مورد عجیب «مهین قدیری»/ مستند «مهین» درباره‌ اولین قاتل زنجیره‌‌ای زن در ایران است

اولین و تنها قاتل سریالی زن ایران. شاید در نگاه اول نکته‌ای که به ذهن هر فردی با شنیدن این جمله بیاید، این باشد که مگر در ایران هم از این جنس قاتل‌ها داشته‌ایم؟! ممکن است حتی نگاهی جنسیت‌زده هم داشته باشیم و بگوییم مگر ممکن است یک زن بتواند قاتل سریالی شود؟! اینها سوالاتی است که با دیدن مستند «مهین» نه تنها به آن جواب داده می‌شود بلکه مخاطب را با وجوه تازه‌ای از یک قاتل سریالی نیز آشنا می‌کند.

داستان مستند «مهین» از قضا در روز ۴ خرداد ۱۳۸۸ آغاز می‌شود. همان روزهایی که کل ایران درگیر انتخابات پرحادثه دهمین دوره ریاست‌جمهوری بود و تا مدت‌ها بعد از آن نیز همه اخبار به این مسئله اختصاص داشت. در همین زمان است که پس از ماه‌ها کار پلیسی و تجسس، بالاخره قاتل سریالی زنان میانسال و پیر قزوین به دام پلیس می‌افتد. مستند «مهین» یکی از آن مستندهایی است که محمدحسین حیدری در مقام کارگردان به خوبی می‌دانسته که می‌خواهد چه کاری در آن انجام دهد. حیدری تلاش می‌کند با استفاده از بازسازی صحنه‌های قتل و استفاده از نریشن برای روایت داستان مهین، کل قتل‌های او، زمان وقوع، شکل رخداد و چگونگی انجام آن را بازگو کند.

مستند با نریشن و روایت مقامات انتظامی و امنیتی و کارآگاهان دخیل در پرونده آغاز می‌شود. به موازات این روایت، در قالب ساخت یک فیلم داستانی، زمان، مکان و نوع پیدا شدن اجساد نیز روایت می‌شود. خیلی زود همه چیز در فیلم شرایط رعب‌آوری به خود می‌گیرد. یک سری قتل عجیب زنان میانسال و پیر در زمستان ۱۳۸۷ در قزوین رخ می‌دهد و قرار است با بازسازی شرایط و تحقیقات پرونده به تدریج به سمت قاتل رهنمون شویم. یکی از ویژگی‌های مهم مستند «مهین» تدوین درست و منطقی آن است. هرچند درباره قتل اول اطلاعاتی که داده می‌شود در تدوین درنیامده و باید تا یک سوم پایانی صبر کرد تا متوجه محل روبه‌رو شدن قاتل و مقتول شد. اما به هر حال مستند تلاش می‌کند در ابتدا روند تحقیقاتی، مصاحبه با کارآگاهان و بازپرس‌ها و دادستان وقت شهر قزوین را نشان دهد و در کنار آن نیز در قالب وجه نمایشی مستند با قاتل همراه شود و چگونگی شکار او را تا حدودی نشان دهد.

اما در وجه دوم این مستند اتفاق دیگری رخ می‌دهد. این وجه به رعب و وحشت مردم در شهر و از سوی دیگر واکنش‌های مردمی به آن بازمی‌گردد. مستند با هوشیاری نوع مواجهه مردمی را که قصد دارند آگاهی خود را در اختیار پلیس قرار دهند به نقد می‌کشد و نمونه‌ای از عشق به معروف شدن را در داستان‌سرایی‌های بیهوده در روند پیشرفت پرونده به رخ می‌کشد.

اما سومین و مهم‌ترین وجه مستند «مهین» از جایی پیش می‌آید که یک سوم پایانی مستند آغاز می‌شود. نقطه‌ای طوفانی که ذکاوت کارگردان و عوامل مستند خود را نشان می‌دهد. مستند «مهین» در یک‌سوم پایانی با نشان دادن تصاویری بکر از روند بازسازی صحنه‌های قتل توسط خود مهین قدیری، عملا یک سوپرایز متفاوت و دیدنی را برای مخاطبش رو می‌کند. این آس شوکه‌برانگیز آن‌جا جذاب‌تر می‌شود که به تدریج تا پایان فیلم با شخصیت مهین قدیری در روند راش‌های مربوط به بازسازی صحنه‌ها آشنا شویم. یک مادر که عاشق فرزندانش است اما در روندی که زندگی برای او پیش آورده، تصمیم می‌گیرد بی‌خیال آن‌چه امور اخلاقی خوانده می‌شود، امر بودن یا نبودن را انتخاب کند. زنی که هم‌زمان نه تنها یک انسان عاطفی است بلکه جایی که نیاز باشد بی‌نهایت بی‌رحم می‌شود و در بازسازی صحنه‌های جنایت نیز به شکل عجیبی این بی‌رحم بودن را به مخاطب خود نشان می‌دهد. این‌گونه است که می‌توان مشاهده کرد یک انسان چگونه به پایان خود می‌رسد. از سوی دیگر این شخصیت بی‌رحم آن‌قدر دو دختر خود را دوست دارد که تا زمان آگاه شدن از این مطلب که آنها در آرامش نسبی خواهند بود راضی به اعتراف نمی‌شود. گویا مهم‌ترین تضمین برای مهین همین یک نکته است و دیگر نمی‌توان مساله‌ای را باز گفت. شخصیت مهین به قدری مستقل و بی‌رحم در ذهن می‌نشیند که به احتمال خیلی زیاد بعد از خارج شدن از سینما به شکلی عجیب به او فکر خواهید کرد. آن گونه که در مستند از زبان یکی از کارآگاهان این پرونده نیز گفته می‌شود، مهین استعداد عجیبی در برقراری ارتباط دارد و به این ترتیب به راحتی می‌تواند سوژه‌های خود راکه معمولا زنانی هستند که زیورآلات فراوان دارند را به دام بیاندازد. نکته دیگر درباره مهین این است که به تدریج به جایی می‌رسد که شجاعت خود را به گونه‌ای به رخ پلیس می‌کشد و در قتل‌های آخر جنازه‌ها را در شهر رها می‌کند. ترکیب اعجاب‌آور جنون و بی‌رحمی مهین که برای رسیدن به هدف خود از هر ابزاری بهره می‌گیرد، او را به یک نمونه ویژه تبدیل می‌کند.

بازگو کردن حوادث رخ داده در قالب مستند-داستانی یکی از ویژگی‌هایی است که «مهین» را از نمونه‌های مشابه متفاوت می‌کند. شاید بازی‌هایی که در قالب داستانی و نمایشی و بازسازی اتفاقات رخ داده ساخته شده چندان قوی نباشد و گاهی حتی ضعیف نیز جلوه می‌کند اما زمانی که اصل موضوع تا این حد جذاب است، دیگر نمی‌توان ایراد زیادی از آن‌چه دیده‌ایم، گرفت. این همان نکته‌ای است که ما را به اصل ابتدایی هر فیلم سینمایی و در درجه اهمیت بالا فیلم‌های مستند بازمی‌گرداند. انتخاب درست ایده همواره یکی از مسائلی است که شاید در سینمای ایران نتوان از فقر آن سخن به میان آورد اما این مسئله میان فیلم‌های مستند این سال‌ها کمتر مورد توجه بوده است.«مهین» که تلاش می‌کند روایت متفاوتی از یک قاتل سریالی نشان دهد، ما را به میان زندگی مهین قدیری و دنیای عجیب او می‌کشاند. بی‌رحمی مهین و عزمی که برای انجام قتل‌هایش بعد از تصمیم برای عملی کردن آن دارد، حتی در زمان بازسازی صحنه‌های قتل پس از دستگیری نیز دیده می‌شود.

نکته آخری که می‌توان درباره این مستند گفت بی‌طرفی خاصی است که نویسنده و کارگردان درباره آن به کار گرفته است. عوامل مستند «مهین» در درجه اول تلاش کرده‌اند که بی‌طرفی خود را در این داستان نشان دهند. این بی‌طرفی تبدیل به قوتی می‌شود که هر مخاطبی را تا پایان با داستان او همراه می‌کند و نمی‌گذارد که به این سادگی‌ها قاتل را به دلیل کاری که انجام داده لعن و نفرین کنیم. هر چند که او را تمام‌قد محکوم می‌کنیم.

یکی از کارآگاهان پرونده در بخش پایانی مستند، با اشاره به ایده بازسازی صحنه‌ها توسط مهین قدیری و پس از اعترافات او به جمله‌ای اشاره می‌کند که می‌توان ساعت‌ها به آن فکر کرد. او می‌گوید: ‌«در بازسازی قتل‌ها، همه ما بازیگر بودیم و مهین کارگردان بود.» به راحتی همین اتفاق در یک‌سوم پایانی فیلم و با ورود فیلم‌های واقعی مهین قدیری به مستند «مهین» برای مخاطب نیز اتفاق می‌افتد. مخاطب به راستی با کارگردانی روبه‌رو است که هر چند قرار است صحنه‌های اتفاق افتاده ۶ قتل را بازسازی کند اما همچون یک حرفه‌ای کارکشته بی‌رحمی را به معنای واقعی نشان می‌دهد. همچنان است که در کنار این بی‌رحمی با مادری روبه‌رو هستیم که فرزندانش مهم‌ترین چیزهای زندگی‌اش هستند. مادری که تنها به خود و ایفای وظایف مادرانه‌اش فکر می‌کند و اصلا هم برایش مهم نیست که چند فرزند را بی‌مادر کرده است. مورد عجیب مهین قدیری یکی از اتفاقاتی است که باید دوباره آن را تماشا کرد. شاید ابعاد چنین شخصیت‌هایی در دل جامعه بهتر دیده شود. بدون شک مهین قدیری محصول جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کند و مستند «مهین» تلنگری» شوک‌آوری برای بازنمایی دوباره فرهنگ اجتماعی است.

منبع: سازندگی

24