گزارش ویژه: ابهام در بودجه پروژه‌های بزرگ و ایجاد انحصار در فروش محصولات یک مؤسسه قدیمی واکسن‌سازی کشور
در شرایطی که کشور با بحران‌هایی مانند کمبود واکسن‌های استراتژیک و فشار تحریم‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کند، بررسی‌های میدانی و گزارش‌های داخلی نشان می‌دهد که در یکی از مؤسسات بزرگ و قدیمی حوزه واکسن، مشکلات جدی مدیریتی و ساختاری در سال‌های اخیر شکل گرفته است؛ مشکلاتی که نه‌تنها ظرفیت این مجموعه مهم ملی را محدود کرده، بلکه پیامدهای آن مستقیماً امنیت غذایی و سلامت دامی کشور را تحت تأثیر قرار داده است.
۱) پروژه‌های بزرگ با بودجه‌های سنگین؛ پیشرفت اندک و نبود خروجی
طبق اسناد و گزارش‌های موجود، طی سال‌های گذشته دو پروژه بسیار مهم در این مؤسسه با هدف ارتقای زیرساخت‌های علمی و تولیدی تعریف شده است. با وجود تخصیص بودجه‌های قابل توجه، هر دو پروژه:
• نیمه‌تمام باقی مانده‌اند
• هیچ‌یک به بهره‌برداری نرسیده‌اند
• و پیشرفت آن‌ها با اهداف اعلام‌شده مطابقت ندارد
به‌عنوان نمونه، در دو پروژه شاخص این مؤسسه، مبالغ سنگینی تخصیص یافته اما هیچ خروجی عملیاتی مشاهده نمی‌شود. این موضوع ضرورت بررسی دقیق مسیر هزینه‌کرد بودجه‌ها و نحوه مدیریت پروژه‌ها را بیش از پیش برجسته می‌کند.
کارشناسان معتقدند که اگر این منابع در مسیر تقویت خطوط تولید واکسن‌های حیاتی مصرف می‌شد، امروز کشور با کمبود برخی واکسن‌های استراتژیک مواجه نبود.
⸻
۲) تضعیف توان تولید واکسن‌های ضروری؛ نمونه تب‌برفکی
در یکی از بحران‌های اخیر، کمبود واکسن تب‌برفکی موجب خسارت‌های گسترده به دامداران شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از دلایل اصلی این کمبود، عدم تقویت خطوط تولید و عدم تخصیص منابع کافی به بخش تولید واکسن در این مؤسسه بوده است.
• تجهیزات به‌روز نشده
• تأمین مواد اولیه باکیفیت به تأخیر افتاده
• منابع مالی به پروژه‌های کم‌اثر و فاقد خروجی منتقل شده
این در حالی است که این مؤسسه با سابقه طولانی می‌توانست به‌طور کامل نیاز کشور را تأمین کند و از وابستگی به واردات واکسن تحت شرایط تحریم جلوگیری کند.
⸻
۳) ایجاد انحصار در فروش محصولات؛ حذف رقابت و کاهش مشتریان واقعی
موضوع نگران‌کننده دیگر، ساختار توزیع و فروش محصولات این مؤسسه است. بررسی‌های متعدد نشان می‌دهد که:
• بخش عمدۀ محصولات تنها از طریق یک مرکز خاص «تعاونی» عرضه می‌شود
• تخفیف‌های بزرگ فقط به همین مرکز اختصاص می‌یابد
• اما این تخفیف‌ها هیچ‌گاه به مصرف‌کننده نهایی منتقل نمی‌شود
• مشتریان قدیمی و معتبر عملاً از چرخه خرید حذف شده‌اند
• و بازار مؤسسه از حالت رقابتی خارج شده است
این انحصار باعث شده:
• گردش مالی واقعی مؤسسه کاهش یابد
• دسترسی عمومی به محصولات محدود شود
• و توان رقابتی و صادراتی مؤسسه به شدت افت کند
کارشناسان هشدار می‌دهند که این مدل بازار بسته، در بلندمدت می‌تواند جایگاه این مؤسسه را در بازار ملی و منطقه‌ای تضعیف کند.
⸻
۴) ضرورت ورود نهادهای نظارتی برای بررسی این سه محور
با توجه به نقش مهم این مؤسسه در امنیت زیستی کشور، ضروری است نهادهای مسئول نسبت به سه محور اصلی زیر شفاف‌سازی فوری انجام دهند:
1. مسیر هزینه‌کرد بودجه پروژه‌های نیمه‌تمام با ارقام سنگین
2. علت کاهش توان تولید واکسن‌های استراتژیک در زمان نیاز کشور
3. سازوکار توزیع، تخفیف‌ها و ایجاد انحصار در فروش محصولات تولیدی
این مؤسسه نه‌تنها یک مرکز تولیدی، بلکه یک رکن مهم امنیت غذایی و پدافند زیستی کشور است؛ هرگونه ضعف در ساختار مدیریتی آن، مستقیماً منافع ملی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
