عملیاتی شدن کنوانسیون خزر مانع از ائتلاف‌سازی‌های فرامنطقه‌ای می‌شود

مذاکرات حقوقی دریای خزر بعد از فروپاشی شوروی سابق آغاز شد و از جمله مواردی که در آن مورد توجه قرار گرفت «تحدید حدود» و «تعیین خط مبدا» بود. همچنین بحث ممنوعیت حضور، عبور، تصمیمگیری و دریانوردی کشور غیرساحلی در خزر از بحث‌هایی ست که توجه به آن می‌تواند به نفع پنج کشور ساحلی باشد. به عبارتی دریانوردی در خزر فقط با پرچم پنج کشور ساحلی ممکن خواهد بود و اندازه کشتی همچنین گردشگری، تجاری یا نظامی بودن آن هم تفاوتی ندارد. ویژگی دیگر کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر این است که بسیاری از موارد مثبت را در خود جای داده و از طرح موارد تنش زا در آن پرهیز شده است.

حسن هانی‌زاده کارشناس سیاست خارجی در خصوص کنوانسیون رژیم حقوقی خزر اظهار کرد: مسئله تعیین رژیم حقوقی دریای خزر بین کشور‌های ساحلی این مجموعه همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. همچنین در طول سال‌ها مذاکره، شاهد برگزاری حداقل شش دور رایزنی در سطح سران بودیم و همچنان تلاش می شود تا پنج کشور ساحلی به نتیجه ای قطعی برای بهره‌برداری مناسب از امکانات این دریا برسند.
او ادامه داد: به نظر می‌رسد که مسئله دریای خزر یک مسئله پیچیده‌ای است به دلیل اینکه قدرت‌های فرامنطقه‌ای در برخی کشور‌های ساحل دریای خزر مثل آذربایجان تأثیر می‌گذارند. امید است که با تصویب این قانون درمجلس مسئله رژیم حقوقی دریای خزر به یک سرانجام کامل و قابل قبولی دست یابد.

او توضيح داد:شرایط به گونه‌ای است که ایران باید بر اساس توافقنامه‌هایی که قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بین ایران و این کشور وجود داشته برگردد، زیرا که تغییر جغرافیایی سیاسی منطقه به معنی بر هم خوردن توافقاتی که بین کشور‌ها بوده نیست و بنابراین به نظر می‌رسد ایران باید در این راه قدم‌های محکمی بردارد. بر اجرایی شدن توافقنامه‌های سال ۱۹۱۹ تاكيد كند. بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی و حضورسه کشور دیگر به عنوان کشور‌های ساحلی دریای خزر نمی‌توانند در تغییر ساختار و عناوین مربوط به روند‌های توافقنامه‌های بین ایران و شوروی سابق تغییر ایجاد کند.

کارشناس مسائل سیاست خارجی در خصوص تقسیمات ساحلی کشور‌ها و اینکه سهم ایران از ساحل دریای خزر تغییری می‌کند افزود: ایران باید بر اساس توافقنامه‌های سابق عمل کند. کنوانسیون‌هایی که تاکنون شکل گرفته اند تحت عنوان کنوانسیون دریای خزر تلاش می‌کند تا شرایط را به گونه‌ای رقم بزند که سهم تمامی کشور‌ها در بهره‌برداری از دریای خزر یکسان باشد. الان با توجه به این تقسیم بندی‌ها به نظر می‌رسد دسترسی‌ ایران به منابع طبیعی تا حدودی کاهش خواهد داشت.

او تصریح کرد: در تقسیم بندی عنوان شده دراین کنوانسیون باید سه عنصر ساختار جمعیتی و همچنین طول ساحل و همچنین عمق دریای خزر باید مورد توجه قرار گیرد. در غیر این صورت ایران به دلیل فشار قدرت‌های خارجی به کشور‌های سواحل دریای خزر و همچنین حضور روسیه به عنوان کشور قدرتمند می‌تواند سهم ایران را کمرنگ کند.

کارشناس مسائل بین الملل درباره افزایش سهم ایران از قسمت‌های مشاء دریای خزرگفت: اگر در مورد بخش مشاء حق ایران تضمین بشود و یک موضوع دیگر اینکه در این کنوانسیون باید مورد توجه قرار گیرد مسئله جمعیت هر کشور است این گزینه‌ای است که نباید نادیده گرفته شود غیر از مشاء بودن ساحل باید گزینه‌های دیگری هم مورد توجه قرار گیرد و منصفانه عمل شود می‌تواند تا اندازه‌ای حقوق ایران را تضمین کند، ولی عناصر خارجی سعی می‌کنند در این خصوص به صورت غیرمنصفانه از سواحل دریای خزر استفاده کنند. در برخی کشور‌های حوزه دریای خزر قدرت‌هایی مانند انگلیس، فرانسه و آمریکا حضور دارند و سریعاً و بدون توجه به رژیم حقوقی دریای خزر سعی می‌کنند بهره‌برداری کنند.

هانی زاده در باره فرصت‌هایی که امضای این کنوانسیون می‌تواند برای ایران به وجود بیاورد و همچنین مانع فعالیت ائتلاف‌های فرا منطقه‌ای مانند خلیج فارس شود نیز تصریح کرد: در صورت امضا این توافقنامه حقوق ایران تضمین خواهد شد، ولی نگرانی از این هست که این توافقنامه به درستی اجرا شود. کشور‌هایی که این کنوانسیون را به امضا رسانده اند نباید تکیه بر قدرت‌های خارجی داشته باشند. باید حقوق ایران تضمین شود. مسئله امضای توافقنامه یک مسئله است و اجرایی کردن این توافقنامه مسئله دیگری است؛ بنابراین نفس این توافقنامه می‌تواند به صورت شفاهی و نظری حق ایران را تضمین کند. باید دید که عملکرد کشور‌های دیگر به چه صورتی خواهد بود.

کارشناس مسائل بین الملل در خصوص تسهیلاتی که روسیه برای ایران در این کنوانسیون قائل شده است گفت: اگر روسیه در عمل به توافقات خود پایبند باشد، ایران هم می‌تواند به خوبی از این فرصت استفاده کند. روسیه به دلیل شرایط منطقه‌ای و به صورت تاکتیکی باید منصفانه با ایران رفتار کند و این اطمینان داده شود که حقوق ایران به درستی تضمین خواهد شد. امید است که روسیه شریک بسیار خوبی برای ایران باشد و آن چنان که در کنوانسیون قید شده عملا آن را اجرایی کند.

هانی زاده درپاسخ به سوالی درخصوص امضای کنوانسیون توسط ایران و دیگر کشور‌های ساحلی خزر و اینکه در صورت امضای تمامی کشور‌ها فعالیت ائتلاف فرا منطقه‌ای عملا خنثی خواهد شد، خاطرنشان کرد: اگر این توافقنامه عملیاتی شود، قطعا این اتفاق خواهد افتاد آن‌ها هیچ امیدی به حضور در منطقه دریای خزر نخواهند داشت. اما نکته‌ای مطرح است، با توجه به وابستگی اغلب کشور‌های ساحل دریای خزر به آمریکا و غرب به نظر می‌رسد باید تضمینی بر اجرایی شدن بدون نقص این کنوانسیون وجود داشته باشد. اگر کشور‌ها سعی بر آن داشته باشند که مانع حضور آمریکا در دریای خزر شوند و از قدرت نظامی آمریکا به عنوان پشتیبان استفاده نکنند قطعا به این مهم دست می‌یابند.

او درپایان در خصوص تشکیل ائتلاف دریایی در خلیج فارس نیز یاد آور شد: طبیعی است که وجود ائتلاف‌های فرا منطقه‌ای در خلیج فارس برای ایران مشکلاتی را به وجود می‌آورد، ولی ایران با توجه به نفوذی که در منطقه دارد همچنین گستره سواحل و تجربه‌ای که در حفظ امنیت خلیج فارس دارد قطعا با ائتلاف دریایی آمریکا و انگلیس توان مقابله دارد. قطعا ائتلاف آمریکا در خلیج فارس امنیت ایران و کشور‌های حاشیه خلیج فارس را به خطر می‌اندازد، ولی ایران هم ابزار‌های مناسبی در اختیار دارد تا بتواند از حقوق خود در مقابل ائتلاف دفاع کند.

منبع: باشگاه حبرنگاران جوان

18