چه عواملی مانع کاهش مصرف سیگار جوانان است؟

درباره اش زیاد شنیده بودم برای همین تصمیم داشتم فضای متفاوتش را تجربه کنم. وارد که شدم مسئول خدمات به یک میز راهنماییم کرد و به محض نشستنم پرسید: زیر سیگاری؟ که در جواب گفتم بله! اتفاقا میز کناریم دو دختر جوان و دانشجو در حال سرو غذا بودند و متوجه پاکت سیگار روی میزشان شدم! برایم جالب بود که چطور یک دختر جوان بدون هیچ ابایی میتواند یک پاکت سیگار همراه خودش داشته باشد.

پریسا دختری بود که گپ و گفت را با آن آغاز کردم. پریسا در توضیح علل سیگار کشیدنش می‌گفت: «سیگار کشیدنم را از دو سال پیش شروع کردم. دقیقا زمانی که وارد دانشگاه شدم. آن زمان سیگار را برای لذت بردن انتخاب کردم. از کشیدن سیگار لذت می‌برم و تا الان که دو سال می‌گذرد همچنان از کشیدنش لذت می‌برم. سیگار برای من یک تفریح است. نه تنها من که بیشتر دوستانم از سیگار به عنوان یک تفریح استفاده می‌کنند».

از پریسا درباره دیگر دلایل سیگار کشیدنش پرسیدم که در جواب گفت: «اولین باری که سیگار کشیدم واقعا دچار مشکل بودم. یادم است آن روز به همراه سیگار کشیدن گریه کردم. اما دیگه مشکلاتم تموم شد و سیگار همچنان رفیق من مونده.»

زهرا، دوست پریسا که در مقابلش نشسته بود هم مصرف کننده سیگار بود. از او دلایل سیگار کشیدنش را پرسیدم که زهرا اظهار داشت: «زمانی که وارد دانشگاه شدم برای اینکه نشان بدم ترم اولی‌ها بچه نیستند شروع کردم به سیگار کشیدن تا اینکه با پریسا آشنا شدم. واقعا دلیل خاصی جز اینکه نشون بدم بچه نیستم برای سیگار کشیدن نداشتم».

پریسا در بین صحبت‌های زهرا به نکته جالب توجه‌ای اشاره کرد. به عقیده پریسا امروز سیگار کشیدن در بین خانم‌ها به این دلیل است که می‌خواهند ثابت کنند حقوقشان با مردان جامعه برابر است. یعنی زمانی که مردان می‌توانند راحت سیگار بکشند، پس زنان هم به راحتی باید سیگار بکشند.

از پریسا درباره اطلاعش از عوارض سیگار هم پرسیدم که گفت: «سیگار خطر بزرگی برای سلامتیه. اما تا الان به این فکر نکردم. چون معتقدم وقتی دارم از کشیدنش لذت می‌برم خطری تهدیدم نمی‌کند».

در ادامه گپ و گفتم با زهرا درباره مطلع بودن خانواده از سیگار کشیدنش صحبت کردم. زهرا بیان داشت: «خانواده می‌دانند. مخصوصا خواهر بزرگم. اما تا به حال برخورد سخت یا ناراحت کننده‌ای با من نداشتند». پریسا هم در تکمیل صحبت‌های زهرا گفت: «مادرم بیشتر میدونه. بیشتر تا به حال صحبت کردیم تا دعوا و جر و بحث. اما پدرم به این موضوع ورود نکرده و ترجیح داده با مادرم این مسئله را در میان بگذارم».

از پریسا پرسیدم که آیا برادر یا خواهری داری که از سیگار کشیدنت مطلع باشند؟ که در جواب گفت: «یک برادر کوچکتر دارم که نمیدونه و متوجه نیست». به پریسا گفتم نگران نیستی که برادرت در آینده مصرف کننده سیگار شود؟، که گفت: «معتقدم آدم‌ها خودشون باید درست و غلط را انتخاب کنند و کسی نمیتونه مجبورشون کنه».

در ادامه صحبت‌ها از پریسا و زهرا درباره تعداد دوستان سیگاری‌شان پرسیدم و اینکه آیا تجربه استفاده ماده مخدری را دارند یا خیر؟، که پریسا گفت: «ترجیح می‌دهیم با بچه‌هایی که سیگار می‌شکند رفت و آمد کنیم. تا به حال مخدری مصرف نکردم، اما بچه‌های زیادی هستند که مخصوصا گل استفاده می‌کنند و تعدادشون هر روز در حال افزایش است. دلیلش هم ارزانی و در دسترس بودنش هست». زهرا نیز صحبت‌های پریسا رو تایید کرد و گفت: ترجیح می‌دهم با یکی مثل خودم نشست و برخواست کنم».

ترک سیگار و توانایی کنار گذاشتنش از دیگر مسائلی بود که مورد بحث قرار گرفت. جالب اینجا بود که پریسا عنوان داشت: «زمانی که به مسافرت می‌روم یا در خانه حضور دارم یا مشغول کاری هستم، میل به سیگار ندارم. اما در عوض زمانی که بیکار هستم دقیقا مثل الان که سه ساعت باید بگذرد تا کلاس بعدی شروع شود به کافی شاپ می‌آیم و وقتم را با حرف زدن، غذا خوردن و سیگار کشیدن می‌گذرانم».

به عنوان سئوال پایانی پرسیدم چقدر با عبارت افزایش مصرف مواد دخانی بین بانوان موافقید؟، که هر دو نفر موافق بودند. به عقیده پریسا و زهرا سیگار دیگر مانند گذشته خط قرمز بانوان نیست و آن‌ها نیز باید بتوانند آزادانه انتخاب کنند!

تاثیرگذاری مسائل آموزشی و تربیتی از دیگر محور‌هایی بود که در این گپ و گفت: مطرح شد. هر دو نفر بر این باور بودند که آموزش و تربیت نمی‌تواند در انتخاب راه درست از غلط تاثیرگذار باشد چرا که ذات آدمی دوستدار تجربه کردن است و هرچه بیشتر روی مسئله‌ای تاکید شود ایجاد دافعه می‌کند.

در پایان و زمان پرداخت صورت حسابم از مدیر کافی شاپ درباره تاثیرگذاری فضای کاری شان بر افزایش مصرف سیگار در بین دختران و زنان پرسیدم. وی اظهار داشت: «به طور کلی چنین فضا‌هایی اثرگذاری زیادی بر مصرف سیگار در بین دختران دارد. امروزه متاسفانه بانوان ترجیح می‌دهند وقتشان را در چنین فضا‌هایی سپری کنند، چراکه در مکانی امن حضور دارند که می‌توانند کار‌هایی کنند که در فضای باز نمی‌توانند انجام دهند؛ مانند سیگار کشیدن. البته روز‌هایی پیش آمده که به دلایلی مصرف سیگار در کافی شاپ ممنوع بوده و طی آن روز‌ها می‌توانم بگویم اصلا مشتری نداشته ایم. با اینکه مخالف استعمال سیگار در فضا‌های بسته هستم، اما امروز جوانان و به ویژه دختران از مکان‌هایی که بتوانند در آن آزادانه سیگار بشکند استقبال بیشتری می‌کنند».

در ادامه از وی درباره نظارت دستگاه‌های مسئول، چون اماکن پرسیدم که گفت: «در ابتدا نظارت سختگیرانه‌ای وجود داشت، اما هرچه گذشت این نظارت‌ها کمتر شد و تا به حال یکی دو مرتبه پلمپ شده ایم. اما اینکه اماکن و سایر نهاد‌ها بخواهند درباره مصرف سیگار تذکر بدهند، خیر چنین نیست و اهمیتی ندارد».

«همسرم سیگار می‌کشید و من هم چندباری با خودش سیگار کشیدن رو تجربه کردم و خوشم آمد». این‌ها بخشی از صحبت‌های مینو، مادری که صاحب یک فرزند ۸ ساله است درباره دلیل سیگار کشیدنش است. پس از کافی شاپ به سراغ پارکی رفتم که در نزدیکیش قرار داشت. خانمی تنها را در حال سیگار کشیدن دیدم که پس از کسب اجازه در کنارش نشستم و شروع به صحبت کردن کردیم. مینو مادری است که حدود ۱۰ سال است ازدواج کرده و صاحب یک فرزند پسر ۸ سال است. مینو پس از اینکه فرزندش به مدرسه می‌رود به پارک می‌آید تا هم با دوستانش دیدار کند و هم فرصتی برای سیگار کشیدن داشته باشد.

از مینو درباره دلیل سیگار کشیدنش پرسیدم که گفت: «وقتی ازدواج کردم همسرم سیگار میکشید. من نیز پس از مدتی به همسرم گفتم که تمایل دارم سیگار کشیدن را تجربه کنم. البته پیش از این در این باره بحث داشتیم و مهمترین بخش بحث هایمان درباره سیگار نکشیدن در خانه بود. پس برای اینکه همسرم بتواند راحت در خانه سیگار بکشد با سیگار کشیدن من موافقت کرد. امروز نزدیک به ۶ سال است که سیگار می‌کشم. در ابتدا برایم متفاوت و لذت بخش بود، اما کم کم برایم عادت شد. در زندگی مشکلی ندارم و از همسر و فرزندم راضی هستم، اما سیگار را دوست دارم و با آن احساس راحتی می‌کنم. همسرم نیز با سیگار کشیدنم مخالفتی ندارد و ترجیح می‌دهد وقتی با خودش هستم سیگار بکشم، اما گاهی اوقات مثل الان دوست دارم در خلوت و فضای آزاد سیگار بکشم».

دو دلیل اصلی افزایش مصرف سیگار در بانوان

علاوه بر اظهارت شخصی بانوانی که سیگار مصرف می‌کنند، دکتر محمود اکرامی کارشناس مسائل خانواده نیز بر این عقیده است که افزایش مکان‌های امن برای انجام رفتارهایی، چون سیگار کشیدن توسط بانوان باعث افزایش مصرف مواد دخانی در بین دختران و زنان شده است. اکرامی در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر اینکه سیگار کشیدن بین بانوان یک کج رفتاری اجتماعی است، اظهار داشت: زمانی که مسئله‌ای از حالت نرمال خارج شود دیگر قابل کنترل نیست و در جامعه بروز و ظهور بیشتری پیدا میکند. پدیده سیگار کشیدن بانوان مصداق بارز چنین این موضوع است.

این کارشناس مسائل خانواده با اشاره به دیگر دلایل افزایش مصرف سیگار توسط بانوان افزود: آزادی‌های بیش از حدی که امروز خانواده‌ها به دختران داده اند باعث شده تا نظارت کمتری بر رفتار و اعمال آن‌ها باشد. همین موضوع سبب شده تا دختران جوان احساس کنند به سطحی از بلوغ فکری رسیده اند که هر عملی را می‌توانند انجام دهند. از دیگر دلایل مشهود و اثرگذار نیز می‌توان به افزایش مکان‌های امن برای سیگار کشیدن اشاره کرد. امروز بانوان به مانند آقایان نمی‌توانند در فضا‌های باز مشغول سیگار کشیدن شوند؛ بنابراین ترجیح می‌دهند در فضا‌هایی مانند کافه‌ها و کافی شاپ‌ها دور هم جمع شوند تا بتوانند وقت خود را با سیگار کشیدن بگذرانند. نکته جالب توجه این است که تعداد بانوان حاضر در چنین فضا‌هایی از آقایان بیشتر است چراکه به دور از فشار‌های هنجاری جامعه می‌توانند به سیگار کشیدن مشغول شوند.

اکرامی همچنین در توضیح عبارت «برابری حقوق زن و مرد» که باعث شده امروزه برخی بانوان با تاکید بر این موضوع به انجام رفتارهایی، چون سیگار کشیدن روی آورند، تصریح کرد: باید توجه کنیم که ما انسان‌های برابر نداریم که از امکانات برابر برخوردار شوند. از سویی از هر فردی، انتظار متفاوتی است چرا که دارای وظایف متفاوتی هستند. با این توضیح اگر بپذیریم که دختر و پسر دو جنس متفاوت هستند درمیابیم که این دو جنس متفاوت دارای خرده فرهنگ‌های متفاوت نیز هستند. تفاوت فرهنگ‌ها باعث می‌شود برخی رفتار‌ها برای پسر‌ها و برخی رفتار‌ها برای دختران تابو باشد. البته که رفتاری، چون سیگار کشیدن اساسا رفتاری غلط است، اما این رفتار در فرهنگ بانوان تعریف نشده است و جایگاه قابل قبولی ندارد.

علاوه بر اظهارت محمود اکرامی نتایج برخی پژوهش‌ها حاکی از آن است که مصرف سیگار در بین زنان و دختران دارای عللی اجتماعی، چون هنجارشکنی، رهایی از فشار عصبی، تبعیت از مد و سیگاری بودن همسر است.

با این حال، آنچه که تاکنون به عنوان یک دلیل آشکار و موثر بر افزایش مصرف سیگار در کشور مطرح بوده، پایین بودن قیمت و مالیات بر سیگار است. به گفته بهزاد، ولی زاده، مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت ممانعت صنایع تولید کننده سیگار و دلالان این صنعت باعث شده که تاکنون قیمت و مالیات بر سیگار افزایش پیدا نکند و همین موضوع سبب افزایش مصرف سیگار در کشور شده است.

آمار مصرف سیگار در بین بانوان/ صنایع دخانی مانع کاهش مصرف سیگار شده‌اند

درباره آمار مصرف دخانیات در زنان گفت: طبق آخرین آمار سال ۹۵، حدود ۰.۸ درصد زنان بالای ۱۸ سال، مصرف کننده روزانه سیگار هستند که در مقایسه با سال ۹۰، این آمار حدود ۰.۲ افزایش یافته است. همچنین میزان مصرف کل دخانیات در مردان ۲۴ درصد و این میزان درمیان زنان بالای ۱۸ سال حدود ۳.۸ درصد بوده است. بر همین اساس آمار‌ها حاکی از این است که افزایش نسبی مصرف دخانیات را در بین زنان داشته‌ایم. همچنین مصرف دخانیات در گروه سنی ۱۳ تا ۱۵ سال در دختران نسبت به پسران افزایش بیشتری داشته است.

وی در پاسخ به این سئوال که چرا اخیر پژوهشی درباره میزان مصرف مواد دخانی در بین بانوان انجام نشده است؟، اظهار داشت: به علت هزینه بر بودن چنین پژوهش‌هایی طی دو سال اخیر پژوهشی صورت نگرفته است، اما برای سال ۹۸ در دستور کار داریم تا چنین پایش‌هایی انجام شود.

ولی زاده در ادامه با اشاره به اینکه ۸۴ درصد مصرف مواد دخانی در کشور‌های در حال توسعهای، چون کشور ما انجام می‌شود، بیان داشت: کشور‌های توسعه یافته در سال‌های گذشته میزان مصرف مواد دخانی شان را کاهش داده اند و صنایع دخانی چنین کشور‌هایی برای فرار از رکود و ورشکستگی، مواد دخانی شان را با هدف کشور‌های مصرف کننده ای، چون کشور ما تولید می‌کنند.

وی همچنین به مسئله قاچاق مواد دخانی پرداخت و گفت: متاسفانه بیشترین قاچاق مواد دخانی توسط صاحبان صنایع انجام میشود. از سویی بیش از ۹۵ درصد مواد دخانی در داخل کشور تولید می‌شود و پاسخگوی نیاز داخل است. با این حال بخشی از نیاز داخل از طریق برند‌های معروف دخانی قاچاق، چون مالبرو تامین می‌شود. از طرفی در ستاد کشوری کنترل دخانیات مکاتبه‌ای را از طریق رئیس ستاد (وزیر بهداشت) با وزیر صمت داشتیم و با هرگونه راه اندازی صنعت جدید مرتبط با دخانیات مخالفت کردیم.

ولی زاده به مهمترین راهکار پیشگیری از مصرف مواد دخانی نیز اشاره کرد و ادامه داد: مالیات بر سیگار به عنوان یک راهکار مهم درباره کاهش مصرف مواد دخانی مطرح است که متاسفانه جزو ضعیف‌ترین کشور‌ها از این نظر هستیم. همچنین قیمت سیگار بر اساس شاخص‌های بین المللی در کشور ما بسیار پایین است به طوری که در حال حاضر قیمت هر پاکت سیگار حدود ۰.۳ دلار است در حالی که بر اساس شاخص‌های جهانی قیمت هر پاکت سیگار حدود ۴ دلار است. از سویی بر اساس همین شاخص‌ها به بیش از ۷۰ درصد این قیمت‌ها مالیات تعلق می‌گیرد، اما در کشور ما از قیمت یک پاکت سیگار حدود ۲۰ درصدش به مالیات اختصاص پیدا میکند.

مسئول دبیرخانه ستاد کنترل و مبارزه با دخانیات وزارت بهداشت در پاسخ به این سئوال که چرا تاکنون میزان مالیات بر سیگار افزایش پیدا نکرده است؟، بیان داشت: متاسفانه از جانب نهاد قانون گذار توجهی به این موارد نمی‌شود و همین مسئله به افزایش مصرف دامن زده است. در حال حاضر میزان مالیات تعلق گرفته به هر نخ سیگار معادل ۷.۵ تومان است که به ازای هر پاکت سیگار ۱۵۰ تومان است! علاوه بر این‌ها صنایع دخانی در افزایش مالیات بر سیگار و افزایش قیمت سیگار به شدت مقاومت می‌کنند.

ولی زاده به قدرت صنایع دخانی و لابی گری قوی آن‌ها اشاره کرد و تصریح کرد: صاحبان صنایع مواد دخانی با توجیهات و دلایل پیش پا افتاده سعی دارند تا نهاد‌های متفاوتی، چون مجلس را قانع کنند که هیچ افزایش قیمتی بر سیگار انجام نشود. علاوه بر این باید به این نکته توجه کرد که هر صنعتی مسئول قاچاق کالای مرتبط با صنعتش است. یعنی اگر قاچاق مواد دخانی داریم باید صاحبان صنایع دخانیات پاسخگو باشند. اما دو موضوع قاچاق و مالیات همچنان حل نشده باقی مانده اند.

طبق کنوانسیون بین المللی مقابله با دخانیات که در سال ۸۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید باید از نفوذ و ورود صنایع و عوامل دخانی به سیاست گذاری‌ها جلوگیری شود، با این حال متاسفانه این عوامل به صورت گروهی در همه جا حضور دارند. اگر هم اکنون بخواهیم درباره افزایش مالیات یا افزایش قیمت سیگار با نمایندگان مجلس صحبت کنیم شاید به سختی بتوانیم چنین موضوعاتی را مطرح کنیم، اما این افراد به راحتی می‌توانند به نمایندگان و سایر مسئولان دسترسی داشته باشند. این مسئله نشان دهنده قدرت صنایع دخانی است؛ بنابراین تا چنین قدرت‌های پشت پرده‌ای با میلیارد‌ها دلار سود سالیانه وجود داشته باشند نمی‌شود به افزایش قیمت و مالیات بر سیگار و کاهش مصرف سیگار امیدوار بود.

در تکمیل اظهارت، ولی زاده می‌توان به عدم افزایش قیمت سیگار در سال ۹۸ هم اشاره کرد. طرحی که یکشنبه ۵ اسفند ماه در صحن علنی مجلس و در راستای بررسی لایحه بودجه ۹۸ طرح و در نهایت با مخالفت بهارستانی‌ها مواجه شد.

مخالفت مجلس با افزایش قیمت سیگار!

نمایندگان مجلس در جلسه علنی نوبت عصر یکشنبه ۵ اسفندماه و در ادامه بررسی جزئیات لایحه بودجه ۹۸ در بحث درآمدی بند الحاقی ۳ به تبصره ۶ را با ۱۵۰ رأی موافق، ۴۶ رأی مخالف و ۲ رأی ممتنع از مجموع ۲۲۲ نماینده حاضر در مجلس حذف کردند. پیش از این، این بند با رأی نمایندگان به کمیسیون تلفیق جهت بررسی بیشتر ارجاع شد. اما یکشنبه گذشته این بند مجدداً مورد بررسی قرار گرفت. پیشنهادی مطرح شد که در آن ۵۰ ریال به ۱۰ ریال کاهش پیدا کند که این پیشنهاد با مخالفت نمایندگان روبرو شد.

علی لاریجانی رئیس مجلس بعد از حذف این بند توضیح داد که با حذف بند الحاقی ۳ به تبصره ۶ عملاً فقط احکام برنامه در موضوع سیگار در سال آینده اجرا می‌شود. مجلس می‌خواست با این بند دولت را مکلف کند که علاوه بر احکام برنامه به ازای هر نخ سیگار مبلغ ۵۰ ریال اضافه دریافت شود و منابع آن به درآمد عمومی نزد خزانه داری کل کشور واریز گردد.

با این تفاسیر به نظر می‌رسد پیامد‌ها و اثرات منفی سیگار بر جامعه، مخصوصا قشر جوان مورد توجه مدیران قرار ندارد و همچنان قدرت صنایع تولید کننده دخانی و دلالان این صنعت بر سلامت جامعه می‌چربد.

منبع: مهر

1981