشوی یکی از موزه‌ها پیدا شد، همه‌چیز را تغییر داد. البته فسیل کاملاً سالم نبود و همین مسئله باعث شد که پژوهشگران نتوانند با قطعیت بگویند آیا واقعاً به مورچه‌ای غول‌پیکر تعلق دارد یا خیر.

در زمان حال نیز بزرگ‌ترین مورچه‌ها در داغ‌ترین نقاط جهان زندگی می‌کنند

بروس آرچیبالد، حشره‌شناس و نویسنده‌ی پژوهش سال ۲۰۲۳، در واکنش به یافته‌ها گفت: «اگر فسیل متعلق به گونه‌ای کوچک‌تر باشد، ممکن است مورچه‌ها برای سازگاری با هوای خنک، درست همان‌طور که در سال ۲۰۱۱ پیش‌بینی شده بود، اندازه‌ی بدنشان را کاهش داده باشند، بدین معنی که گونه‌های غول‌پیکر نتوانستند در چنین اقلیم‌هایی زنده بمانند. اما اگر این فسیل واقعاً به مورچه‌ای بزرگ تعلق داشته باشد، شاید وقت آن رسیده که دیدگاهمان را درباره‌ی محدودیت‌های دمایی حشرات غول‌آسا، بازنگری کنیم.»

درک این موضوع که موجودات زنده چگونه در اقلیم‌های بسیار متفاوت ۵۰ میلیون سال پیش، بین قاره‌های شمالی جابه‌جا می‌شدند، به آشکارسازی الگوهای پراکندگی زیستی امروزی نیز کمک می‌کند. تایتانومیرما نه‌تنها پنجره‌ای به گذشته است، بلکه ممکن است سرنخ‌هایی درباره‌ی آینده نیز به ما ارائه دهد: گرمایش جهانی امروز، می‌تواند مسیرهای پراکندگی جانوران را تغییر دهد.

در زمان حال نیز بزرگ‌ترین مورچه‌ها در داغ‌ترین نقاط جهان زندگی می‌کنند، از مورچه‌ی عظیم آمازون گرفته تا مورچه‌های ارتشی آفریقایی که کلونی‌های بزرگ تشکیل می‌دهند و به صورت گروهی حمله می‌کنند. با ادامه‌ی روند گرمایش زمین، این سؤال به ذهن می‌رسد: آیا باید انتظار مورچه‌هایی به‌مراتب درشت‌تر و مهاجم‌تر را در آینده داشته باشیم؟ شاید پاسخ را در روزی که دوباره آسمان پر از مورچه‌های بالدار می‌شود، پیدا کنیم.