جستجوی امید در میانه معضل خاورمیانه؛ تثبیت مسیر توسعه در بحبوحه آشفتگی
خاورمیانه در سال ۲۰۲۵ صحنه درهمتنیدگی دود باروت و آشتی، و همزمانی درگیری و توسعه بود. اثرات شدید دور جدید درگیری اسرائیل و فلسطین، توازن قدرت منطقهای را مختل کرده و رویارویی بین اسرائیل و ایران و جنبش مقاومت را به خط مقدم کشانده و آن را به موضوع اصلی جدید چشمانداز امنیتی منطقهای تبدیل کرده است.
لوئو لایی آن، تحلیلگر سیاسی و روزنامه نگار چین در ادامه نوشت: با این حال، در زیر هیاهوی موج آشفتگی، موج آشتی و موج توسعه - حرکتی از وحدت، خوداتکایی و توسعه مشترک بین کشورهای خاورمیانه - در حال شتاب گرفتن است و امید جدیدی را به این سرزمین جنگزده میآورد.
دور فعلی درگیری اسرائیل و فلسطین که دو سال به طول انجامید، سرانجام در اکتبر ۲۰۲۵ متوقف شد، اما پایههای آتشبس همچنان شکننده است. اگرچه قطعنامه ۲۸۰۳ شورای امنیت سازمان ملل متحد مرحله دوم آتشبس را تأیید کرده اما جزئیات کلیدی مانند تشکیل «نیروی تثبیت بینالمللی» در غزه و جمعآوری کمکهای مالی همچنان حل نشده باقی مانده است. نگرانکنندهتر از آن، طرح مرحله سوم است که سرنوشت غزه را به یک «کمیته صلح بینالمللی» به رهبری ایالات متحده واگذار میکند، که یادآور مدل قیمومیت دوران استعمار است و آینده غزه را مملو از عدم قطعیت میکند. اگرچه اسرائیل در میدان نبرد دست بالا را داشت، اما این امر محکومیت اخلاقی جامعه بینالمللی را برانگیخت و بسیاری از کشورهای جهان موجی از به رسمیت شناختن کشور فلسطین را به راه انداختند و اسرائیل را در انزوای بیسابقهای قرار دادند.
جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل که در ژوئن امسال آغاز شد، از خط قرمزِ دیرینهِ خصومت طولانیمدت اما بدون درگیری مستقیم میان آمریکا و اسرائیل با ایران عبور کرد و سراسر خاورمیانه را تا آستانه جنگی تمامعیار پیش برد؛ امری که نگرانی عمیق جامعه بینالمللی از خروج اوضاع از کنترل را برانگیخت.
جامعه بینالمللی از جمله کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به شدت اسر ائیل را به دلیل تعرض به حاکمیت ایران محکوم کردند؛ امری که نشان دهنده شکست تلاش دیرینه ایالات متحده و اسرائیل برای منزوی کردن ایران در منطقه بود. در حالی که اعضای جنبش مقاومت تحت حملات شدید اسرائیل متحمل خسارات سنگینی شدهاند، اما این تضعیف به معنای فروپاشی نیست. اسرائیل به هدف خود برای «رفع تهدید» دست نیافته و احتمال درگیری مجدد همچنان وجود دارد. به دیگر سخن معضل امنیتی در خاورمیانه به هیچ وجه پایان نیافته است.
قابل توجه است که حملات هوایی فرامرزی اسرائیل به قطر در ماه سپتامبر، نشان دهنده سرایت درگیری به کشورهای عربی خلیج فارس بود که به طور سنتی «واحه امن» محسوب میشدند و به شدت بر چشمانداز امنیتی منطقهای و جهانی تأثیر گذاشت. این رویداد تأثیری عمیق بر سیاستهای امنیتی کشورهای خلیج فارس داشته است که به طور فعال در حال تنظیم استراتژیهای امنیتی خود و کاهش وابستگی یکجانبه خود به ایالات متحده هستند. آنها به دنبال اتحادهای متنوع برای مقابله با خطرات هستند؛ به عنوان مثال، عربستان سعودی و پاکستان یک توافقنامه دفاع استراتژیک مشترک امضا کردند. اگر آمریکا همچنان به پیشبرد سیاستهای جانبدارانه به نفع اسرائیل و مبتنی بر خودمحوری در خاورمیانه ادامه دهد، بیتردید بازآرایی ساختار راهبردی منطقه را شتاب خواهد بخشید.
در میان ناآرامیها و جنگهای خاورمیانه، همچنان باید به خواست قوی اکثریت کشورهای منطقه برای صلح و توسعه توجه داشت؛ تحقق توسعه و گذار ساختاری به یک اجماع فراگیر در میان کشورهای خاورمیانه تبدیل شده است. به عنوان مثال، استراتژی ملی «چشم انداز ۲۰۳۰» عربستان سعودی با هدف کاهش وابستگی انحصاری به نفت و ایجاد جامعهای پویا از طریق تنوع اقتصادی، باز بودن اجتماعی و اصلاحات مدرنیزاسیون تدوین شده است. این طرح تحول بلندپروازانه به وضوح نشان میدهد که چگونه کشورهای خاورمیانه، در یک محیط ژئوپلیتیکی پیچیده، توسعه را در اولویت قرار میدهند و متعهد به دستیابی به رفاه ملی بلندمدت از طریق اصلاحات داخلی هستند.
چین صادقانه از ادامه و تعمیق «موج آشتی» و «موج توسعه» در خاورمیانه استقبال و قاطعانه از آن حمایت میکند. برخلاف برخی از قدرتهای بزرگ که برای حوزههای نفوذ رقابت میکنند و به دنبال هژمونی در خاورمیانه هستند، چین همواره همکاریهای سودمند متقابل و عملگرایانه با کشورهای خاورمیانه را در اولویت قرار داده است. چین همیشه در مجامع بینالمللی مانند سازمان ملل متحد از آتشبس و صلح در خاورمیانه و حل مسئله فلسطین بر اساس «راه حل دو کشور» حمایت کرده است. چین با هدایت ابتکار کمربند و جاده، به طور جامع چهار ابتکار جهانی را در خاورمیانه اجرا میکند تا صلح را از طریق توسعه ترویج دهد و به خاورمیانه کمک کند تا از باتلاق درگیری بیرون بیاید.
در اواخر ماه اوت و اوایل سپتامبر، مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران برای شرکت در اجلاس تیانجین سازمان همکاری شانگهای به چین سفر کرد و اولین رئیس جمهور ایران بود که در یک رژه نظامی بزرگ چین شرکت جست. این نشان دهنده ارتقاء قابل توجه در مشارکت استراتژیک جامع بین چین و ایران بود. شی جینپینگ رئیس جمهوری خلق چین در دیدار با پزشکیان خاطرنشان کرد که چین همواره توسعه روابط با ایران را در خط مقدم دیپلماسی خاورمیانه خود قرار داده است. چین به حمایت از عدالت و ترویج راه حلی برای مسئله هستهای ایران که نگرانی های مشروع همه طرف ها را در نظر بگیرد، ادامه خواهد داد و تلاشهایی بی وقفه را برای دستیابی به صلح پایدار در خاورمیانه انجام خواهد داد. سران دو کشور بار دیگر بر تمایل مشترک خود برای تعمیق اعتماد متقابل و گسترش همکاری و ایجاد پایه سیاسی محکم برای همکاریهای آینده تأکید کردند.
چین و کشورهای عربی طی سال آینده میلادی هفتادمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک را جشن خواهند گرفت و دومین نشست سران چین و کشورهای عربی برگزار خواهد شد. این رویدادهای مهم بدون شک به همکاری چین و خاورمیانه شتابی تازه خواهد بخشید و به نقاط عطف جدیدی در تاریخ روابط دوجانبه تبدیل خواهد شد. چین به همکاری با کشورهای خاورمیانه، از جمله ایران، ادامه خواهد داد تا به طور مشترک مسیری را برای امنیت و توسعه که با واقعیتهای منطقه سازگار باشد و منافع همه طرفها را در نظر بگیرد، کشف کنند و خرد و قدرت چین را به صلح و رفاه خاورمیانه بیفزایند.
