جتهای روسی در شمال آفریقا / مسکو میخواهد الگوی سوریه را در لیبی تکرار کند
پوتین درصدد است تا با حضور در لیبی، زمینه را جهت پررنگتر کردن حضورش در خاورمیانه فراهم کند. ژنرال استفان تاونسند بر این باور است که کرملین درصدد تغییر توازن حاکم بر لیبی در راستای منافع خود است.
ارتش آمریکا میگوید هفته گذشته روسیه برای حمایت از گروه ویژه تحت حمایتش موسوم به واگنر (گروه نظامی ویژه روسیه) که امروز در منطقه محاصرهشدهای در نزدیکی طرابلس مستقر هستند، ۱۴ فروند جنگنده به لیبی اعزام کرده است. ناظران بر این باورند که کرملین بدین طریق قصد دارد تا در میانه این جنگ نیابتی نفوذ خود را گسترش دهد. این تلاش بهخصوص بعد از آن که خلیفه حفتر، متحد مسکو بهواسطه عقبنشینی از پایتخت لیبی، متحمل هزینه سنگینی شد، افزایش یافته است. در این میان فرماندهی نظامی آمریکا مستقر در آفریقا موسوم به آفریکام با انتشار بیانیهای اعلام کرد که جنگندههای روس در یکی از پایگاههای سوریه تغییر رنگ داده شدند تا مشخص نشود که متعلق به روسیه هستند و از آنجا راهی لیبی شدند. فرماندهی نظامی آمریکا به همراه این بیانیه ۱۵ عکس ماهوارهای را نیز منتشر کرد که جنگندهها را در حال پرواز در هوا یا مستقر در پایگاه نظامی در لیبی نشان میدهد. ژنرال استفان تاونسند، فرمانده نیروهای نظامی آمریکایی مستقر در آفریقا در این باره میگوید: «روسیه مدت زمانی طولانی است که هرگونه دخالت در امور داخلی لیبی را انکار میکند؛ اما شواهد بهدستآمده به اندازهای قوی و مستند است که کرملین این بار قادر به انکار نقشش نخواهد بود». نیویورکتایمز در این باره مینویسد انتقاد فرماندهی ارشد آمریکایی نشاندهنده نگرانی وزارت دفاع آمریکا از افزایش نفوذ مسکو در خاک لیبی است. شواهد نشان میدهد روسیه تا به امروز با تکیه بر گروه نظامی واگنر و همچنین حمایت گروههای نظامی غیردولتی، تجهیزات نظامی را در اختیار حفتر قرار میداد و همینها بودند که زمینه را برای حمله سال گذشته ژنرال (حفتر) به طرابلس هموار کردند. با این حال در جریان این حمله، ترکیه ژانویه سال جاری در راستای حمایت از دولت رسمی لیبی که توسط سازمان ملل متحد شناسایی شده است، وارد میدان شد و جنگندهها و پهپادهای ترک با هدف قرار دادن خطوط هوایی تحت تصرف حفتر برای جنگندههای دولتی، این فرصت را فراهم کردند تا بتوانند کنترل پایگاه هوایی استراتژیک واقع در غرب طرابلس را در اختیار خود بگیرند. اواخر هفته رسانههای اجتماعی لیبی تصاویری را از مزدوران روس منتشر کردند که گفته میشود توسط واگنرها در حال عقبنشینی از جنوب طرابلس بودند.
آنها بعد از گذراندن یک شب در منطقهای موسوم به بنی ولید، در پایگاه هوایی الجفره مستقر شدند؛ پایگاهی در شرق لیبی که در اختیار حفتر است و دقیقا همان جایی است که اسکادرانهای هوایی روسیه نیز در آن مستقر هستند. حفتر ۷۶ ساله در دهه ۱۹۸۰ به واسطه تلاشش برای سرنگونی دیکتاتوری لیبی مهرهای مهم برای سیا محسوب میشد؛ با این حال او از سال ۲۰۱۴ برای تکیه بر قدرت خیز برداشته و از شرق لیبی، سرزمین تحت کنترلش، دولت حاکم را که توسط سازمان ملل متحد و بازیگران بینالمللی شناسایی شده است هدف حملات خود قرار میدهد. گفته میشود حفتر علاوه بر روسیه از حمایتهای نظامی و مالی بازیگرانی چون مصر و امارات متحده عربی نیز برخوردار است. تا به امروز متحدان حفتر با تهیه تجهیزات نظامی و دفاعی در جنگ داخلی لیبی مشارکت داشتند؛ اما شواهد اخیر نشان میدهد که روسیه رسما وارد این نبرد شده که این خود میتواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد. به باور مایکل کوفمن مدیر اجرایی برنامه مطالعاتی روسیه در مرکز تحقیقاتی ناوال، «نیروی هوایی روسیه نه تنها قادر است تعادل حاکم بر معادلات نظامی لیبی را تغییر دهد، بلکه این بخش از ساختار نظامی مسکو در گام اول تلاش دارد تا زمینه را برای استقرار دائمی نظامیان روس در خاک لیبی هموار کند». آژانس خبری روسیه اینترفاکس گفته است که کمیته دفاعی مجلس روسیه (دوما) ادعاهای اخیر ایالات متحده را به تندی به چالش کشیده است. این آژانس خبری به نقل از معاون رئیس کمیته اعلام کرد که «مواضع روسیه در ارتباط با لیبی به طور کامل روشن است و مسکو تلاش دارد تا زمینه را برای پایان دادن به این نبرد داخلی خونین فراهم کند. از همین رو کرملین مدتها بر این نکته پافشاری میکند که طرفین باید سلاحهایشان را زمین گذاشته و اختلافها را پشت میز مذاکره حلوفصل نمایند». با این حال سرگرد کارل ویست، سخنگوی فرماندهی نیروهای آفریکام از پرواز جنگندههای میگ-۲۹ و SU-۲۴ که دارای علامت نیروی هوایی روسیه بودند خبر داد و گفت که این جنگندهها در پایگاه هوایی حمیمیم سوریه مستقر شدند. به گفته او بسیاری از همین جنگندهها پایگاههای نظامی سوریه را به مقصد لیبی ترک کردند. پنتاگون با استناد به شواهد میگوید که قرار است واگنرها این جتها را به پرواز درآورند. با این حال هنوز برنامه کرملین برای به پرواز درآوردن این جنگندهها در حمایت از خلیفه حفتر روشن نیست. یکی از دیپلماتهای غربی که نخواسته نامش فاش شود، در گفتوگو با نیویورکتایمز گفته است اعزام جنگندههای اخیر به لیبی، تاکتیکی است که کرملین با تکیه بر آن، ترکیه را برای توقف حملات علیه مواضع خلیفه حفتر تحت فشار قرار دهد. این دیپلمات در ادامه افزود: «در شرایط کنونی تنها یک گزینه میتواند صلح را در لیبی تضمین کند و آن این است که طرفین درگیر جنگ، سلاحهایشان را روی میز مذاکره قرار دهند.
اینگونه زمینه برای خروج بیحاشیه نظامیان روس نیز هموار خواهد شد». در همین راستا شواهد نشان میدهد که نظامیان روس بدون توافق رسمی میان آنکارا و مسکو توانستند از طرابلس عقبنشینی کنند بدون آنکه توسط پهپادهای ترکیه هدف حمله قرار بگیرند. وزارت دفاع آمریکا میگوید مانورهای غیرمعمول روسیه و ترکیه نشان میدهد که امروز بیش از هر زمان دیگر باید در انتظار گسترش میدان نبرد پروکسی در کشور نفتخیزی چون لیبی بود؛ امروز لیبی به میدانی برای رقابتهایی در حوزه انرژی و ژئواستراتژیک تبدیل شده است. ناظران بر این باورند که حضور نظامیان ترک و روس در لیبی احتمال رویارویی این دو بازیگر را افزایش داده است. با این حال گروهی باور دیگری دارند و میگویند روسیه و ترکیه بیش از آن که به فکر تقابل و درگیری باشند، در تلاش برای تقسیم غنایم هستند. اردوغان و پوتین، رؤسای جمهوری ترکیه و روسیه هر دو در تلاش برای تحقق منافع استراتژیک و اقتصادیشان در لیبی هستند. اردوغان پیش از این گفته بود که در صورت امضای توافقنامهای مبنی بر واگذاری شرق مدیترانه به این کشور، منطقهای که مملو از ذخایر انرژی است، حاضر است از دولت قانونی مستقر در طرابلس حمایت کند. پوتین نیز درصدد است تا با حضور در لیبی، زمینه را جهت پررنگتر کردن حضورش در خاورمیانه فراهم کند. ژنرال استفان تاونسند بر این باور است که کرملین درصدد تغییر توازن حاکم بر لیبی در راستای منافع خود است. به گفته او مسکو در تلاش است تا استراتژیاش در سوریه را در آفریقا و لیبی تکرار کند. بدین معنا که همچون سوریه، مسکو بدون استفاده از نظامیان خود و صرفا با تکیه بر حامیانش توانست قواعد بازی را به نفع خود تغییر دهد. این بار مسکو درصدد است تا از این الگو در لیبی پیروی کند. به همین دلیل در بیانیه منتشرشده توسط فرماندهی نظامی آمریکا آمده است که روسیه با تکیه بر واگنرها میخواهد نقش و حضور مستقیم خود را در درگیریهای لیبی پنهان نگاه دارد. جف هرگیان، یکی از ژنرالهای نیروی هوایی ایالات متحده بر این باور است که اگر روسیه بتواند یکی از پایگاههای نظامی لیبی را در اختیار خود قرار دهد، آن زمان نگرانیها و دغدغههای امنیتی بسیار جدی در جبهه جنوبی اروپا به وجود میآید. در شرایط کنونی ناظران میگویند نه نیروهای حامی حفتر و نه دستنشاندههای روسیه بدون حمایت نظامی مسکو قادر به استفاده از جنگندهها نیستند. از آن طرف مردم ساکن در منطقه بنیولید، شهری واقع در ۱۵۰ کیلومتری طرابلس، میگویند بیش از ۱۵۰ مزدور خارجی در این منطقه مستقر شدهاند. در اینجا سوال این است که هدف روسیه از استقرار جنگندهها و نیروهای تحت حمایتش در منطقهای نزدیک پایتخت لیبی چیست؟ وزارت خارجه روسیه اخیرا پیامی ارسال کرده به امضای لاوروف برای عقیله صالح عیسی، سخنگوی مجلس نمایندگان لیبی که همتراز با حفتر است. براساس پیام ارسالی، مسکو خواستار آتشبس فوری و آغاز رایزنیهای سیاسی شده است. تحلیلگران هنوز نمیدانند هدف مسکو از انجام این بازی دوگانه چیست. ویلیام لارنس، استاد دانشگاه واشنگتندیسی میگوید که بعد از شکست پرهزینه حفتر، طبیعتا مسکو با توسل به اهرم مذکره درصدد ایجاد فضایی است تا بدین طریق بتواند خود را مجهزتر کند. با این حال منصور الکیخیا، استاد دانشگاه تگزاس باور دیگری دارد و میگوید ارائه تجهیزات نظامی از سوی روسیه به حفتر و متحدانش برای تداوم تنشهای داخلی در لیبی کافی است و از همین رو تا مادامی که چنین شرایطی بر این کشور آفریقایی حاکم باشد، مذاکره بینتیجه خواهد بود. این استاد دانشگاه افزود: «ما شاهد یک بازی با حاصل جمع صفر هم برای روسها و هم برای ترکها هستیم. این دو کشور به هیچعنوان حاضر نیستند از دستاوردهایشان در لیبی دست بکشند. از همین رو پیشبینی میکنم که با شکست بعدی حفتر، بازیگران دیگری نیز وارد میدان میشوند، از جمله مصر که این مسئله میتواند زمینه را برای وقوع فاجعهای جدی فراهم کند و موجب شود تا درگیریهای داخلی لیبی به مدت ۱۵ یا ۲۰ سال دیگر به درازا بکشد». بیانیه فرماندهی آمریکا که در جریانش از اعزام ۱۴ جنگنده روسیه به خاک لیبی خبر داده شده است، در حالی منتشر شد که سازمان ملل متحد از کشورهای درگیر نبرد خواسته است تا به حمایتهای نظامیشان از حفتر پایان دهند. براساس دادههایی که در اختیار این سازمان قرار گرفته، حفتر بعد از عقبنشینی از طرابلس، در مناطقی چون صلاحالدین بسیاری از غیرنظامیان را کشته و حتی با مینگذاری در مناطق مسکونی موجب کشتهشدن تعداد زیادی غیرنظامی ساکن این مناطق شده است. از همین رو سازمان ملل صراحتا اعلام کرد که حمایت نظامی از حفتر و گروه تحت حمایتش مصداق بارز نقض قوانین بشردوستانه قلمداد میشود.
24