رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه: فاز «تثبیت» برای دریاچه ارومیه تمام شده و وارد فاز «احیای نهایی» شده‌ایم

تراز دریاچه ارومیه از سال ۱۳۴۴ تا سال ۱۳۷۲ خورشیدی حد فاصل هزار و ۲۷۴ متر تا هزار و ۲۷۸ متر متغیر بود، اما از این تاریخ به بعد روند کاهشی تراز دریاچه شروع شد و تا سال ۱۳۹۳ کاهش متوسط سالانه ۴۰ سانتی‌متر و در مجموع ۸ متر از تراز دریاچه ارومیه به ثبت رسید. بعد از تصویب طرح نجات دریاچه ارومیه و به دلیل اینکه بارش‌های حوضه در چهار سال گذشته تغییر چندانی نداشتند، تراز دریاچه ارومیه نسبت به تراز احتمالی از روند گذشته با افزایش همراه شد که این نشان‌دهنده توقف روند کاهشی و تثبیت وضعیت دریاچه بود. اما اگر بخواهیم کمی دقیق‌تر بگوییم، روند کاهشی تراز آب دریاچه ارومیه از سال ۱۳۷۶ شروع شده و تا سال ۹۷ کم‌وبیش ادامه داشت؛ جوری که افزایش محسوسی در تراز این دریاچه تا سال جاری مشاهده نشد. تراز آب دریاچه ارومیه در سال ۱۳۷۶ بیشترین حالت خود را در هفت متر بالاتر از تراز فعلی تجربه کرده و کمترین تراز مربوط به سال ۱۳۹۶ است. در این سال تراز دریاچه به یک متر پایین‌تر از تراز فعلی دریاچه کاهش یافت.

اگر دریاچه خشک شود...

خشک شدن دریاچه علت‌های زیادی دارد؛ ایجاد سد، حفر چاه‌های غیر‌مجاز، خشک‌سالی و کاهش بارندگی، ساخت پل شهید کلانتری آن‌هم در وسط دریاچه، افزایش دمای هوای جهانی و احداث جاده میان‌گذر دریاچه ارومیه. البته برای رفع آنها هم راه‌حل‌های بسیاری پیشنهاد شد: لایروبی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه، طرح اتصال زرینه‌رود به سیمینه‌رود برای انتقال بهتر آب به بستر دریاچه ارومیه، اصلاح الگوی آبیاری در زمین‌های کشاورزی حاشیه این دریاچه و تبدیل این زمین‌ها به زمین‌های مجهز به آبیاری نوین و استفاده از پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب، که متاسفانه هیچ‌کدام از آنها موفق نشدند. هادی بهادری، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی هم گفته بود که ۷۰ درصد از علل خشکی دریاچه، عوامل انسانی و مدیریتی است، مثل تصمیمات اشتباه برخی از مدیران حوضه آبریز. شاید بتوان گفت با توجه به اینکه بیش از پنج میلیون نفر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه زندگی می‌کنند، خشکی این دریاچه دست کم بر زندگی ۵ میلیون نفر اثر می‌گذارد. موسسه ملی اقیانوس‌شناسی اعلام کرده بود که در صورت خشک شدن دریاچه ارومیه، یک‌چهارم کشور خسارت خواهد دید و با توفان‌های گرد و غبار و نمک مواجه خواهد شد و استان‌های زیادی در کشور از جمله مازندران، گیلان، زنجان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، تهران، قزوین و برخی مناطق دیگر تحت تاثیر قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر یک فاجعه زیست‌محیطی در سطح وسیعی از کشور رخ خواهد داد. این تاثیر تا جایی بود که یک سال پیش معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌ زیست ایران هم اعلام کرده بود اگر دریاچه ارومیه خشک شود، دیگر شهری به عنوان تبریز نخواهیم داشت و تبریز هم باید جابه‌جا شود. اما این را هم گفته بود که «این موضوع برای این نیست که مردم را بترسانیم، بلکه یک واقعیت است». کمی پیش از آن وین پتی‌گروو، مدیر اجرایی مرکز شناسایی مدیریت آلودگی محیط‌های آبی دانشگاه ملبورن که برای همکاری با ستاد احیای دریاچه ارومیه و دانشگاه صنعتی شریف به ایران آمده بود، هم گفته بود: «در صورت خشک شدن این دریاچه، هوای معتدل منطقه تبدیل به هوای گرمسیری با بادهای نمکی خواهد شد و زیست‌محیط منطقه تغییر خواهد کرد. علاوه بر نمک، بسیاری از آلودگی‌ها شامل فلزات سمی سنگین مورد استفاده در صنعت و مواد سمی مورد استفاده در کشاورزی، به آب‌های سطحی و زیرسطحی مرتبط با دریاچه نفوذ کرده‌اند و در صورت خشک شدن دریاچه، بسیاری از مواد سمی هوازی شده و خطرات بیماری‌های تنفسی برای زیست‌بوم و مردم منطقه به وجود خواهد آورد.»

اقدام دولت یازدهم برای حفظ دریاچه

به هر حال دریاچه ارومیه به حال خودش رها نشد. در سال ۱۳۹۰ طرح دوفوریتی انتقال آب از حوضه‌های آبریز دیگر مثل رود ارس و شهرستان پیرانشهر، با مخالفت مجلس روبه‌رو شد، اما از سال ۱۳۹۲ عنوان و بودجه موردنیاز برای طرح مطالعه و طراحی طرح نجات دریاچه ارومیه در قوانین بودجه سنواتی کشور درج شد. دولت همزمان در ۲۷ مرداد ۱۳۹۲ با تشکیل «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» و واگذاری اختیارات اصل ۱۳۸ قانون اساسی به این کارگروه، اقدامات لازم برای برای احیای دریاچه ارومیه را با انجام مطالعات لازم در این‌باره آغاز کرد. ابتدای سال ۱۳۹۳ نقشه راه احیای دریاچه ارومیه با مشارکت ۷۰۰ نفر از متخصصان بنام حوزه آب، کشاورزی و محیط‌ زیست در دانشگاه‌های سطح کشور، کارشناسان دستگاه‌های اجرایی و افراد صاحب‌نظر خارجی تهیه شد. عملا اجرای طرح نجات دریاچه ارومیه از ۸ تیر ۱۳۹۳ با دستور رئیس‌جمهوری به اعضای «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» آغاز شد. همه مسئولین به دنبال این بودند که دریاچه ارومیه باز به روزهای خوبش برگردد. زهرا ساعی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو هم که از ارتباط مداومش با استاد احیا دریاچه خبر داده، شهریور ۹۷ اعلام کرد: «برای احیای دریاچه ارومیه باید عزم ملی داشته باشیم.» از طرفی اسحاق جهانگیری، معاون اول ریاست‌جمهوری هم در یازدهمین جلسه «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه»، گفته بود: «نجات و حفظ دریاچه ارومیه از نظر رئیس‌جمهور و همه اعضای دولت جزو اولویت‌های نخست و برنامه‌های اصلی کشور است.»

طبق برنامه‌ریزی دولت و طبق نقشه راه «کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه» قرار بود از اوایل سال ۱۳۹۳ تا پایان سال ۱۴۰۲، دوران ۱۰ ساله احیای دریاچه ارومیه باشد و دو سال اول، یعنی سال‌های ۹۳ و ۹۴ به عنوان فاز تثبیت آب دریاچه ارومیه باشد و از اوایل سال ۹۶ تا سال ۱۴۰۲، فاز احیای نهایی آب دریاچه ارومیه شروع شود. ستاد احیای دریاچه ارومیه با تمام توان فعالیت‌های مختلفی را برای برگشت دریاچه به روزهای دهه هفتادش آغاز کرد، کمیته‌های تخصصی و کارگروه تخصصی تشکیل داد و مطالعات تطبیقی‌اش با دریاچه‌های بزرگ دنیا به این اقدامات منجر شد. احداث تصفیه‌خانه شهرهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه و انتقال پساب تصفیه‌شده حاصل به دریاچه ارومیه، توسعه سامانه‌های آبیاری نوین، توقف ساخت‌وسازهای جدید که برداشت آب را زیادتر می‌کرد، لایروبی رودخانه‌های حوضه در مجموع به طول بیش از ۲۵۳ کیلومتر با اعتبار ۱۲.۸ میلیارد تومان، سردهنه‌سازی انهار منشعب از رودخانه‌های حوضه برای جلوگیری از برداشت غیرمجاز در فصول غیرزراعی، مدیریت کاهش مصرف ۴۰ درصدی آب در اراضی کشاورزی واقع در پایاب سدهای در دست بهره‌برداری حوضه آبریز با کاهش ۲۹۶ میلیون مترمکعب معادل ۳۲ درصد، جلوگیری از برداشت غیرمجاز از منابع آب سطحی و زیرزمینی و رهاسازی بیش از دو هزار و ۳۴۶ میلیون مترمکعب آب مازاد سدهای حوضه و البته اقدامات مرتبط با معیشت جایگزین و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی.

ستاد‭ ‬احیا؛‭ ‬در‭ ‬فاز‭ ‬احیای‭ ‬نهایی‭ ‬هستیم

مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان محیط زیست و‌ رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت‌وگو با «سازندگی» می‌گوید: «ما همواره وضعیت دریاچه را نسبت به سال‌های گذشته مقایسه می‌کنیم. تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال‌های گذشته افزایش حدود یک متری داشته است. از سال ۹۳-۹۲ ستاد احیا مطابق برنامه‌ای که تهیه شده بود، اقدامات خود را در دو فاز تثبیت و احیای نهایی انجام داده است. عمده تلاش ما در این سال‌ها تسهیل ورود آب به دریاچه از طریق لایروبی، اتصال رودهای زرینه‌رود و سیمینه‌رود و نظارت بر رهاسازی آب بوده است که خوشبختانه تمامی آنها موثر واقع شده‌اند. در حال فاز وارد احیا شده‌ایم».

او درباره پروژ‌ه‌های سازه‌ای و غیرسازه‌ای انجام‌شده توسط ستاد احیا می‌گوید: «پروژه سازه‌ای ما احداث دو تصفیه‌خانه بوده که تا سه ماه آینده بهره‌برداری خواهد شد، پروژه‌ای که با هزینه‌های حدود ۴هزار میلیاردی، ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب را وارد دریاچه می‌کند. با ورود آب به دریاچه، فاز احیا انجام و تراز بالاتر خواهد رفت. در رابطه با پروژه‌های غیرسازه‌ای هم باید گفت که ما موفق شدیم حدود ۳۳۵ میلیون مترمکعب آب را از طریق کاهش در مصارف کشاورزی حفظ کنیم. در سال آبی که گذشت، بدون خسارت به اراضی کشاورزی، ۲۹ درصد کاهش مصرف آب داشتیم و تا دو سال آینده این کاهش در مصرف آب را از راه‌های متعددی، از جمله کاشت گیاه کم‌آب، با در نظر گرفتن شرایط درآمدی کشاورزان مدنظر خواهیم داشت.» او درباره وضعیت فعلی دریاچه به «سازندگی» می‌گوید: «‌در ٢٠ مهر ١٣٩٨، تراز دریاچه ١٢٧١.٢٦ متر، سطح آن ٢٨٠٠ کیلومترمربع و حجم آن ٣٣٢٠ میلیون مترمکعب بوده است که این رقم‌ در همین تاریخ در سال گذشته برابر تراز ١٢٧٠.٢٥ متر، سطح ١٧٠٠ كیلومتر مربع و حجم هم برابر ١٠١٠ میلیون مترمکعب بوده است.»

منبع: روزنامه سازندگی

17