تهران چهارمین شهر آلوده جهان شد/ شاخص آلودگی هوای تهران به بالای ۲۰۰ رسید

آلودگی هوا سال‌هاست که یکی از جدی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی و بهداشتی تهران محسوب می‌شود؛ بحرانی که در فصول سرد سال به‌ویژه با وارونگی دما و افزایش مصرف سوخت‌های آلاینده به اوج می‌رسد.

 بر اساس داده‌های ثبت‌شده در تاریخ 1 آذر 1404 و در ساعت ۵:۵۰ صبح، کیفیت هوای پایتخت ایران بار دیگر وارد وضعیت «بسیار ناسالم» شده است. شاخص کیفیت هوا (AQI) در این زمان بیش از ۲۰۰ گزارش شد؛ عددی که پیامدهای جدی برای سلامتی تمامی شهروندان، به‌خصوص گروه‌های آسیب‌پذیر، به همراه دارد. این در حالی است که تهران در همان روز در میان ۱۰ شهر آلوده جهان قرار گرفت و حتی در ساعات بعدی، به عنوان چهارمین شهر آلوده بزرگ دنیا نیز رتبه‌بندی شد.

تهران در میان ۱۰ شهر آلوده جهان؛ کیفیت هوا در وضعیت بسیار ناسالم

در صبح روز 1 آذر 1404، شاخص کیفیت هوای تهران (AQI بالای ۲۰۰) ثبت شد؛ رقمی که در طبقه‌بندی جهانی در محدوده «بسیار ناسالم» قرار دارد. در این وضعیت، آلاینده غالب، ذرات ریز PM2.5 هستند؛ ذراتی که قادرند به عمق ریه نفوذ کنند و مشکلات جدی تنفسی و قلبی ایجاد کنند.

این شرایط برای کودکان، سالمندان، بیماران قلبی و تنفسی، زنان باردار و افرادی که فعالیت روزانه خارج از منزل دارند به‌شدت خطرناک است

کارشناسان توصیه می‌کنند در چنین روزهایی:

زمان حضور در فضای باز کاهش یابد.

پنجره‌ها بسته بماند.

در صورت ضرورت خروج از منزل، از ماسک استاندارد استفاده شود.

در خانه از دستگاه‌های تصفیه هوا بهره‌برداری شود.

جالب اینکه کیفیت هوا در تهران به‌طور مستمر در حال تغییر است و مشابه آب‌وهوا، رفتار پویا و غیرقابل‌پیش‌بینی دارد. با این‌ حال، بررسی‌های ساعتی نشان داد که تهران در بعدازظهر شنبه در رتبه چهارم آلوده‌ترین شهرهای بزرگ جهان قرار گرفته است. همچنین شهرهای اطراف مانند ساوه نیز تحت‌تاثیر این موج آلودگی قرار داشتند.

چه زمانی کیفیت هوا بهتر می‌شود؟

پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که کیفیت هوا در اواخر شب بهبود نسبی خواهد داشت و انتظار می‌رود AQI به زیر ۱۲۰ کاهش یابد. این کاهش کوتاه‌مدت معمولا به دلیل تغییر شرایط هواشناسی مانند افزایش سرعت باد، بارندگی و اختلاط عمودی هوا اتفاق می‌افتد. هرچند این بهبودها معمولا موقتی هستند. برای حل پایدار مشکل آلودگی هوا، باید شدت انتشار آلاینده‌ها از بخش‌های تولید برق، حمل‌ونقل و صنایع کاهش یابد.

گزارش‌های چند سال اخیر نیز نشان می‌دهند که اغلب بهبودهای کیفیت هوا نه به دلیل اقدامات ساختاری، بلکه به علت تغییرات جوی بوده‌اند؛ موضوعی که نشان می‌دهد حل این بحران نیازمند سیاست‌گذاری بلندمدت و جدی است.

گزارش‌های چند سال اخیر نیز نشان می‌دهند که اغلب بهبودهای کیفیت هوا نه به دلیل اقدامات ساختاری، بلکه به علت تغییرات جوی بوده‌اند؛ موضوعی که نشان می‌دهد حل این بحران نیازمند سیاست‌گذاری بلندمدت و جدی است.

عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران

کیفیت هوای تهران تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل انسانی و طبیعی قرار دارد. مهم‌ترین دلایل افزایش ذرات معلق در هوا عبارت‌اند از:

در سال‌های اخیر استفاده از نفت کوره و مازوت در برخی نیروگاه‌ها افزایش یافته است. این سوخت‌ها از آلاینده‌ترین انواع سوخت به‌شمار می‌روند و نقش مهمی در افزایش مه‌دود و ذرات PM2.5 و PM10 دارند.

۲. حمل‌ونقل و ترافیک سنگین شهری

تهران دارای یکی از بزرگ‌ترین ناوگان‌های حمل‌ونقل در منطقه است. بخش قابل‌توجهی از این خودروها فرسوده، دیزلی و فاقد فیلترهای استاندارد کاهش آلاینده هستند و مقادیر بالایی NOx و ذرات معلق اولیه تولید می‌کنند.

۳. صنایع و منابع ثابت

وجود تعداد زیادی واحد صنعتی در داخل و اطراف تهران، سهم قابل توجهی در انتشار آلودگی دارد؛ به‌خصوص در شرایط پایداری هوا.

۴. گرد و غبار طبیعی

در برخی فصل‌ها، تهران تحت تأثیر گرد و غبار منطقه‌ای قرار می‌گیرد که از بیابان‌ها و مناطق خشک اطراف منتقل شده و میزان PM10 را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

بررسی‌های اخیر نشان می‌دهند که انتخاب نوع سوخت و سیاست‌های انرژی طی سال‌های اخیر، نقش قابل‌توجهی در تشدید موج‌های شدید آلودگی داشته است و اثرات آن سلامت میلیون‌ها شهروند را تهدید می‌کند.

آلودگی هوای تهران در پاییز و زمستان ۲۰۲۵ بار دیگر نشان داد که این بحران همچنان یکی از چالش‌های اساسی زندگی شهری در پایتخت است. ثبت AQI بالای ۲۰۰ در 1 آذر 1404 و قرار گرفتن تهران در میان ۱۰ شهر آلوده جهان زنگ خطری جدی برای سلامت عمومی است.

اگرچه پیش‌بینی‌ها از کاهش آلودگی و رسیدن شاخص به زیر ۱۲۰ در شب همان روز خبر می‌دهند، اما این نوع بهبودها گذرا و وابسته به شرایط جوی‌اند. برای دستیابی به هوای پاک پایدار، لازم است سیاست‌گذاری‌های بنیادی در حوزه سوخت، مدیریت ناوگان حمل‌ونقل، کنترل صنایع، و نوسازی زیرساخت‌های انرژی به‌طور جدی دنبال شود. آینده‌ی کیفیت هوا در تهران به میزان اراده و اقدامات عملی در این حوزه وابسته است.