چگونه خبر‌های جعلی را در شبکه‌های اجتماعی تشخیص دهیم؟

ترامپ در هجدهم ژانویه سال گذشته برندگان جایزه‌ای به نام خبر‌های جعلی را که بار‌ها درباره‌اش توئیت کرده بود اعلام کرد و از طریق رسانه مورد علاقه‌اش توییتر به ۱۰ رسانه نشان افتخار فیک نیوز را اعطا نمود!

نشریه انگلیسی «تلگراف» با درج این خبر می‌نویسد: «به هر حال، فریبکاری و دروغ از همان آغاز پیدایش اینترنت با آن همراه بوده است، اما فقط در دو سال گذشته است که عرصه‌های سازمان‌یافته و سیستماتیک برای تولید اخبار دروغ، ظهور یافته است. پیدایش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم خودش یک عامل اصلی در این زمینه بود. شبکه‌هایی همچون فیس بوک باعث شدند، حباب فیلتر‌ها (filter bubble) پدید آیند، یعنی به افراد فقط چیز‌هایی نشان داده شود که مورد نظر یا پسند مدیران شبکه است و آن چیز‌هایی که نمی‌پسندند و یا مخالف نظرشان است از کاربران پنهان بماند. «حباب فیلتر» اصطلاحاً به شکلی از فیلتر شدن محتوا گفته می‌شود که معمولاً در شبکه‌های اجتماعی روی می‌دهد. سازوکار این نوع فیلتر شدن به این صورت است که اجازه نمی‌دهد دیدگاه‌های مخالف دیدگاه حاکم به ما برسد بلکه باعث می‌شود ما در حصار اندیشه‌ها و دیدگاه‌های مشابه گرفتار شویم.

شواهد امر نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام، اینستاگرام، فیسبوک، توییتر و... با این هدف ساخته شده‌اند که اطلاعات جعلی منتشر کنند. اما دایره گسترش خبر‌های جعلی وابسته است به اینکه بتواند به شکل ویروسی انتشار یابد و این اغلب بیش از آنکه به راست بودن خبر بستگی داشته باشد به احساسات و واکنش‌های عاطفی بستگی دارد. بر طبق آمار‌های خودِ فیسبوک و توییتر (دو میلیارد کاربر در فیسبوک و ۳۳۰ میلیون کاربر در توییتر) و ساعت‌هایی که در هر هفته در این شبکه‌های اجتماعی صرف شده است، باید گفت: بسیاری از کاربران با خبر‌های دروغین و کمپین‌های اطلاعات جعلی تماس یافته‌اند.

بر طبق پژوهشی که دانشگاه استنفورد انجام داده، وبسایت‌هایی که خبر‌های جعلی یا «فیک نیوز» تولید کرده‌اند در طول انتخابات آمریکا ۱۵۹ میلیون بازدید داشته‌اند و دیگر پژوهش‌ها نشان داده‌اند که خبر‌هایی که در طول انتخابات بیش از همه همرسانی شده یا بازنشر شده‌اند، دروغ و جعلی بوده‌اند. درباره نقش «فیک نیوز» در انگلستان در زمان انتخابات هم شواهدی در دست است که در هر دو روبات‌های اینترنتی به کار رفته است.
شناسایی «فیک نیوز» آسان نیست، پژوهشی که در دانشگاه استنفورد در سال گذشته انجام شده نشان می‌دهد که کاربران شبکه‌های اجتماعی اغلب در فرق میان محتوای جعلی و محتوای معتبر ناتوان بوده و ناشیانه عمل می‌کنند. این پژوهش فهرستی از ترفند‌ها برای شناساییِ خبر‌های جعلی یا «فیک نیوز» ارائه داده که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

۱- به سرخط خبر‌ها با دیده شک بنگرید: سرخط خبر‌های جعلی اغلب جالب هستند و با حروف بزرگ و علامت تعجب می‌آیند. اگر سرخط خبر باورناپذیر باشد این احتمال هست که خبر جعلی باشد.

۲- منبع خبر را نگاه کنید: مطمئن شوید که خبر از منبعی معتبر و مستقل به دست شما می‌رسد. اگر خبر از وب سایتی به دست شما رسیده که برایتان آشنا نیست درباره آن وب‌سایت اطلاعات کسب کنید.

(وب سایت‌های وابسته به دولت‌ها و حکومت‌ها و نهاد‌های حکومتی مثل رسانه‌های زنجیره‌ای «بی بی‌سی» (رسانه سلطنتی بریتانیا)، «VOA» یا تلویزیون صدای آمریکا (وابسته به وزارت امورخارجه آمریکا)، «ایران اینترنشنال» (وابسته به آل‌سعود)، شبکه رسانه‌ای «من و تو» (وابسته به بهاییان بریتانیا)، «دویچه وله» یا رادیو صدای آلمان (وابسته به دولت آلمان)، «یورو نیوز» (وابسته به اتحادیه اروپا)، «رادیو ملی فرانسه» یا rfi (وابسته به دولت فرانسه)، «رادیو زمانه» (وابسته به سرویس اطلاعاتی هلند و موسسه NED از زیرمجموعه‌های سازمان CIA)، «گویا نیوز» (وابسته به آژانس مرکزی اطلاعات آمریکا)، «آمد نیوز» (وابسته به موساد سرویس اطلاعاتی اسرائیل) و... بیشتر این اخبار جعلی و یا «فیک نیوز» را به طور هماهنگ تولید می‌کنند)

۴- به فرمت‌های نامتعارف توجه کنید: بسیاری از خبر‌های جعلی در خود خطا‌های املایی و گرامری دارند و فرمت ظاهریشان هم غیرعادی است.

۵- به عکس‌ها توجه کنید: گزارش‌های خبریِ جعلی اغلب با عکس‌ها یا ویدئو‌های دستکاری شده همراه هستند. گاهی عکس مورد نظر معتبر است، اما در جایی غیر از پیش‌زمینه خودش به کار رفته است. می‌توانید عکس را در اینترنت جست‌وجو کنید تا دریابید از کجا آمده است.

۶- به تاریخ‌ها توجه کنید: گزارش‌های خبریِ جعلی ممکن است زمان‌بندی‌هایی داشته باشند که بی‌معنا باشد یا ممکن است در آنها، زمان رخداد‌ها تغییر داده شده باشد.

۷- شواهد را چک کنید: منابعی که در آن‌ها نام نویسنده آمده است را بررسی کنید. نبود هیچ منبعی یا بی‌نام بودن نویسنده می‌تواند نشانه جعلی بودنِ خبر باشد.

۸- به دیگر گزارش‌ها هم توجه کنید: اینکه هیچ منبع دیگری آن خبر را گزارش نکرده است می‌تواند نشانه جعلی بودن خبر باشد.

۹- آیا خبر طنز است؟: گاهی دشوار است میان خبر جعلی و مطلب فکاهی تمایز بگذاریم. بررسی کنید که آیا منبع خبر به مطالب طنز معروف است و آیا جزئیات خبر و آهنگ خبر نشان از طنز بودن دارد.

۱۰- برخی خبر‌ها عمداً دروغ هستند: با نگاهی انتقادی درباره خبر‌هایی که می‌خوانید، بیندیشید و فقط آن‌هایی را همرسانی (بازنشر) کنید که می‌دانید موثق هستند.

در پایان باید گفت: بد نیست درباره هر خبری کمی شکّاک باشیم و از خود بپرسیم: آیا این واقعاً اتفاق افتاده است؟

منبع: باشگاه خبرنگاران

1980