دیپلماسی خاورمیانه در حال تغییر است؟/ ائتلاف عربستان و اسرائیل در سال قبل آسیب بسیاری دید

حسین نیازبخش: به گزارش خبر فوری ، منطقه خاورمیانه در سال 97 دچار بحرانها و مسائل مختلفی بود. استراتژی آمریکا در منطقه تغییر کرده و ائتلاف عربی و قدرت بن سلمان هم با اوج گیری مسئله قتل جمال خاشقچی دچار آسیبهای جدی شد. از طرف دیگر، ترکیه و قطر هم نقش جدی تری را در منطقه خاورمیانه ایفا کردند و عملا استراتژی منطقه را تغییر دادند.

در این گزارش به برخی از مهم‌ترین این مسائل اشاره می‌کنیم:

بن‌سلمان در خطر؛ ضعف عربستان

با رسوا شدن عربستان و بن سلمان در مساله قتل جمال خاشقچی، جایگاه ولیعهد عربستان عملا آسیب دید. پس از اوج گیری این ماجرا، دموکراتها عملا در مقابل بن سلمان ایستادند و به خصوص کنگره عملیات نظامی این کشور در یمن را محکوم کرد. برخی رسانه های آمریکایی مانند نیویورک تایمز از تغییر متحد اصلی عربستان در منطقه سخن گفتند( اینجا بخوانید ).

هولمان جینکینز در مقاله خود در وال استریت ژورنال تاکید دارد که تاریخ نشان داده است که آمریکا نباید یک متحد اصلی در خاور میانه داشته باشد به همین دلیل اتکای بیش از حد ترامپ بر عربستان اشتباه است. همان طور که ایران روزی ژاندارم منطقه و اصلی ترین متحد آمریکا بود و آمریکا برای پیشبرد اهدافش به آن نیاز مبرمی داشت ولی اکنون به اصلی ترین دشمن ایالات متحده در خاورمیانه تبدیل شده است.

در همین زمان، بن سلمان در داخل عربستان هم به مشکلات جدی برخورد. میدل ایست آی در گزارشی تاکید کرد که معتقد است بسیاری از شاهزادگان و مقامات عربستانی از جمله خالد بن بندر و خالد بن سلطان در مکانهای مختلف به ترغیب احمد بن عبدالعزیز برای پذیرش مقام ولایت عهدی می‌پردازند. احمد پسر برادر بن سلمان است و بن سلمان به شدت از بازگشت او ترسیده است. تاجایی که هیچ عکسی از بازگشت او توسط مقامات سعودی منتشر نشده است( اینجا بخوانید ).

این دو حادثه نشان می‌دهد که عربستان در سال قبل آسیب بسیاری دید و قدرتش بسیار کم شد.

درگیری امارات و عربستان؛ دو پادشاه در یک اقلیم نگنجند

امارات از دیرباز یکی از مهم ترین متحدان عربستان بوده است. اما امسال برای اولین بار در قرن جدید، با ضعف بن سلمان و بحرانی تر شدن مساله خاشقچی، امارات با عربستان وارد چالش نسبی شد. این چالش را که اولین بار توسط الجزیره قطر کشف شد( اینجا بخوانید )، آن قدر جدی نبود که باعث پاشیده شدن ائتلاف عربی شود اما زمینه لازم را برای از بین بردن اتحاد بن سلمان( ولیعهد عربستان) و بن زاید(ولی عهد ابوظبی و مهم‌ترین حامی بن سلمان) به وجود آورد.

آیا مثلث ترکیه-قطر-ایران شکل می‌گیرد؟

دومطلب فوق، به خوبی نشان می‌دهد که ائتلاف عربی- صهیونیستی با محوریت آمریکا و اسرائیل و عربستان و امارات در حال کمرنگ تر شدن است. این امر زمانی تایید می‌شود که ائتلافی نو با محوریت قطر، ایران و ترکیه در منطقه در حال شکل گیری باشد.

این نظریه را یک اندیشکده روسی در دی ماه سال 97 تا حدی تایید کرد( اینجا بخوانید ). نویسنده و تحلیلگر این اندیشکده تاکید کرد که با خروج آمریکا از منطقه ممکن است به زودی ائتلاف جدیدی به نام "ایران-قطر-ترکیه" در منطقه خاورمیانه شکل گرفته و جای ائتلاف "عربستان-آمریکا-اسرائیل" را بگیرد.

از نظر این اندیشکده، این ائتلاف احتمالی که در سالهای بعدی شکل درست تری به خود خواهد گرفت، علاوه بر تضعیف جایگاه عربستان و اسرائیل در منطقه، نقش قطر کوچک را برجسته خواهد کرد. از نظر نویسنده اندیشکده، منابع مالی عظیم و همچنین موقعیت بکر جغرافیایی قطر(که در قلب ائتلاف عربستان و امارات قرار دارد) به آن اجازه می‌دهد تا حتی عربستان سعودی قدرتمند را به تکاپو واداشته و همواره آن را تهدید نماید.

سردرگمی آمریکا در خاورمیانه؛ آیا آمریکا استراتژی خود را تغییر می‌دهد؟

همانطور که بیان شد، مساله قتل خاشقچی ضربه مهلکی به روابط آمریکا و عربستان زد و باعث شد بر تعداد مخالفان آمریکایی با عربستان افزوده شود. علاوه بر این، حضور شخص غیر قابل پیش بینی ای مانند ترامپ در راس قدرت آمریکا، بر احتمال تغییر استراتژی آمریکا در خاورمیانه افزود.

ترامپ طی اقدامی عجیب، نیروهای خود را از سوریه بیرون کشید و باعث شد بسیاری شوکه شوند. استراتژی عجیب ترامپ به حدی آمریکایی ها را دچار سردرگمی کرد که باعث شد بسیاری از آنها استعفا دهند.

این امر نشان می‌دهد بین مقامات آمریکایی یک نظر واحد در مورد خاورمیانه و استراتژی مناسب در این منطقه وجود ندارد.

سوریه وعراق؛ محور مقاومت تقویت می‌شود

با شکست داعش و خروج تقریبا کامل آنها از مرزهای عراق و سوریه، و همچنین خروج نیروهای آمریکایی از سوریه این کشور برای اولین بار در سالهای اخیر، احساس آرامش و استقلال نسبی کردند. نیروهای عراقی و سوری در سال اخیر به هم نزدیک تر شدند.

طبق ادعای عرب نیوز(متعلق به عربستان سعودی) که پس از قدرت گیری ترامپ در آمریکا، متحدین ایران در سوریه و عراق در حال نزدیکی بیشتر به یکدیگر و خروج متحدین آمریکا و عربستان هستند . بنا به اعلام عرب نیوز، بشار اسد با رهبر گروه حشد الشعبی موافقت کرده است تا همکاری میان گروه‌های سوری و عراقی نزدیک به ایران در شمال سوریه بیشتر شود( اینجا بخوانید ).

عرب نیوز مدعی است که اگر این اقدام صورت بگیرد عملا مرز بین عراق و سوریه محو می‌شود و ایران تبدیل به قدرت اصلی و محور اتحاد سوریه، عراق، ایران شود.

در این میان، سیاست ترامپ در مورد عراق و سوریه هم جالب است. آمریکا نیروهای خود را از سوریه خارج کرد اما تمرکز خود را بر عراق بیشتر کرد. هدف ترامپ ترغیب عراق به تقابل با ایران است.

دونالد ترامپ طی مصاحبه ای از افزایش نیروهای آمریکایی در عراق سخن گفت و تاکید کرد که از طریق عراق قصد دارد ایران را کنترل کند. همزمان اما نیروهای عراقی تاکید کردند که اجازه چنین کاری را به آمریکا نمی‌دهند. آمریکا همچنین بارها به عراق هشدار داد که تجارت خود با ایران را به حداقل برساند و ترامپ این پیام را از طریق وزیر امور خارجه اش به عراق رساند.

عادل عبدالمهدی(نخست وزیر عراق) در واکنش ضمنی به اظهارات دونالد ترامپ درباره پایگاه‌های نظامی در عراق تاکید کرد که بغداد استفاده از خاک خود را از سوی هیچ کشور دیگری نمی‌پذیرد( اینجا بخوانید ).

سفر رئیس جمهور روحانی به عراق و همچنین سفر ظریف ، وزیر امور خارجه کشورمان به این کشور به خوبی نشان می‌دهد که عراق چه اهمیت فوق العاده ای برای ایران دارد.

نیویورک تایمز معتقد است که رابطه‌ تجاری ایران و عراق به خصوص در زمینه انرژی(برق و گاز) آنقدر زیاد است که عملا نقشه های آمریکا را زیر سوال می‌برد. روابط تجاری ایران و عراق همیشه خوب و مساعد بوده است. طبق آمار، صادرات عراق در سال 2017 و 2018 به مراتب بیشتر از سال 2016 بوده است.

مطالب فوق نشان می‌دهد که ایران در سال جاری باید تمرکز بیشتری بر روی عراق داشته باشد و با قدرت بیشتری سیاست عربی و منطقه‌ای خود را تداوم بخشد.

38