۴۰ سال پس از یک زنگ خطر جهانی؛ سرنوشت سوراخ لایه اوزون چه شد؟

دانشمندان در سال ۱۹۸۵ تحت مطالعه‌ای موسوم به بررسی قطب جنوب بریتانیا، نازک شدن شدید لایه اوزون را بر فراز قاره جنوبگان کشف کردند. این موضوع بلافاصله نگرانی‌های جهانی درباره اثرات مخرب از بین رفتن لایه اوزون بر سلامت انسان و اکوسیستم‌ها را برانگیخت.

به نقل از یواس‌ای تودی، لایه اوزون که در استراتوسفر قرار دارد، مانند یک کرم ضدآفتاب عمل کرده و از رسیدن پرتوهای فرابنفش مضر خورشید به سطح زمین جلوگیری می‌کند. بدون وجود این لایه محافظ، انسان‌ها و حیوانات در معرض خطر بیشتر ابتلا به سرطان پوست، آسیب  دی‌ان‌ای، آب‌مروارید و دیگر بیماری‌ها قرار می‌گیرند. همچنین رشد و نمو گیاهان نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

دومینیک هاجسون (Dominic Hodgson)، مدیر موقت علمی در مرکز تحقیقاتی قطب جنوب بریتانیا، در بیانیه‌ای در تاریخ ۱۳ مه گفت: کشف سوراخ لایه اوزون یکی از مهم‌ترین کشفیات زیست‌محیطی قرن بیستم است و نشان می‌دهد که چگونه قدرت علم، ارتباط شفاف و همکاری بین‌المللی می‌تواند تهدیدات جهانی را مهار کند.

جان شنکلین (Jon Shanklin)، که اکنون یکی از اعضای بازنشسته همین مرکز است، افزود: وقتی ۴۰ سال پیش یافته‌های خود را در مجله  نیچر منتشر کردیم، اصلا پیش‌بینی نمی‌کردیم که چنین واکنش جهانی‌ای به دنبال داشته باشد.

سوراخ لایه اوزون چگونه به وجود آمد؟

دانشمندان دریافتند که تولید مواد کلروفلوئوروکربن‌ها (CFCs) — که به طور گسترده در سیستم‌های خنک‌کننده، اسپری‌های آئروسل، حلال‌ها و خاموش‌کننده‌های آتش استفاده می‌شدند — عامل اصلی این مشکل بودند.

بر اساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده (EPA)، وقتی اتم‌های کلر و برم ناشی از CFC ها به استراتوسفر می‌رسند و با مولکول‌های اوزون تماس پیدا می‌کنند، باعث تخریب آن‌ها می‌شوند. این روند تخریب بسیار سریع‌تر از تولید طبیعی اوزون انجام می‌شود.

وضعیت فعلی سوراخ اوزون چیست؟ آیا در حال ترمیم است؟

سوراخی بزرگ و عمیق همچنان هر سال در بهار بر فراز نیم‌کره جنوبی بالای قطب جنوب تشکیل می‌شود. ترمیم این لایه بسیار آهسته در جریان است، اما ما همچنان برای ۵۰ سال آینده شاهد وجود سوراخ در لایه اوزون خواهیم بود.

با اینکه نشانه‌هایی از بهبود مشاهده می‌شود، روند بهبودی بسیار کند است. به گفته دانشمندان، برخی کلروفلوئوروکربن‌ها عمر جوی بیش از ۵۰ سال دارند، بنابراین حتی اگر دیگر هیچ‌گونه انتشار جدیدی وجود نداشته باشد، ترمیم کامل ممکن است تا پس از سال ۲۰۷۰ طول بکشد. شنکلین همچنین اشاره کرد که نرخ فعلی ترمیم کندتر از حد انتظار است، و احتمال دارد تغییرات اقلیمی بر آن تأثیرگذار باشد.

پروتکل مونترال چیست؟

کشف سوراخ در لایه اوزون مستقیما به تصویب پروتکل مونترال در سال ۱۹۸۷ انجامید؛ توافقی جهانی که تولید و استفاده از مواد تخریب‌کننده اوزون را در سطح سال ۱۹۸۶ ممنوع کرد و زمینه را برای حذف تدریجی آن‌ها فراهم نمود.

این توافقنامه اکنون یکی از موفق‌ترین پیمان‌های زیست‌محیطی جهان به شمار می‌رود. این پروتکل با جلوگیری از رسیدن پرتوهای فرابنفش مضر به سطح زمین، جان هزاران انسان را نجات داده است. شنکلین می‌گوید: پروتکل مونترال توافق‌نامه‌ای بسیار موفق است که همه دولت‌های جهان آن را امضا کرده‌اند. این توافق کارایی دارد و سطح مواد مخرب اوزون در جو طبق انتظار در حال کاهش است.

تغییرات اقلیمی

شنکلین در پاسخ به این سوال که آیا عدم موفقیت مشابه در مقابله با انتشار گازهای گلخانه‌ای و تغییرات اقلیمی باعث ناراحتی است پاسخ داد: قطعا همین‌طور است. پروتکل مونترال نشان داد که چه کارهایی می‌توان انجام داد، اما در بسیاری از مسائل زیست‌محیطی دیگر مانند تغییرات اقلیمی، کاهش تنوع زیستی، آلودگی فاضلاب، فرسایش خاک و غیره فقط گفتگو و اقدامات محدود انجام می‌شود.

او افزود: این بیشتر به این دلیل است که مدل اقتصادی ما معیوب و نادرست است. این مدل فرض می‌کند منابع نامحدودند و استفاده از آن‌ها هیچ هزینه‌ای ندارد. این دیدگاه اشتباه، در واقع تمام بحران‌هایی که می‌توانستیم از آن‌ها جلوگیری کنیم را خلق کرده است.