نقد، ناخوشایند اما شیرین/ ناقد، مکمل حقیقت‌جویی نویسنده

مراسم اختتامیه پانزدهمین جشنواره نقد کتاب بعدازظهر امروز دوشنبه اول بهمن در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خسرو باقری یکی از منتقدان و سخنرانان این برنامه گفت: می توانیم نقد را به عنوان احقاق حق تعریف کنیم اما حق چه کسی؟ اولین حق، حق علم است که قرار است در نقد ادا شود. علم را می توان شامل شاخه های نظری و عملی دانست. در علم انسان می خواهد عالم را بشناسد در نتیجه نقد به دنبال این است که عالَم را از زندان عالِم نجات دهد. حق علم این است که اصیل از بدیل شناخته شود و نقد دنبال این است که کار ا صیل را بشناساند.

وی افزود: در مقام دوم حقی که باید احقاق شود، حق عالِم است. به یک معنا عالم را از زندان وهم خودش نجات می دهد. بیان ایجابی این نکته این است که عالِم دو چشم پیدا کند یعنی چشم بیرون به چشم درونش اضافه شود چون ناقد از بیرون نگاه می کند و در حکم چشم بیرونی است. حق بعدی حق متعلم است. متعلمان هم در زندان عالِم گرفتار می شوند و این خطر برایشان وجود دارد که یک سونگر شوند. نقادی یعنی برای متعلم افق جدیدی ترسیم کنیم. این حق هم از زاویه دید ایجابی، رساندن متعلم به بلوغ است.

این استاد دانشگاه گفت: حق چهارم حق خود نقد است؛ هر کسی حق دارد نقد کند به شرطی که حق نقد را به جا بیاورد. در این بخش باید از حب و بغض آزاد باشیم در اینجاست که حمله کردن به شخصیت منتقد، آفت است. البته ناقد هم باید شخصیت خودش را مثل جراحی ببیند که می خواهد غده سرطانی را بیرون بکشد. در نتیجه در حمله به نقاط ضعف علمی عصب باید مثل جراح دقیق و از طرف دیگر دست به عصا حرکت کرد.

دیگر سخنران این مراسم حجت الاسلام والمسلمین اسلامی دبیر جشنواره بود که گفت: این اصولا مشکل ایران نیست و در همه جای جهان همینطور است؛ نقد ناخوشایند است. اصولاً نقد غرور ما را جریحه دار می کند. ما را رنج می دهد و اذیت می کند. اگر کارمان را مشروط کنیم به واکنشی که صاحب اثر نشان می دهد کارمان زار خواهد بود.

وی افزود: نقد کردن بخشی از فرآیند دانش‌وری است. اگر کسی می خواهد علم ورزی کند باید وارد میدان جنگ شود و حساب جنگیدن را هم بکند. منتقد باید پوست کلفت باشد. در راه نقد ممکن است از نزدیکترین دوستان ضربه بخوریم با این حال نقد شیرینی خاصی دارد. بارها پیش آمده که نقدی را ننوشتم و بعداً حسرت خوردم.

دبیر جشنواره نقد کتاب از برگزیدگان این جشنواره به دلیل تأخیر در برگزاری مراسم اختتامیه عذرخواهی کرد و گفت: قرار بود این مراسم یک ماه زودتر برگزار شود که به دلیل مشکلات مالی این امر میسر نشد اما با همکاری آقای حسین پوردر خانه کتاب و مسئولان خانه اندیشمندان علوم انسانی توانستیم این برنامه را امروز برگزار کنیم.

محسن جوادی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در این مراسم گفت: نقد و نوشتن از مهم‌ترین وجوه عقلانیت انسان است. اگر به تعریف عقلانیت در متون فلسفی توجه کنیم، عقلانیت آدمی دو وجه دارد؛ جستن و بیان حقیقت و همچنین طراحی و ایده‌پردازی برای تغییر آنچه هست دو وجه عقلانیت هستند.

وی افزود: نوشتن بر این دو محور می‌تواند ظهور پیدا کند و نقد مسیر نویسنده و اندیشه‌ها یا ایده‌هاست. مدل دیگر نقد شامل نقد کنش نویسنده است. به عبارت دیگر این کنش می‌تواند ارزیابی اخلاقی شود. انواع نقد نباید خلط شود و به نظر می‌رسد خلط این دو نوع نقد آسیب‌هایی را وارد کرده است. اگر نقد راه خود را پیش نگیرد و جعل و سرقت نویسنده دلیل نادرستی نوشته‌هایش قرار گیرد این جریان اشتباه و نوعی مغالطه است. بنابراین با روشن‌شدن ضوابط نقد، نقد روشن‌تری خواهیم داشت.

جوادی همچنین گفت: ناقد مکمل حقیقت‌جویی نویسنده است به‌نظر می‌رسد واکنش‌های ناشی از غرور ذاتی انسان در مقابل نقد به دلیل بی‌توجهی به تمرین برای پذیرش نقد است.

منبع: مهر

1981