مروری بر فجیع‌ترین حملات شیمیایی تاریخ/ سرنوشت تراژیک دانشمندی که بمب شیمیایی را اختراع کرد

به گزارش خبر فوری ، امروز مصادف یکی از تلخ‌ترین روزهای تاریخ است. در این روز برای اولین بار یک کشور علیه کشور دیگر از بمب شیمیایی استفاده کرد. ارتش آلمان در سال 1915 و در اوج جنگ جهانی اول، سلاح شیمیایی خود را علیه نیروهای متفقین در بلژیک به کار گرفت و باعث مرگ هزاران سرباز شد. این روز ننگین متاسفانه سنگ بنایی شد برای سالها قتل و آدم‌کشی توسط ارتش‌های جبار دنیا که بمب‌های ساخته شده توسط برخی دانشمندان را بر سر سربازان و شهروندان معمولی می‌انداختند.

تاریخچه سلاح شیمیایی؛ آتش یونانی

سابقه استفاده از سلاح شیمیایی به سالها قبل برمی‌گردد. برخی معتقدند آتش یونانی اولین سلاح شیمیایی به کار رفته توسط یک ارتش علیه ارتش دیگر بوده است. آتش یونانی سلاحی است آتش‌زا که در حدود قرن هفتم توسعه یافت؛ این سلاح توسط ارتش یونانیان بیزانسی استفاده می‌شد. این آتش به نحوی بود که نه‌تنها با آب خاموش نمی‌شد بلکه ریختن آب بر روی آن، باعث بیشتر شدن آتش می‌گردید. برخی نظریه‌ها در رابطه با ترکیب مواد این آتش این است که در آن نفت به کار برده می‌شده‌است. این نفت همراه با آهک، گوگرد، نیترات سدیم و نیترات پتاسیم یک ترکیب مخرب را به وجود می‌آورده است.

روز سیاه 22 آوریل

با این حال، اولین استفاده رسمی و امروزی بمب شیمیایی در تاریخ 22 اوريل 1915 و در دومين سال جنگ جهاني اول مشاهده شد. ارتش آلمان در جبهه یِپرس (منطقه ای واقع در بلژيك) اولین بمب‌ها را برضد دو لشكر فرانسوي (عمدتا مركب از افراد الجزايري و مراكشي)، دو لشكر انگليسي و يك لشكر كانادايي به کار برد. این سلاح شيميايي در واقع گاز كُلُربود که در آزمایشگاه‌های ارتش آلمان ساخته شده بودند. براثر این بمب، ظرف کمتر از دو ساعت 6 هزار تن درگذشتند.

در عمليات یپرس كه در يك جبهه شش كيلومتري انجام شد 168 تُن گاز كُلُر رها شد. اين گاز ريه نظاميان را از كار انداخت. برخی معتقدند این اولین بمب شیمیایی آلمانها علیه یک کشور نبود و اين ارتش سه ماه پيش از اين در جبهه بولیموف برضد روس‌ها از اين سلاح استفاده كرده بود. با این حال، شدت و قدرت این عملیات و تعداد تلفات آن به حدی بود که بسیاری این حادثه را آغاز کاربرد مواد شیمیایی در جنگ‌ها می‌دانند.

دانشمند دیوانه و همسر شرمسار

نکته تلخ در مورد حادثه یپرس این است که بمب‌های شیمیایی آلمان توسط فریتس هابر یکی از شیمیدانان آلمانی برنده جایزه نوبل و از دوستان نزدیک آلبرت انیشتن اختراع شد. هابر بر خلاف انیشتن یکی از مدافعین سرسخت جنگ بود و با آغاز جنگ اول جهانی تصمیم گرفت در ارتش آلمان مشغول کار شود. او ریاست تیم تحقیقاتی تولید گاز کلر و دیگر گازهای سمی را برعهده گرفت و به جز تولید ماسک‌های ضد گاز و فیلترهای آن که سربازان خودی را از گزند مواد شیمیایی مصون می‌داشت، توانست اولین بمب‌های شیمیایی را هم بسازد. نکته تلخ در مورد هابر این است که دانشمندان بزرگی مانند اتو هان، گوستاو هرتز و جیمز فرانک (که بعدها جوایز نوبل شیمی و فیزیک را از آن خود کردند) در آزمایشگاه بزرگ ارتش آلمان تحت نظر او فعالیت می‌کردند.

اگرچه هابر با ساخت اولین بمب شیمیایی سرانجام بدی را برای خود قم زد اما همسر او کلارا ایمرواهر به شکلی دیگر زیست. ایمرواهر زنی شاد، صلح‌طلب، فعال محیط زیست و حقوق زنان و از جمله اولین شیمی‌دانان زن آلمانی بود که در دانشکده شیمی مدرک رسمی دریافت کرد. با این حال، پس از فعالیت‌های هابر به شدت دچار تنش شد. او نمی‌توانست همسر خود را که اکنون مسئول مرگ هزاران سرباز بی‌گناه بود ببخشد. با افزایش فعالیت هابر در ارتش، احساس عذاب وجدان ایمرواهر هم بیشتر و بیشتر شد و مدت کوتاهی بعد با استفاده از تپانچه نظامی همسر دانشمندش، به ناحیه قفسه سینه خود شلیک کرد و در 2 می 1915 او در آغوش فرزندش فوت کرد.

هابر پس از مرگ همسرش به شدت دچار افسردگی شد اما تا پایان جنگ دست از فعالیت‌هایش نکشید. پس از جنگ اول جهانی، آلبرت انیشتن که تا مدتی با هابر قهر بود، برای تسلایش مجددا با او گرم گرفت. هابر به آزمایشگاه بازگشت اما با آغاز قدرت‌گیری نازی‌ها به علت ریشه غیر ژرمنش از آزمایشگاه اخراج شد. او پس از مدتی گوشه‌نشینی از دنیا رفت.

دنیای ترسناک بمب شیمیایی پس از جنگ جهانی اول

پس از جنگ جهانی اول و فجایع شیمیایی، دنیا به سرعت وارد عمل شد. با تصویب پروتکل 1925 ژنو استفاده از هرگونه ماده شیمیایی ممنوع شد. با این حال، در سال 1936، ایتالیای فاشیست علیه مردم اتیوپی از بمب‌های شیمیایی استفاده کرد. چند سال بعد ژاپن نیز در جنگ با چین از این بمب علیه نیروهای چینی استفاده کرده و موجب مرگ افراد بسیاری شد.

نکته عجیب این است که با آغاز جنگ جهانی دوم استفاده از این مواد شیمیایی نیز کمتر شد. با این حال، در انتهای جنگ این آلمان هیتلر بود که سارین و مواد شیمیایی موثر بر اعصاب را اختراع و به طور گسترده ای علیه دشمنان به کار گرفت.

پس از جنگ جهانی دوم علی رغم تلاش سازمان ملل، بلوک غرب و شرق به تولید وسیع تسلیحات شیمیایی دست زدند. اگرچه این دو بلوک زیاد این مواد را علیه نیروهای هم به کار نگرفتند اما انبارهای آنها در سراسر دنیا پر از تسلیحات خطرناک ممنوعه شد.

حادثه تروریستی توکیو

در طول تاریخ، بمب‌های شیمیایی بسیاری علیه مردم بی گناه به کارگرفته شده است. فقط ایالات متحده آمریکا در بیش از 10 مورد این سلاح را علیه مخالفانش به کار گرفت. وضعیت شوروی هم بهتر از آمریکا نبود. با این حال، کمتر موردی مانند حادثه مترو توکیو پیدا می‌شود که یک سلاح شیمیایی توسط یک گروه خرابکار در سطح شهر و در یک عملیات تروریستی به کار گرفته شود. در این حادثه، گروهی تروریستی به نام اوم شینزویکیو با سلاح‌های دستی تشکیل شده از گاز سارین به متروی توکیو حمله کردند. این حادثه در تاریخ 20 مارس 1995 رخ داد. در این حادثه 5 نقطه در متروی توکیو هدف حملات شیمیایی با سارین قرار گرفتند. 13 نفر کشته و هزاران نفر نیز از عواقب استنشاق این گاز سمی دچار صدمه شدند. رویداد سارین در مترو مهمترین حمله در ژاپن پس از پایان یافتن جنگ جهانی دوم است به طوری که دولت این کشور را دچار شوک کرد.

گروه اوم شینزویکیو در ابتدا یک گروه عرفانی بود که با تمسک به اندیشه‌های بودا شکل گرفت. رهبر این جریان، فردی به نام شوکو آساهارا بود که در دهه 80 میلادی این گروه را به عنوان راهی برای کسب آرامش در زندگی مدرن شهری به وجود آورد اما به تدریج گروهش را به فرقه‌ای تروریستی تبدیل کرد که موجودیت خود را بر اساس پیشگویی‌های آخرالزمانی، قرار می‌داد.

آساهارا پس از حادثه تروریستی توکیو دستگیر و محکوم به اعدام شد. حکم اعدام او در 6 ژوئیه 2018 با دار زدن اجرا شد. شش نفر دیگر از متهمان حملات متروی توکیو نیز در همان روز اعدام شدند.

جنایت صدام و دنیایی که به خواب رفته بود

کشور ما ایران نیز یکی از قربانیان حملات شیمیایی است. حکومت عراق در زمان صدام حسین به طرز گسترده‌ای از سلاح‌های شیمیایی برای مقابله با مخالفان خود در عراق و جنگ ایران استفاده کرد. صدام حسین از سال 1984 به بعد به‌طور گسترده از تابون استفاده می‌کرد، اما این ماده گران بود و پیدا کردن مواد لازم برای ساخت آن هم سخت بود. او بعدها بیشتر به سراغ گاز وی ایکس رفت که قدرت و دوام بیشتری داشت. صدام در سال 1988 حدود 4 تُن از این گاز را در اختیار داشت اما ماده شیمیایی که در حجم وسیع‌تری در دسترس او قرار داشت، گاز سارین بود. صدام حسین به گاز خردل هم علاقه داشت، چراکه این گاز اثرات درازمدتی نظیر کوری، انواع سرطان، ناباروری و نقص عضوهای پیش از تولد داشت.

از سال 1363 استفاده گسترده عراق از گاز اعصاب، گاز تاول‌زا و گازهای عامل خون آغاز شد. تنها در یکی از موارد استفاده عراق از این قبیل سلاح‌ها علیه شهروندان خودش در اسفند 1366، 5 هزار نفر غیرنظامی کشته و 7هزار نفر دیگر مجروح شدند. همزمان عراق حملات شیمیایی گسترده ای را علیه شهرهای ایران آغاز کرد. ناراحت‌کننده‌ترین نمونه، بمباران شیمیایی سردشت بود که در آن نیروی هوایی عراق در روز 7 تیر1366 با استفاده از بمب‌های شیمیایی در چهار نقطه پرازدحام شهر سردشت (از توابع استان آذربایجان غربی) فاجعه ای را رقم زد. در این حمله 110 نفر از ساکنان غیرنظامی شهر جان‌باخته و 8 هزار تن دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفته و مسموم شدند. این اقدام وحشتناک در برخی شهرهای مناطق ایلام و سایر مناطق هم به وقوع پیوست. این در حالی است که سازمان ملل هیچ واکنش جدی به این اقدام نشان نداد و کسی مانع صدام در این جنایت نشد.

منبع: خبر فوری

38