روایت استاد ممتاز دانشگاه میجی ژاپن، از مسیر دو کشور در رسیدن به مفهوم «توسعه»: ژاپن و ایران؛ حکایتی از عرش تا فرش

به گزارش مشهد فوری پروفسور محمد تقی‌زاده امروز همایش « اقتصاد ایران در پیچ و خم توسعه» (با نگاهی به تجربه ژاپن، کره جنوبی و مالزی)، که به میزبانی اتاق مشهد برگزار شد، اظهار کرد: چنانچه ما به نوع نگرش‌مان به اقتصاد توجه نکنیم، چگونه خواهیم توانست علی‌رغم اشراف به تمام نظریات اقتصادی، برخورداری از ثروت ملی و 70 سال برنامه‌ریزی رو به جلو، پیش برویم؟ اگر بهانه مشکلات اقتصادی ما، جنگ و تحریم است، کره جنوبی از سال 1910 تا 1945 زیر سلطه مستقیم ژاپن بود. اگر واقعا سلطه و نفوذ خارجی تا این حد تاثیر دارد، چین با جنگ تریاک روبه‌رو شد و قطعاتی از آن کشور زیر سلطه ژاپن رفت؛ پس چگونه چین و کره جنوبی امروز به این سطح از توسعه دست یافته‌اند؟

وی ادامه داد: کره جنوبی در کنار سلطه ژاپن، با جنگ‌های زیادی مواجه بوده است. نمونه دیگر نیز کشور ویتنام است که دو دهه با فرانسه و امریکا در جنگ بود. همین کشور سال گذشته 7درصد رشد اقتصادی را تجربه کرده است. با نگاهی به همه این نمونه‌ها، به اعتقاد من یک کشور برای دست‌یابی به توسعه کافی است نگرش خود به اقتصاد را تغییر دهد.

نقی‌زاده خاطرنشان کرد: برای ملت‌ها علی‌رغم برخورداری از منابع طبیعی و دسترسی به نظریه‌های مختلف اقتصادی، نگرش به اقتصاد است که تعیین‌کننده می باشد. کشور ما نیازمند یک دولت به شدت توسعه‌خواه است. دولت ژاپن از این جنس است و سرپناه رشد به شمار می‌آید. دولت این کشور یک دولت ارشادی است و تا نرخ تاکسی‌ها را هم تعیین می‌کند. آن‌ها برای حمایت از رانندگان خود به نرم‌افزارهایی مانند تاکسی‌های اینترنتی اجازه فعالیت نمی‌دهند ولی ما بدون هماهنگی با سندیکای تاکسی‌رانان این نرم‌افزار را به کشور راه داده‌ایم.

استاد ممتاز دانشگاه میجی ژاپن افزود: بخش خصوصی ژاپن آن قدر که بانک خود متکی است، به بازار سرمایه متکی نیست. دولت در این کشور یک نهاد تکمیلی و نه جانشین بخش خصوصی است و همکاری نزدیکی با بخش خصوصی دارد. در مجموع سه پایه دولت، بخش خصوصی و بروکرات‌ها، امور را در کشور ژاپن را پیش می‌برند.

*تعلق خاطر به میهن، موجب دوری ژاپن از استیلای کالای خارجی شده است

وی گفت: ژاپن در قالب انقلاب میجی 260 سال انزوای خودخواسته را برگزید. در این 260 سال ژاپنی‌ها رسم تولید در محل، مصرف کالای محلی و صادرات کالای محلی به استان‌های دیگر را آموختند. تعلق خاطر به چهاردیواری میهن و سرزمین یکی از دلایلی است که موجب شد تا ژاپن از استیلای نفوذ کالای خارجی خود را دور نگه دارد.

صاحب نشان امپراتوری ژاپن ادامه داد: در دوران فئودالیسم ژاپن طبقات اجتماعی به گونه‌ای بود که تجار به عنوان آخرین طبقه و گروهی غیرمولد شناخته می شدند. در یک مقایسه، به اعتقاد من سرمایه‌های مالی ایران در خدمت صنعت نیست؛ بلکه در خدمت چین و واردات از چین است اما سرمایه‌های ملی ژاپن به دنبال واردات به شکل کلان نمی رود؛ بلکه دنبال واردات مواد خام کمیاب است و از دیگر سو تجار برای تولید نیز بازاریابی می‌کنند.

* سرمایه‌داری علیه سرمایه‌داری

نقی‌زاده با بیان اینکه در کشورمان، گرایش زیادی به مصرف کالاهای خارجی وجود دارد، تصریح کرد: در یک قاعده کلی، باید اذعان کنیم که الگوی مصرف ما بازدهی از الگوی تولید ماست. ژاپن در طول تاریخ خود دچار یک انقلاب سخت‌کوشی شد. مردمان این سرزمین در اولین گام به سمت توسعه، پذیرفتند که به عقب‌افتادگی دچار هستند. انقلاب سخت‌کوشی در ژاپن موجب شکل‌گیری روحیه تمرکز بر تولید داخل شد. ژاپنی‌ها به بازار ایمان داشتند اما همزمان به دولت و تدبیر نیز آن اعتقاد داشته و اتکا کردند. دولت این کشور نه یک مانع برای اقتصاد بلکه کمک‌کننده به آن است. برخی می‌گویند ژاپن یک استثناست اما به اعتقاد من چنین نیست. ژاپن یک سرمایه‌داری سازمان یافته و یک سرمایه‌داری علیه سرمایه‌داری است. این درست است که ژاپن از نظر سیاسی دنباله‌رو آمریکاست اما سرمایه‌داری آن علیه سرمایه‌داری امریکا و انگلیس است. از نظر امریکا چون دولت ژاپن در اقتصاد دخالت می‌کند، اقتصاد این کشور، آن اقتصاد مد نظر نژاد و مکتب آنگلوساکسون‌ها نیست.

استاد ممتاز دانشگاه میجی ژاپن خاطرنشان کرد: فرآیند تکنولوژی و پیشرفت ژاپن تنها مجموعه ای از تکنیک های اقتصادی خنثی نیست؛ بلکه ناشی از فرهنگ و نگرش آن است. در اقتصاد عوامل باقیمانده تولید وجود دارند که این ها عوامل غیرکلاسیک تولید به شمار می آیند مانند زمین، منابع و... . در ژاپن ذات و فرهنگ کار در کنار موارد قبلی یک عامل غیرکلاسیک تولید است. رابطه خارجی یک فرد و ارتباطات تجاری او وابسته به حل مشکلات داخلی است. در واقع برای افراد مهم این است که ابتدا حل مشکلات داخلی در اولویت قرار بگیرد. آن ها رسم مقابله مثبت دارند. ژاپنی ها با ناسزا گفتن کار را پیش نمی برند. به یاد می آوریم که زمانی عمده دوربین های عکسبرداری و فیلمبرداری در بازار از برند کوداک بود اما امروز برندهای ژاپنی بازار را پُر کرده است.

نقی‌زاده اضافه کرد: در ژاپن در اقتصاد مصرف کننده، مطلوبیت مصرف مطرح است. در حقیقت براساس نظر آنان در اقتصاد تولیدی، انسان یک موجود تولیدگر است. آن ها این تفاوت را به خوبی درک کرده اند. در معیارهای ژاپنی ها انسان بیشتر موجود تولیدکننده است تا مصرف کننده. آن ها همچنین نیروی کار را یک عامل خارجی تلقی نمی کنند. نیروی کار یک متغیر داخلی و جزو دارایی هاست. مهم ترین ویژگی اقتصاد ژاپن نیز همین است که به نیروی کار به عنوان یک دارایی بلندمدت می نگرد. آن ها کار را خدشه ناپذیرترین دارایی انسان می دانند که کرامت انسان همیشه از این طریق حفظ می شود. به همین جهت با وجود تکانه های شدید، نرخ بیکاری آن به بیش از 3 درصد نمی رسد. شرکت های ژاپنی خود را مفتخر به جذب نیرو می دانند و حتی آن را در روزنامه ها منتشر می کنند.

*اعتماد بین نظام و دولت توسعه‌خواه یک منبع لایزال در ژاپن است

این محقق و پژوهشگر افزود: باید توجه داشت که صنعت به امنیت نیاز دارد. سود سرمایه‌دار مالی در اغتشاش و نوسان است اما سرمایه‌دار صنعتی نیاز به آرامش دارد. به همین جهت کشور ژاپن محیط امنی برای سرمایه‌گذاری به شمار می آید. در واقع اعتماد بین نظام و دولت توسعه‌خواهو البته بخش خصوصی آن، یک منبع لایزال در ژاپن است.

نقی‌زاده با اشاره به اهمیت مزیت‌های نسبی در کشور ژاپن اظهار کرد: مزیت‌های نسبی در ژاپن اکتسابی بوده و پایدار نیست. ما نیز با استفاده از این الگو باید دنبال مزیت‌های نسبی باشیم. سرمایه‌گذار به مزیت‌های نسبی جدید نگاه می‌کند. سنگ های زیادی به پای سرمایه صنعتی کشور ما بسته شده است.

وی ادامه داد: ژاپن یک جامعه بلندمدت انباشتی است. به عنوان نمونه پس انداز کردن در این کشور یک فرهنگ است. این ویژگی برخلاف ماست که یک جامعه کوتاه مدت و مصرفی هستیم. آن‌ها به شدت مشتری‌مدار هستند در حالی که در کشور ما با مشتری طوری برخورد می کنند که انگار این اولین و آخرین مواجه شان با او است. همچنین ژاپنی ها، تفاوتی میان فقر کلاسیک و فقر مدرن قائل هستند. فقر مدرن عدم دسترسی به آموزش است. ما دچار این فقر هستیم. فرهنگ گناه به رابطه فرد و خدا بازمی‌گردد اما فرهنگ شرمساری افراد را پاسخگو در مقابل اعمال خود می‌کند. نمونه چنین فرهنگی در دوران بحران اقتصادی بود، مثلا 5 یا 6 کارفرمای ژاپنی در آن برهه به جهت دیرکرد در پرداخت حقوق کارگران خود، خودکشی کردند. در حالیکه در کشور ما، نپرداختن به موقع پول و دستمزد رسم است.

این استاد دانشگاه بیان اینکه علت دست‌یابی ژاپن به چنین موقعیتی همان نهضت 260 سال انزواست، گفت: بیکاری و اشتغال برای آن‌ها بسیار ارزشمندتر از مزیت‌های نسبی کشورهای دیگر در تعاملات اقتصادی ژاپن است.

منبع: روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی

2222