روزی که آذربایجان به آغوش میهن بازگشت

چهارشنبه ۲۰ آذر ۱۳۲۵، ارتش ایران به تصمیم دولت قوام‌السلطنه وارد آذربایجان شد و به یک سال حکومت فرقه‌ی دموکرات به رهبری پیشه‌وری – با پشتوانه‌ی اتحاد شوروی – پایان داد. با پیشروی نیروهای نظامی، مقاومت فرقه فروپاشید و آذربایجان بار دیگر تحت حاکمیت دولت مرکزی قرار گرفت.

در همان روز، ارتش با صدور اعلامیه‌ای خطاب به مردم آذربایجان، مأموریت خود را نه سرکوب مردم، بلکه حفظ استقلال ایران، آزادی انتخابات و امنیت همگانی معرفی کرد. در این اعلامیه، ارتش به‌عنوان برخاسته از ملت و فداکار در راه شرافت ملی توصیف شد و از مردم خواسته شد سربازان را «برادران خود» بدانند و با آنان همراه شوند. پیام اصلی روشن بود: امنیت و عظمت ایران در گرو همبستگی ملت و ارتش است.

یک روز بعد، روزنامه‌ اطلاعات خبر پایان غائله‌ آذربایجان را با زبانی پرشور و احساساتی منتشر کرد. تیترها از «لرزیدن دل‌های مردم از شادی» و «نجات آذربایجان عزیز» حکایت داشت. در گزارش آمده بود که تهران و شهرهای دیگر غرق شادی شده‌اند و مردم پس از یک سال اضطراب، نفس راحتی کشیده‌اند.

این گزارش، فرقه‌ دموکرات را گروهی «ماجراجو و بیگانه‌پرست» توصیف می‌کرد که با توهین به مقدسات ملی، سرکوب مردم و تضعیف زبان و هویت ایرانی، خشم عمومی را برانگیخته بودند. به نوشته‌ اطلاعات، بسیاری از سران فرقه گریختند و برخی نیز به دست همان مردمی افتادند که پیش‌تر به نام «خلق و توده» از آنان سخن می‌گفتند.

روزنامه تأکید می‌کرد که رنج مردم آذربایجان از همه بیشتر بوده و بنابراین شادی آنان نیز اکنون عمیق‌تر از دیگران است. نجات آذربایجان به ‌عنوان درسی تاریخی معرفی شد: هیچ جنبشی در ایران پایدار نمی‌ماند مگر آن‌که کاملاً متکی به نیروهای ملی و خواست مردم باشد.

در پایان، گزارش با سپاس‌گزاری رسمی از شاه جوان، قوام‌السلطنه و فرماندهان ارشد ارتش – و به‌ویژه سربازان و افسرانی که جان خود را در این راه گذاشتند – به اوج می‌رسد و با شعارهایی در ستایش ایران، ارتش و جان‌باختگان این رویداد خاتمه می‌یابد.

۲۰ و ۲۱ آذر ۱۳۲۵، در روایت رسمی آن روزگار، نه فقط پایان یک بحران سیاسی، بلکه بازسازی غرور ملی ایران تلقی شد.