خودزنی در نوجوانی؛ یک بحران جدی که نباید نادیده گرفته شود

دوران نوجوانی را می توان یکی از بحرانی ترین دوره های سنی در زندگی همه دانست چرا که فرد تغییرات اساسی را در ابعاد مختلف جسمی، روانی و اجتماعی تجربه می کند. نوجوان در کنار بلوغ جنسی و جسمی با قرار گرفتن در دروه انتقال از وابستگی های کودکی به سوی استقلال و مسئولیت پذیری بزرگسالی حرکت می کند و جامعه از او توقع ارائه رفتارهای اجتماعی مستقل دارد و همین امر فشار های روانی زیادی را بر او تحمیل می کند.

نوجوانی رده سنی بسیار حساسی است که نوجوان را با حجم وسیعی از احساسات و عواطف و هیجانات مواجه می کند که دنبال کردن هر یک از این هیجانات مسیر متفاوتی را برای نوجوان رقم می زند.

یکی از رفتارهای که ممکن است در نوجوان بروز کند و می تواند بسیار آسیب زننده باشد خود زنی است که باید مدیریت و کنترل شود. خود زنی از آن دسته رفتارهایی است که بیش از هر چیز جنبه روانی دارد و بعضا نوجوان برای جلب توجه والدین و عضویت در گروه همسالان و بحران های هویتی ناشی از بلوغ به این کار روی می آورد.  

دکتر پریسا ارجمندی روانشناس کودک و نوجوان عنوان کرد: خود زنی یا  self injury اقدامی است عمدی در جهت آسیب رساندن غیر مرگ بار به بدن به منظور کاهش تنش و فشار روانی به طوری که برای جامعه غیر قابل قبول باشد.

ارجمندی بیان کرد: وقتی بدن فرد در سنین نوجوانی شروع به رشد کردن می کند او در تلاش برای ورود به جامعه است و بحران هویت اش به وجود می آید همچنین عضویت در گروه همسالان برای نوجوان اهمیت می یابد و نوجوان تلاش می کند جز گروه همسالان اش قرار بگیرد و پذیرفته شود.

این روانشناس کودک و نوجوان در ادامه متذکر شد: روبرو شدن نوجوان با پدیده مد بدن او را به هسته اصلی هویت اش تبدیل می کند لذا رفتار های از قیبل خود زنی و آسیب زدن به خود انجام می دهد و این عمل را در شبکه های اجتماعی با هدف دریافت تایید و عضویت در گروه همسالان خود به اشتراک می گذارد.

وی با تاکید بر  این که خود زنی اقدامی عمدی در جهت آسیب رساندن غیر مرگ بار به بدن به منظور کاهش تنش و فشار روانی است، خود زنی استریوتایپی، خود زنی عمده، خود زنی اجبارگونه و تکانه ای را از انواع مختلف خود زنی معرفی کرد و گفت: خود زنی استریوتایپی زمانی است که فرد به صورت مکرر بدن خود را می زند به صورتی که روی بدن اش معلولیت ایجاد می شود و ممکن است در طول روز چند بار اتفاق بیوفتد این نوع خود زنی در بین افرادی که آسیب روانی شدیدی دارند مانند عقب ماندگی ذهنی و یا کودکان طیف شدید اتیسم دیده می شود.

ارجمندی نوع دیگر خود زنی را خود زنی عمده عنوان کرد و گفت: این دسته از افراد یک یا دو بار خود زنی می کنند این افراد آسیب روانی شدیدی دارند مثل سایکوتیک های شدید که قطع ارتباط با واقعیت دارند این ها بخشی از بدن خودشان را  عمدا میکنن و دچار آسیب می کنند.

وی سومین نوع خود زنی را خود زنی اجبار گونه دانست و بیان کرد: این دسته از افراد آسیب روانی خفیف دارند و طیفی از اضطراب، فوبیای اجتماعی وسواس هستند و رفتار های مثل کندن مو و گوشه های ناخن دارند.

این روانشناس کودک و نوجوان ادامه داد: خود زنی تکانه ای در افرادی که اختلال شخصیت دارند و معتاد هستند دیده می شود آسیب روانی در این افراد متوسط است این دسته از افراد که تکانشی هستند دو دسته دارند افرادی که تکراری خود زنی را انجام می دهند و دوم دوره ای خود زنی می کنند و این افراد بدون تفکر و سریع این کار انجام می دهند.

ارجمندی در خصوص تفاوت خود زنی و خود کشی تصریح کرد: هدف افرادی که خود کشی می کنند پایان دادن به یک درد و رنج و نجات از موقعیت و شرایطی است که در آن زندگی می کنند اما در خود زنی هدف این است که فرد از حالات روانی و احساس ناخوشایند چند دقیقه ای خارج شوند.

وی با اشاره به این که شیوع خود زنی در نوجوانان در همه دنیا وجود دارد، یادآور شد: که میانگین جهانی شیوع خود زنی ۱۳ تا ۱۸ درصد گزارش شده است.

این روانشناس کودک و نوجوان، افزایش استرس تحصیلی در نوجوانان از جمله رقابت های تحصیلی و کنکور حس مالکیت بر بدن، مد و موج فرهنگی، باب شدن خود زنی و در واقع تقلید از شخصیتی که کلاس اجتماعی دارد، اختلافات خانوادگی، تفاوت و تقابل نسل ها، اختلاف والدین مثل طلاق را از عوامل مرتبط با شیوع خود زنی در نوجوانان معرفی کرد.

ارجمندی در خصوص مداخله و درمان در پدیده خود زنی تأکید کرد: درمانگر در روند درمان  باید موارد زیر را در نظر بگیرد، از جمله این که آسیب به خود و خود زنی را هیچ گاه خود کشی عنوان نکند، برای خود زنی از لغات و تعابیری استفاده کند که خود نوجوان ترجیح می دهد بگوید.

وی ادامه داد: نباید به هیچ وجه واکنش هیجانی نسبت به خود کشی نوجوان نداشته باشیم در واقع همدلی غیر قضاوتی با همراهی و همدردی داشته باشیم به این معنا از سرزنش و حمایت بیش از اندازه پرهیز کنیم.

ارجمندی تأکید کرد: در روند درمان به هیچ عنوان قرار داد ایمنی با نوجوان نمی بندیم یعنی نباید او را متعهد کنیم که دیگر این کار انجام ندهد بلکه می گوییم که تلاش کن و اگر توانستی تا هفته دیگر خود زنی نکنی به خودت پاداش بده.

این روانشناس کودک و نوجوان یادآور شد: تکنیک های ذهن آگاهی بسیار اهمیت دارد آموزش ریلکسیشن که فرد در آرامیدگی قرار می گیرد و حالت سناریو قبل بعد از خود زنی را تصور می کند که چه افکاری داشته اما در سناریو حتما باید از قبل ریلکسیشن انجام شود همچنین حرکات فیزیکی موثر است و حتما نوجوان باید برای فعالیت های بدنی برنامه ریزی کند به عنوان مثال ثبت نام و شرکت در کلاس های ورزشی را در برنامه خود داشته باشد.

ارجمندی در پایان اظهار کرد: بدن لباس روح ما است لذا آسیب رساندن به آن نمود بیرونی زخم هایی است که به روح و روان افراد وارد شده چنان که فردی اقدام به خودآزاری می کند یا در بین اطرافیان اش با چنین مسئله ای روبرو شده لازم است بداند اولین آگاهی گام اول به سوی درمان است پس باید پروسه درمان را با کمک روان شناسان مجرب تا انتها دنبال کند.