عجایب «دارالشوفر پرنده» در مشهد ۹۷ سال قبل

قصه ورود اتومبیل یا به قول قدیمی‌ها «اُتول» به مشهد، از آن قصه‌های هیجان‌انگیز و جذاب است.

شاید خیلی‌ها باورشان نشود، اما مشهدی‌ها از سال ۱۲۹۲ ش، یعنی ۱۰۸ سال قبل و درست ۱۰ سال بعد از ورود نخستین اتومبیل به تهران، چشمشان به جمال آن روشن شد.

خوشبختانه گزارش این ورود را روزنامه «نوبهار» در شماره ششم از سال دوم خود، به این شرح آورده‌است: «چند روز قبل اول صفر ۱۳۳۲ قمری برابر ۹ دی ۱۲۹۲ خورشیدی مطابق ۳۰ دسامبر ۱۹۱۳ میلادی یک دستگاه اتومبیل از راه طهران وارد مشهد شد.

این اول اتومبیلی است که به خراسان آمده و مقدم آن را باید محترم شمرد... صاحب اتومبیل، دکتر پوزین آلمانی، نماینده فابریک (لوسیس- برونینگ) است.

این اتومبیل از انزلی به رشت و قزوین و از آن‌جا به همدان و اصفهان و شیراز و کرمانشاه و عراق(اراک) و طهران سیر کرده و از طهران هم به مشهد آمده‌است. طول مسافرت اتومبیل از طهران تا مشهد نوزده روز بوده ولی حساب پیمایش راه و حرکت اتومبیل، کلاً در تمام مسافرت ۴۲ ساعت بوده است.»

اولین اتومبیل در مشهد، حضور دایمی نداشت. آقای دکتر پوزین، نیامده بود که بماند! به همین دلیل، دو سه روز بعد از ورودش به مشهد، شهر را به مقصد کرمان ترک کرد؛ اما این ورود، باعث شیوع تب علاقه به رانندگی یا به قول قدیمی‌ها شوفری در میان مشهدی‌ها و به‌ویژه جوانان شهر شد.

تأسیس دارالشوفر

به‌تدریج و با گذر زمان، اتومبیل هم در زندگی مردم مشهد جای خودش را باز کرد. گاراژهایی که عمدتاً وابسته به خارجی‌ها بود، در برخی مناطق مشهد تأسیس شد که بیشتر آن‌ها در خیابان ارگ یا امام‌خمینی فعلی قرار داشت. با این‌حال، هنوز مکانی برای آموزش رانندگی در شهر مشهد وجود نداشت و شوفرهای فعال، عموماً با شاگردی نزد دیگران کار را یاد می‌گرفتند.

حوالی سال ۱۳۰۳ ش بود که یکی از شهروندان مشهدی که احتمالاً نام‌خانوادگی وی «پرنده» بوده است، بالاخره آرزوی جوانان شهر را برآورده و با تأسیس «دارالشوفر پرنده»، کار آموزش رانندگی را در شهر مشهد، وارد مرحله تازه کرد، مرحله‌ای فنی و توام با مقررات داخلی خاص که به علاقه‌مندان، پس از آموزش رانندگی، گواهی‌نامه یا به قول قدیمی‌ها، تصدیق هم می‌داد. درباره مکان قرار گرفتن این آموزشگاه، اطلاعات دقیقی نداریم، اما می‌توان حدس زد که به دلیل فضای موردنیاز برای رانندگی و البته، قرار گرفتن گاراژهای شهر در محدوده میدان و خیابان ارگ، «دارالشوفر پرنده» جایی در این منطقه قدیمی مشهد قرار داشته‌است.

انتخاب نام «دارالشوفر» که ترکیبی عربی - فرانسوی و ساخته فارسی‌زبانان در معنای ترکیب امروزی آموزشگاه رانندگی است هم، نکته درخورتوجه و جذابی به نظر می‌رسد.

هفت‌خان رستم در «دارالشوفر پرنده»

«دارالشوفر پرنده» تا یکی دو دهه بعد، تنها آموزشگاه رسمی رانندگی در مشهد بود. در این آموزشگاه، شاگردان با فن استفاده از دنده، کلاج و فرمان آشنا می‌شدند و اصول رانندگی را می‌آموختند.

شاگرد بعد از ورود به آموزشگاه، باید تابع قوانین عجیب آن می‌بود و همه را رعایت می‌کرد؛ از جمله باید می‌توانست ظرف ۱۵ روز، مقدمات را بیاموزد و تبدیل به «شاگرد شوفر» شود. امتحان تصدیق شاگرد شوفری، با پرداخت مبلغ ۱۰ تومان گرفته می‌شد و البته، فرد با داشتن این تصدیق، هنوز نمی‌توانست پشت فرمان بنشیند، طی ۳۵ روز بعد از گرفتن تصدیق «شاگرد شوفری»، فرد کارآموز باید موفق می‌شد معلومات و توانمندی خود را به «درجه سه شوفری» برساند و تصدیق بگیرد؛ این تصدیق برای شروع بد نبود، اما هیچ‌کس اتومبیل گران‌قیمت خود را دست فردی که تصدیق «درجه سه» داشت نمی‌داد؛ تصدیقی که با پرداخت ۵۰ تومان گرفته می‌شد. چون ۵۰ تومان در آن زمان پول زیادی بود، آن را در دو قسط از کارآموز می‌گرفتند.

پس از آن و به فاصله دوماه، تصدیق «درجه دو» شوفری به فرد داده می‌شد و طی این مدت، او باید دست‌فرمانش را قوی‌تر می‌کرد و البته کمی از مکانیک خودرو سر در می‌آورد. برای گرفتن تصدیق درجه دو، پرداخت ۷۰ تومان لازم بود که البته در سه قسط گرفته می‌شد.

امتحانات تصدیق درجه اول را هر سال یک‌بار برگزار می‌کردند. داشتن سواد خواندن و نوشتن، برای گرفتن این تصدیق ضروری بود؛ به دیگر سخن، شوفرهای تربیت‌شده در «دارالشوفر پرنده» که بعداً جذب بازار کار می‌شدند، هیچ‌کدام بی‌سواد نبودند. با گسترش مراکز آموزشی، داشتن مدرک کلاس پنجم ابتدایی برای گرفتن تصدیق درجه اول اجباری شد.

امکانات جانبی آموزشگاه

«دارالشوفر پرنده» در کنار این همه خرج‌تراشی برای متقاضیان، امکانات رفاهی محدودی را هم در کنار برنامه آموزشی در اختیار آن‎ها قرار می‌داد. مثلاً کارآموزان شهرستانی می‌توانستند از خوابگاه «دارالشوفر پرنده» به صورت رایگان استفاده کنند.

از دیگر امکاناتی که در اختیار آن‌ها قرار می‌گرفت، اجاره خودرو با مربی، برای افزایش توانمندی در رانندگی بود. این اجاره‌کردن، برای بار نخست پنج تومان خرج بر می‌داشت، اما در دفعه دوم به سه و سپس به یک تومان کاهش می‌یافت. برای استفاده از این امکان، شخص باید در «دارالشوفر پرنده» آموزش می‌دید و حداقل تصدیق درجه سوم را می‌گرفت.

در واقع «دارالشوفر پرنده»، بیش از آن‌که آموزشگاه رانندگی باشد، به مدرسه رانندگی شباهت داشت؛ مدرسه‌ای که نظیرش را دیگر در مشهد یا حتی شهرهای دیگر استان نمی‌بینیم. از زمان تعطیلی «دارالشوفر پرنده» اطلاعی نداریم، اما در سال ۱۳۲۸ ش، دومین آموزشگاه رانندگی مشهد، با اسلوب جدید آموزش در خیابان سپه مشهد که بعدها به خیابان ملک‌الشعرا بهار شهرت یافت، تأسیس شد و پس از آن، آموزشگاه‌های دیگری در شهر شروع به کار کردند که برخی از آن‌ها هنوز هم فعال هستند.

منبع: خراسان

68