ابعاد پنهان بازگشت ایران به لیست سیاه

علیرضا سلطانی روزنامه‌نگار و کارشناس اقتصاد سیاسی در یادداشتی در روزنامه همشهری نوشت:

گروه اقدام مالی موسوم به FATF روز جمعه در اقدامی که قابل پیش‌بینی بود، ایران را وارد لیست سیاه یا به‌عبارتی لیست کشورهای پرخطر به لحاظ معاملات مالی و بانکی کرد. براساس این تصمیم دولت‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی و پولی بین‌المللی باید در مناسبات پولی و بانکی خود با ایران، نهایت دقت و حساسیت را نشان دهند تا عملیات بانکی آنها در راستای کمک به گروه‌ها وجریان‌های تروریستی نباشد.

این اما ظاهر ماجراست. بسیاری از مخالفان تصویب لوایح دوگانه مورد تأکید گروه اقدام مالی در ایران، به مصداق ضرب‌المثل معروف «آب که از سر گذشت چه یک‌وجب چه صد‌‌وجب» معتقد بوده و هستند که با وجود تحریم‌های آمریکا و محدودیت‌های شدید موجود در مناسبات پولی و بانکی بین‌المللی ایران، تصویب شدن یا نشدن 2لایحه پالرمو و CFT و به‌دنبال آن وارد شدن یا نشدن به لیست سیاه، تأثیری به حال ایران ندارد و بنابراین لزومی به تصویب این لوایح و اجرای توصیه‌های گروه اقدام مالی که اعضای آن کشورهای پیشرفته غربی هستند، نیست. این استدلال با توجه به شرایط اقتصادی کشور تا حدی می‌تواند درست باشد هرچند نباید از آثار روانی آن بر برخی بازارها مانند ارز غافل بود. اما این استدلال کامل و جامع نیست چرا که مخالفان همه ابعاد و جوانب ماجرا را درک نمی‌کنند.
امروزه جایگاه و موقعیت کشورها در نظام بین‌المللی بر مبنای اعتماد و اعتبار اقتصادی و سیاسی است. هر بازیگری اعم از کشور، دولت، شرکت، بنگاه و سازمان به میزان اعتباری که در سطح بین‌المللی دارد و سطح اعتمادی که سایر بازیگران بین‌المللی بر آن قائل هستند، می‌تواند از مزایا، ظرفیت‌ها و فرصت‌های بین‌المللی برای منافع سیاسی و اقتصادی خود بهره‌برداری کند و در مقابل خود را از آسیب‌ها و چالش‌های بین‌المللی دور نگه دارد. جدای از واقعیت‌های اقتصادی و توسعه‌ای کشورها و دولت‌ها که در دنیای امروز به آسانی برای همه قابل درک است، جایگاه و موقعیت کشورها در گزارش‌ها و شاخص‌بندی‌های مرجع بین‌المللی که امروزه بسیار باب شده و کشورها به‌دنبال ارائه تصویری مثبت و روبه‌پیشرفت از خود در این گزارش‌ها هستند، در این زمینه بسیار تعیین‌کننده است. این نگاه ایجابی در کنار مراقبت برای جلوگیری از قرار گرفتن در رتبه‌های پایین جدول این گزارش‌ها و مهم‌تر از آن ورود به برخی لیست‌ها و فهرست‌های منفی و به‌اصطلاح سیاه است. این شرایط باعث می‌شود که ریسک فعالیت و همکاری اقتصادی با کشورها کاهش یابد و طرف‌های تجاری، اقتصادی و مالی بین‌المللی با اعتماد بیشتری همکاری‌های خود را گسترش دهند. مناسبات سیاسی ایران با جهان خارج در 15سال گذشته و محدودیت‌ها و چالش‌های اقتصادی به‌ویژه تحریم‌های اقتصادی، عملا این امکان را برای کشور ایجاد نکرده که به‌رغم سیاست‌های اعلامی، گامی عملی در جهت ارتقای جایگاه ایران در گزارش‌ها و شاخص‌های بین‌المللی برداشته شود و در مقابل با وجود فراهم بودن زمینه‌های مناسب و کم‌هزینه، اقدام دوراندیشانه‌ای برای ورود به لیست‌های سیاه و منفی نیز صورت نگرفته است.

تصمیم گروه اقدام مالی (FATF)، اعتبار و جایگاه ایران را در عرصه پولی و بانکی بین‌المللی بیش از پیش متزلزل و تضعیف می‌کند. به‌لحاظ روانی احیای این جایگاه و اعتبار ایران در عرصه بین‌المللی به‌آسانی و به فوریت نخواهد بود. هرچند در بیانیه گروه اقدام مالی (FATF)، امکان خروج از لیست سیاه با عمل کردن ایران به توصیه‌های این گروه بدون طی کردن روند عرفی که طولانی و سخت است، امکان‌پذیر شده اما اصلاح و تصحیح تصویر و بازگرداندن اعتبار ایران نزد نظام پولی و بانکی بین‌المللی بسیار سخت و زمانبر خواهد بود؛ چه اینکه با اجرای برجام و رفع تحریم‌ها، بانک‌ها و مؤسسات مالی بین‌المللی به آسانی حاضر به همکاری با ایران نشدند. بنابراین برخی خوش‌بینی‌ها مبنی بر کاهش شدت عمل گروه اقدام مالی علیه ایران عملا موضوعیت ندارد.

از سوی دیگر در حالی گروه اقدام مالی (FATF)، جمعه گذشته تصمیم به واردکردن ایران به لیست سیاه کرد که ریاست این دوره اجلاس با چین بود و بیانیه این گروه برای واردکردن ایران به لیست سیاه هم با اجماع همه اعضا ازجمله روسیه صورت گرفت. در روزهای منتهی به تصمیم‌گیری اخیر گروه اقدام مالی، برخی مقامات رسمی کشور امیدوار بودند با حضور 2شریک راهبردی ایران در اجلاس یعنی چین و روسیه، این گروه برای هفتمین بار به ایران فرصت دهد، اما این اتفاق روی نداد و چین و روسیه هم به ورود ایران به لیست سیاه رأی دادند؛ حکایت رفتاری که این کشورها در قبال قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران در پرونده هسته‌ای داشتند. رفتار اخیر این 2 کشور نشان داد که ایران نمی‌تواند روی آنها در اقدامات بعدی به‌خصوص اگر بار دیگر شورای امنیت به موضوع برجام و پرونده هسته‌ای وارد شود، حساب کند؛ هرچند براساس مکانیسم ماشه، عملا این 2 کشور خلع سلاح هستند و در ابتدا نمی‌توانند کاری انجام دهند. نهایت اینکه با تصمیم گروه اقدام مالی (FATF)، ایران یک خاکریز مهم دیگر را در جنگ اقتصادی و سیاسی با آمریکا با اراده خود از دست داد. تصمیمی که گروه اقدام مالی (FATF) روز جمعه گرفت کاملا بر وفق مراد آمریکا و دولتمردان ضد‌ایرانی‌اش بود. محدودیت‌هایی که دولت آمریکا در قالب تحریم‌های یکجانبه علیه مناسبات خارجی پولی و بانکی ایران در 2سال اخیر اتخاذ کرده با این تصمیم گروه اقدام مالی (FATF)، ماهیت رسمی و قانونی به‌خود گرفت. تا قبل از این دولت ترامپ با تهدید و فشار دولت‌ها و مؤسسات پولی و بانکی را وادار به تبعیت از سیاست‌های تحریمی خود علیه ایران کرده بود، اما با وارد شدن ایران به لیست سیاه گروه اقدام مالی (FATF)، دیگر دولت آمریکا مجبور به اعمال فشار بر بانک‌ها و مؤسسات پولی و مالی برای توقف مناسبات خود با ایران نیست. از طرف دیگر، این واقعیت را نیز نباید از یاد برد که در آینده اگر باب مذاکره ایران با غرب و آمریکا باز شود، خارج کردن ایران از لیست سیاه یکی از خواست‌ها و یا امتیازاتی خواهد بود که ایران از طرف مقابل در برابر امتیازاتی که باید پرداخت کند، خواهد خواست. امتیاز و خواستی که تا روز جمعه در اختیار ایران بود و ایران به راحتی آن را از دست داد تا در آینده بر سر به‌دست آوردن دوباره آن مجبور به چانه زنی و پرداخت امتیاز شود.

66